تاریخ شفاهی راهی برای جلوگیری از تحریف دفاع مقدس

گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، فرهاد بامداد؛ مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در جهت اجرایی کردن طرح صد برابر شدن ارائه آثار دفاع مقدس که از مطالبات مهم رهبر انقلاب در حوزه دفاع مقدس به شمار می‌رود، اعلام کرده هر هفته سه‌شنبه، از یکی از آثار جدید خود رونمایی خواهد کرد.

به همین مناسبت نگاهی خواهیم داشت به اهمیت تاریخ و تاریخ شفاهی در راستای ثبت و نگهداشت درست وقایع تاریخی.

* تاریخ و اهمیت آن

تاریخ اگر پرستیزه‌ترین عرصه زیست اجتماعی نباشد بی‌گمان یکی از پر معارضه‌ترین‌های آن است. وقتی انسان در تجربه زیسته کوتاه زندگی خود می‌بیند برخی از روی غفلت و برخی از روی رذالت، تاریخ زنده را تحریف می‌کنند (در یکی از میزگردهای شبکه ضد ایرانی من و تو، کارشناس ایرانی گفت: «ایران به عراق حمله کرد» و مهمان عراقی در پاسخ گفت: «کشور من به کشور شما تحاوز کرد»)، تکلیف آن چه که دیر زمانی از آن می‌گذرد یا در آینده دیرینه می‌شود، آشکار است.

در راستای جلوگیری از تحریف و در مواردی واژگونه سازی تاریخ و رویدادها، رهبری معظم انقلاب فرمودند:

من توصیه می‌کنم به کسانی که اهل فکرند، اهل تأمّلند و راجع به دهه‌۶۰ قضاوت می‌کنند، جای شهید و جلّاد عوض نشود! در دهه‌۶۰، ملّت ایران مظلوم واقع شد؛ تروریست‌ها و منافقین و پشتیبان‌های آن‌ها و قدرت‌هایی که آن‌ها را به وجود آورده بودند و دائماً در آن‌ها می‌دمیدند، به ملّت ایران جفا کردند، بدی کردند؛ ملّت ایران در موضع دفاع قرار گرفت، امّا دفاع کرد و پیروز شد و بحمدالله آن توطئه‌های آن‌ها را خنثی کرد. (بیانات در مراسم بیست و هشتمین سالروز رحلت حضرت امام خمینی (رحمه‌الله))

همان‌گونه که معظم له می‌فرمایند پیرامون دهه ۶۰ که بسیارانی آن دوران و ظلم همه‌جانبه‌ای که به ایران اسلامی شد را دیدند، به یاد دارند و در آن زیستند (کم‌تر کوچه‌ای در شهر است که نام شهیدی زینت آن نباشد) کار از تحریف گذشته و به عوض کردن جای شهید و جلاد رسیده است، این ضرورت بیش از پیش احساس می‌شود که آن دوران تا جایی که امکان دارد دقیق و درست ثبت و نگاه داشته شود تا رویدادها همانگونه که اتفاق افتاده‌اند به دست آیندگان برسند.

اینجاست که نقش پژوهشگران پررنگ می‌شود که در تکاپوی پاسداشت واقعیت باشند.

* روش تاریخی

در رابطه با تاریخ و مواجهه با آن دو رویکرد اساسی و تعیین کننده وجود دارد؛ رویکرد اول عبارت است از تلاش برای ثبت و ضبط وقایع به دقیق‌ترین شکل ممکن با فروکاستن نقش مورخ به شاهد و ناظری بی‌طرف و روایت آن به شکلی منسجم.

روش دیگر آن است که به وقایع بر اساس رویکردی خاص نگاه شود، به عنوان مثال از منظر جامعه شناسی، فلسفه یا هنر. در این رویکرد از زاویه‌ی آن دانش خاص به رویدادهای تاریخی نگاه می‌شود.

در هر دوروش نیازاصلی پژوهشگر غیرمغرض دسترسی به تاریخ درست ثبت شده است.

* منابع تاریخی

داده‌ی پژوهش تاریخی چیست و چگونه به دست می‌آید. سرمد، بازرگان و حجازی در پژوهش خود می‌نویسند: «یکی از تفاوت‌های پژوهش تاریخی با سایر روش‌های تحقیق این است که در این روش، پژوهشگر برای گردآوری داده‌ها به مانند علوم پایه (مثلا شیمی)، به مشاهده‌ی مستقیم نمی‌پردازد، بلکه به گردآوری آثار و ردپای وقایع می‌پردازد؛ بنابراین منابعی را جستجو می‌کند که به وسیله‌ی آن‌ها شواهدی از وقایع گذشته را بیابد.» (۱۲۴)

با توجه به عبارت بالا، برای گردآوری داده‌ها به دنبال منابع معتبر، مستند رفته و تلاش می‌شود تا از میان منابع و اسناد موجود و قابل استفاده‌ دست اول و دست دوم، آن‌ها که دقیق‌تر، جامع‌تر و قابل استنادتر هستند مورد استفاده قرار بگیرند.

* منابع دست اول و منابع دست دوم

مفهوم منابع دست اول و دوم از رشته دانشگاهی تاریخ نگاری سرچشمه گرفته است. این دسته‌بندی میزان نزدیکی منبع را به زمان رویداد واقعه نشان می‌دهد.

این مفهوم به جای اندیشه یا مفاهیم انتزاعی، برای مقابله با «رویدادها» سامان یافته‌اند. منابع دست اول اسنادی (مکتوب، شفاهی، ملموس و...) است که تقریباً همزمان با رویداد، بدون توجه به محتوای منبع، ایجاد شده‌اند. منابع دست دوم، منابعی است که منابع اولیه را توصیف، بررسی، تجزیه و تحلیل می‌کنند.

آشکار است که منابع دست اول در رابطه با هر واقعیت منبع اصلی در نظر گرفته می‌شوند. پژوهشگران به شکل معمول در تکاپوی دست یافتن به منابع دست اول هستند، بر همین اساس هرپدیده‌ای که در راستای نگهداشت دقیق رویداد‌ها به صورت دست اول یاری رساند اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.

* تاریخ شفاهی

تاریخ شفاهی شامل مصاحبه با یک فرد یا گروه برای دریافت دیدگاهی درونی از زندگی در یک زمان خاص یا تجربه‌ای ویژه در یک جامعه است، مصاحبه با گروهی از افراد می‌تواند تصویری از آن تجربه ایجاد کند، و یک پروژه بزرگ از این نوع می‌تواند راهی برای حفظ بخشی از تاریخ باشد.

* اهمیت تاریخ شفاهی دفاع مقدس

بر اساس نکاتی که گفته شد، اهمیت تاریخ  و ثبت درست و نگهداشت آن آشکار می‌شود و ازسوی دیگر بر بنیاد سخن رهبر معظم انقلاب از آن جایی که دشمن در حال نبرد ترکیبی و جنگ شناختی با ایران اسلامی است، ثبت و نگهداشت درست و دقیق مهم‌ترین حماسه تاریخ چند صد ساله گذشته کشور یعنی دفاع مقدس، ضرورتی صدچندان می‌یابد تا خدای ناکرده جای شهید و جلاد عوض نشود.

یکی از مهمترین کار‌هایی که در این راه می‌توان انجام داد، ثبت روایت‌های یادگاران دفاع مقدس است تا وقتی که ناگهان دیر نشود.

در نهایت اینکه این یادداشت از یک سو به بهانه 25 دی ماه (که به عنوان روز تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی در تقویم رسمی کشور ثبت شده است) و از سوی دیگر خبر برگزاری آیین رونمایی از جلد اول کتاب تاریخ شفاهی دفاع مقدس به روایت سردار یعقوب زهدی فرمانده توپخانه سپاه پاسداران در دوران دفاع مقدس با عنوان «توپخانه سپاه پاسداران» نگارش شده است.

این برنامه با حضور فرماندهان دوران دفاع مقدس و پژوهشگران دفاع مقدس، دیروز سه شنبه بیست‌وششم دی‌ماه در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس برگزار شد و قرار است این رونمایی‌ها ادامه دار باشد.

 علاقه‌مندان برای آشنایی بیشتر با آثار مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس فایل کتابنامه انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس را دانلود نمایید.