کوچ متخصصان بهداشت؛ افرادی که در آمار‌های مهاجرت پرستاران و پزشکان فراموش می‌شوند

احمد مهری اپیدمیولوژیست در گفت‌وگو با خبرنگار علم و فناوری آنا با بیان اینکه یکی از لایه‌های جمعیتی نخبگانی که اطلاعات مربوط به مهاجرتشان به دلیل عدم عضویت در سازمان نظام پزشکی و نظام پرستاری، در آمار‌ها نمی‌آید، دانش آموختگان رشته‌های بهداشتی هستند، گفت: سه رشته اصلی بهداشت عمومی، بهداشت محیط و بهداشت حرفه‌ای به همراه رشته‌های وابسته تحصیلات تکمیلی آن همچون مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، اپیدمیولوژی، بهداشت محیط و حرفه‌ای، ارگونومی، اقتصاد سلامت و ... به دلیل درخواست و استقبال بسیاری از کشور‌ها برای جذب، سهم قابل توجهی از مهاجرت نخبگانی را ایجاد کرده‌اند.

وی افزود: یکی از نگاه‌های متفاوت سایر کشور‌ها به این رشته‌ها، توجه جدی به رشته‌های علوم پایه از جمله رشته‌های علوم بهداشتی است؛ نگاهی متفاوت و کاملا متفاوت با آنچه در ایران وجود دارد. این رشته‌ها در سایه توجه هرچه بیشتر وزارت بهداشت به رشته‌های درمانی و بالینی مورد غفلت قرارگرفته است. به طوری که بسیاری از دانش‌آموختگان رشته‌های پزشکی نیز برای مهاجرت معمولا علوم بهداشتی را، زمینه و ردیف شغلی خود برای کار و تحصیل در سایر کشور‌ها انتخاب می‌کنند. این مساله خود منجر به استقبال بیشتر دانش آموختگان رشته‌های بهداشتی برای مهاجرت شده است.

مهری با بیان اینکه هرچند آمار دقیقی از تعداد افراد متقاضی مهاجرت در رشته‌های بهداشتی وجود ندارد، اما بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد، تمایل به مهاجرت و مهاجرت موفق در این رشته‌ها طی ۴ سال گذشته روند رو به رشدی داشته است، گفت: این مهاجرت بیشتر به کشور‌های اروپایی و امریکایی نسبت به سایر کشور‌ها بوده و روند استقبال از این مساله نیز افزایشی است.

او ادامه داد: جدیدا کشور‌های حاشیه خلیج فارس نیز برای تامین نیروی ارائه دهنده خدمات بهداشت اولیه، نسبت به جذب دانش آموختگان بهداشتی در این کشور‌ها اقدام کرده‌اند و دانش آموختگان ایرانی هم از این فراخوان‌ها استقبال کرده‌اند. 

مهری بیان کرد: کشور‌های کانادا و آلمان نیز طی یک سال گذشته، نسبت به جذب ارائه دهنده خدمات بهداشتی با عنوان community health provider اقدام می‌کند. به طوری که وکلای مهاجرتی طی دو سال گذشته در کنار رشته‌های بالینی، به دانش آموختگان بهداشتی نیز توجه جدی دارند که برای انتخاب جایگاه کاری در این کشور اقدام و پیگیری کنند.

این کارشناس حوزه بهداشت و پیشگیری با تاکید بر اینکه یکی از مهمترین دلایل این مهاجرت‌ها، رشد روز افزون تعداد دانش آموختگان جویای کار بهداشتی در کشور است که عملا وزارت بهداشت و نظام سلامت برنامه‌ای برای جذبشان ندارد، گفت: در سال ۱۴۰۲ و آزمون استخدامی وزارت بهداشت تنها سهم کمی از دانش آموختگان علوم بهداشتی جذب شدند. این در حالی است که سالیانه هزاران دانش آموخته بهداشتی در بیش از ۴۵ دانشگاه علوم پزشکی کشور فارغ التحصیل می‌شوند و به جرگه بیکاران کشور افزوده می‌شوند.

نگاه درمان‌محور و غفلت از بهداشت

مهری یادآور شد: از سویی دیگر، نگاه درمان محور در نظام سلامت باعث غفلت از نیروی انسانی بهداشتی شده است و سیستم سلامت، این حجم از دانش آموختگان را اضافه و مازاد میداند. در حالی که خلاف این نگاه، بسیاری از کشور‌های مهاجرت پذیر، نگاه متفاوت و اولویت داری به رشته‌های علوم پایه سلامت دارند. به طور مثال در کشوری همچون امریکا، به طور میانگین سالیانه، درآمد یک دانش آموخته اپیدمیولوژی چیزی حدود ۸۵ هزار دلار در سال است که نسبت به درآمد یک دانش آموخته در کشور قابل مقایسه نیست. 

او ادامه داد: جایگاه مغلوب بهداشت نسبت به جایگاه غالب درمان در نظام سلامت ایران یکی دیگر از دلایل تمایل به مهاجرت دانش آموختگان بهداشتی است. مقایسه نظام سلامت کشور‌های پیشرفته و درحال توسعه نشان می‌دهد، تولیت نظام سلامت برای کاهش هزینه‌ها، افزایش کیفیت زندگی جامعه و مبارزه با اختلالات سلامتی جمعیت سالمندان مسیر بهداشت و پیشگیری را انتخاب کرده است. توجه به ارائه خدمات بهداشتی ضروری با استفاده از نیروی انسانی متبحر با هوش اجتماعی بالا در بسیاری از کشور‌ها اولویت است و این مساله خود منجر به پذیرش دانش آموختگان بهداشتی برای کار در این کشور‌ها می‌شود.

زنگ خطر بحران

این اپیدمیولوژیست در پایان ضمن ابراز نگرانی هشدار داد: به نظر می‌رسد، افزایش مهاجرت در رشته‌های علوم پایه از جمله رشته‌های بهداشتی می‌تواند طی پنج سال آتی باعث خالی شدن نظام سلامت از نیروی انسانی متبحر شود. این لایه مهاجرتی دیگر در دانش آموختگان صرف نیست و کارکنان سلامت نیز به جرگه مهاجرت پیوسته‌اند. تمام این آمار‌ها در کنار مهاجرت دانشجویی و پسا دکتری در رشته‌های بهداشتی عدد تخمینی را بسیار زیاد خواهد کرد. دانشجویانی که دیگر به کشور باز نمی‌گردند و به گونه‌ای مقیم این کشور‌ها می‌شوند. عدم بکارگیری درست و کیفی نیروی انسانی بهداشتی در نظام سلامت کشور خود یکی از دلایل این رشد مهاجرتی است که مورد غفلت قرار گرفته است.