۵ بهمن در دنیای علم چه خبر؟

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری، تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز 5 بهمن برابر با 24 ژانویه را ورق می‌زنیم.

****

منوچهر فرهنگ

۵ بهمن ۱۳۸۸ خورشیدی، اقتصاددان ایرانی معروف به پدر اقتصاد ایران درگذشت. فرهنگ پس‌از تحصیل دیپلم در ایران برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری اقتصاد به فرانسه رفت و پس‌از بازگشت به ایران به توسعه علم اقتصاد در ایران پرداخت و به‌خصوص کتاب «فرهنگ علوم اقتصادی» را تدوین کرد که تاکنون بیش‌از ۲۵ بار تجدید چاپ شده است. همچنین نگارش کتاب برنامه‌گذاری اقتصاد ایران، زندگی اقتصادی ایران و ترجمه کتاب «تئوری عمومی بهره و پول» اثر جان مینارد کینز در سال ۱۳۴۹ از دیگر آثار اوست. فرهنگ در سال ۱۳۵۳ با همکاری بزرگان اقتصاد انجمن اقتصاددانان ایران را راه‌اندازی کرد.

سلطان طوفان

۲۴ ژانویه ۱۸۶۰ میلادی برابر با 5 بهمن ۱۲۳۸ خورشیدی، جیمز پولارد اسپای معروف به سلطان طوفان درگذشت. این هواشناس آمریکایی یکی از اولین کسانی بود که رصدهای هواشناسی را ازطریق تلگراف از مناطق مختلف جمع‌آوری کرد. او ظاهرا اولین توضیح اساسا صحیح را از ترمودینامیک تشکیل و رشد ابرها ارائه کرد و توضیح داد که هر آشفتگی بزرگ جوی با افزایش توده هوای گرم و در نتیجه چگالی کمتر آغاز می‌شود. هنگام بالا‌آمدن، توده هوا گسترده و سرد می‌شود. سپس، همان‌طورکه بخار آب به‌صورت ابر رسوب می‌کند، گرمای نهان آزاد می‌شود، بنابراین اتساع و افزایش تا زمانی ادامه می‌یابد که رطوبت هوای تشکیل‌دهنده جریان رو به بالا عملاً تخلیه شود. هوای سنگین‌تر در پایین جریان دارد و با یافتن فشاری کم‌تر در بالای آن، با خشونت مدام فزاینده سمت بالا می‌رود. بخار آب رسوب‌شده درطول این اختلال جوی به باران‌های شدید منجر می‌شود.

اورانوس

۲۴ ژانویه ۱۹۸۶ میلادی برابر با 5 بهمن ۱۳۶۴ خورشیدی، کاوشگر فضایی وویه‌جر-۲ به نزدیک‌ترین فاصله از اورانوس در فاصله ۸۱هزارو۵۰۰کیلومتری از ابرهای این سیاره رسید. این کاوشگر هزاران تصویر و مقادیر زیادی از داده‌های علمی دیگر را درباره سیاره، قمرها، حلقه‌ها، جو، فضای داخلی و محیط مغناطیسی اطراف اورانوس ارسال کرد. تصاویر وویه‌جر-۲ از پنج قمر بزرگ پیرامون اورانوس سطوح پیچیده‌ای را نشان می‌دهد که نشان‌دهنده گذشته‌های مختلف ژئولوژیکی این قمرها است. دوربین‌های این کاوشگر همچنین ۱۰ قمر را که قبلا دیده نشده بودند شناسایی کردند و همچنین جزئیات دقیق سامانه حلقه‌های اورانوس را مورد مطالعه قرار دادند. وویه‌جر-۲ که ۲۰ آگوست ۱۹۷۷ پرتاب شد، پیش‌از این پرواز از نزدیک، از مشتری و زحل هم بازدید کرده بود و پس‌از اورانوس، به نپتون و در نهایت به فضای میان‌ستاره‌ای سفر کرد.

وارونگی والدن

۲۴ ژانویه ۱۹۵۷ میلادی برابر با 5 بهمن ۱۳۳۵ خورشیدی، پل والدن شیمیدان لتونیایی، روس، آلمانی درگذشت. والدن کسی است که هنگام تدریس در ریگا، وارونگی والدن را در سال ۱۸۹۶ کشف کرد. وارونگی والدن به‌معنی معکوس‌کردن پیکربندی استریوشیمیایی است که در بسیاری از واکنش‌های ترکیبات کووالانسی رخ می‌دهد. باتوجه به این کشف، نام والدن تقریبا در تمام  کتاب‌های درسی شیمی آلی منتشر‌شده در سراسر جهان ذکر شده است. والدن پایه‌های الکتروشیمی محلول‌های غیرآبی را بنیان نهاد. او همچنین با قانون والدن هم شهرت دارد که رسانایی و ویسکوزیته محلول‌های غیرآبی را به‌هم مرتبط می‌کند.

کاشف «گازهای کمیاب تراورز»

۲۴ ژانویه ۱۸۷۲ میلادی برابر با 5 بهمن ۱۲۵۰ خورشیدی، موریس ویلیام تراورز شیمیدان انگلیسی کاشف مجموعه‌ای از گازهای کمیاب به‌دنیا آمد. تراورز همراه با سر ویلیام رمزی در کشف گازهای زنون، نئون و کریپتون همکاری کرد. به‌دلیل کارهایی که او روی چندین گاز کمیاب انجام داد در محافل علمی اصطلاح «گازهای کمیاب تراورز» در نکوداشت نام او رواج یافت. زنون یا گزنون با عدد اتمی ۵۴، کریپتون با عدد اتمی ۳۶ و نئون با عدد اتمی ۱۰ در جدول تناوبی عناصر شیمیایی قرار گرفته‌اند و به‌دلیل درخششی که تولید می‌کنند از هرسه برای تولید لامپ‌های گازی استفاده می‌شود. نئون در زبان یونانی به‌معنی جدید، کریپتون به‌معنی پنهان و زنون به‌معنی غریبه است.