4 بهمن در دنیای علم چه خبر؟

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری، تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز 4 بهمن برابر با 24 ژانویه را ورق می‌زنیم.

****

احمد بیرشک

۴ بهمن ۱۲۸۵ خورشیدی، احمد بیرشک، ریاضی‌دان، تقویم‌نگار، پژوهشگر تاریخ علم و چهره‌ ماندگار ایران به‌دنیا آمد. بیرشک سال ۱۳۰۸ به دارالمعلمین عالی راه یافت و در رشته ریاضیات مشغول تحصیل شد. پس‌از اتمام تحصیلات در وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه مشغول به کار شد و مدتی هم در ساری در مقطع متوسطه ریاضی، فیزیک، علوم طبیعی و زبان تدریس کرد. سال ۱۳۲۱ به‌عنوان رئیس دانشگاه تهران برگزیده شد و در سال ۱۳۲۲ مقاله معروف «نقد قانون دانشگاه» را نوشت. بیرشک از سال ۱۳۲۴ در پلی‌تکنیک و دانشسرای عالی مشغول شد و در این دانشگاه به‌مدت ۱۸ سال درس مناظر و مرایا (پرسپکتیو) تدریس کرد. او در سال ۱۳۷۰ بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی را تاسیس کرد و تا سال ۱۳۷۷ ریاست آن را برعهده داشت. بیرشک علاوه‌بر دانشنامه بزرگ فارسی، در تالیف دانشنامه ایرانیکا، فرهنگ کامل انگلیسی‌فارسی تالیف عباس آریان‌پور و منوچهر آریان‌پور، فرهنگنامه کودکان و نوجوانان و دانشنامه ایران و اسلام، همکاری داشت.

جیمز پولارد اسپای

۲۴ ژانویه ۱۸۶۰ میلادی برابر با 4 بهمن ۱۲۳۸ خورشیدی، جیمز پولارد اسپای معروف به پادشاه طوفان درگذشت. این هواشناس آمریکایی یکی از اولین کسانی بود که رصدهای هواشناسی را ازطریق تلگراف از مناطق مختلف جمع‌آوری کرد. او ظاهرا اولین توضیح اساسا صحیح را از ترمودینامیک تشکیل و رشد ابرها ارائه کرد و توضیح داد که هر آشفتگی بزرگ جوی با افزایش توده هوای گرم و در نتیجه چگالی کمتر آغاز می‌شود. هنگام بالا‌آمدن، توده هوا گسترده و سرد می‌شود. سپس، همان‌طورکه بخار آب به‌صورت ابر رسوب می‌کند، گرمای نهان آزاد می‌شود، بنابراین اتساع و افزایش تا زمانی ادامه می‌یابد که رطوبت هوای تشکیل‌دهنده جریان رو به بالا عملاً تخلیه شود. هوای سنگین‌تر در پایین جریان دارد و با یافتن فشاری کم‌تر در بالای آن، با خشونت مدام فزاینده سمت بالا می‌رود. بخار آب رسوب‌شده درطول این اختلال جوی به باران‌های شدید منجر می‌شود.

اورانوس

۲۴ ژانویه ۱۹۸۶ میلادی برابر با ۴ بهمن ۱۳۶۴ خورشیدی، کاوشگر فضایی وویه‌جر-۲ به نزدیک‌ترین فاصله از اورانوس در فاصله ۸۱هزارو۵۰۰کیلومتری از ابرهای این سیاره رسید. این کاوشگر هزاران تصویر و مقادیر زیادی از داده‌های علمی دیگر را درباره سیاره، قمرها، حلقه‌ها، جو، فضای داخلی و محیط مغناطیسی اطراف اورانوس ارسال کرد. تصاویر وویه‌جر-۲ از پنج قمر بزرگ پیرامون اورانوس سطوح پیچیده‌ای را نشان می‌دهد که نشان‌دهنده گذشته‌های مختلف ژئولوژیکی این قمرها است. دوربین‌های این کاوشگر همچنین ۱۰ قمر را که قبلا دیده نشده بودند شناسایی کردند و همچنین جزئیات دقیق سامانه حلقه‌های اورانوس را مورد مطالعه قرار دادند. وویه‌جر-۲ که ۲۰ آگوست ۱۹۷۷ پرتاب شد، پیش‌از این پرواز از نزدیک، از مشتری و زحل هم بازدید کرده بود و پس‌از اورانوس، به نپتون و در نهایت به فضای میان‌ستاره‌ای سفر کرد.

پل والدن

۲۴ ژانویه ۱۹۵۷ میلادی برابر با ۴ بهمن ۱۳۳۵ خورشیدی، پل والدن شیمیدان لتونیایی، روس، آلمانی درگذشت. والدن کسی است که هنگام تدریس در ریگا، وارونگی والدن را در سال ۱۸۹۶ کشف کرد. وارونگی والدن به‌معنی معکوس‌کردن پیکربندی استریوشیمیایی است که در بسیاری از واکنش‌های ترکیبات کووالانسی رخ می‌دهد. باتوجه به این کشف، نام والدن تقریبا در تمام  کتاب‌های درسی شیمی آلی منتشر‌شده در سراسر جهان ذکر شده است. والدن پایه‌های الکتروشیمی محلول‌های غیرآبی را بنیان نهاد. او همچنین با قانون والدن هم شهرت دارد که رسانایی و ویسکوزیته محلول‌های غیرآبی را به‌هم مرتبط می‌کند.

موریس ویلیام تراورز

۲۴ ژانویه ۱۸۷۲ میلادی برابر با ۴ بهمن ۱۲۵۰ خورشیدی، موریس ویلیام تراورز شیمیدان انگلیسی کاشف مجموعه‌ای از گازهای کمیاب به‌دنیا آمد. تراورز همراه با سر ویلیام رمزی در کشف گازهای زنون، نئون و کریپتون همکاری کرد. به‌دلیل کارهایی که او روی چندین گاز کمیاب انجام داد در محافل علمی اصطلاح «گازهای کمیاب تراورز» در نکوداشت نام او رواج یافت. زنون یا گزنون با عدد اتمی ۵۴، کریپتون با عدد اتمی ۳۶ و نئون با عدد اتمی ۱۰ در جدول تناوبی عناصر شیمیایی قرار گرفته‌اند و به‌دلیل درخششی که تولید می‌کنند از هرسه برای تولید لامپ‌های گازی استفاده می‌شود. نئون در زبان یونانی به‌معنی جدید، کریپتون به‌معنی پنهان و زنون به‌معنی غریبه است.