اخلاق فاطمی؛ راهبرد حضور اجتماعی زن

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، فریبا پروینیان|ـ پژوهشگر حوزه زن و خانواده: در قرآن کریم آموزه‌هایی است که می‌توان از آن‌ها به عنوان اصول و فنون و روش‌های مهندسی جامعه استفاده کرد به عنوان مثال آیه دوم سوره مبارکه جمعه می‌فرماید: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِنْ کَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُبِینٍ».

این آیه یک خط و مشی اساسی در مهندسی جامعه به ما می‌دهد و آن اینکه برای گذار از نقطه ضلال مبین و گمراهی آشکار و رسیدن به سمت وضع مطلوب باید بر دو چیز تکیه کنیم: اول «شعور و آگاهی» و دوم: «خودسازی و پاکسازی درونی از رذایل نفسانی».

طبق فرمایش قرآن کریم؛ آگاهی‌بخشی به تنهایی کافی نیست. زیرا بسیاری از خطا‌ها و اشتباهات انسان، ناشی از جهل نیست بلکه ناشی از غلبه هوی و هوس و رذایل نفسانی بر عقل و شعور و آگاهی است. قطعاً در کنار آگاهی بخشی، تزکیه و خودسازی نیز یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. قرآن کریم بسیار شفاف، روشن و صریح دقیق و عمیق می‌فرماید روی دو چیز باید سرمایه‌گذاری کرد: یکی علم و شعور و آگاهی مردم و دوم تزکیه و اخلاق و خودسازی و دیگرسازی.

نکته مهمی که در حضور اجتماعی حضرت زهرا (س) وجود دارد همین است؛ آن حضرت در درون خویش به یک جریان فکری و روحی عمیق دست یافتند؛ یعنی به یک پایگاه شناختی، اعتقادی، روحی و رفتاری درست و راستی بر اساس تعالیم و آموزه‏های دین رسیده‌اند. آن حضرت (س) در اندرون تربیت شده است. در حقیقت خود را، خداوند را، هستی را، جهان را و جامعه و تاریخ را و راه کمال و سعادت و نیکبختی را و پیام‏آوران و راهبران الهی را شناخته است، آرمان‌های بلند انسانی و اجتماعی دین را دریافته است، دیانت حق را پذیرفته و به نقش و رسالت خویش در رابطه با خداوند و در برابر خود، دین، تمامی هستی، جامعه و تاریخ، آگاهی دارد. حال بر پایه این شناخت‌های خودآگاهانه عمیق از جمله باور‌ها و عقیده‌ها؛ زندگانی و سلوک خویش را شکل می‌دهد.

رفتار حضرت (س) چه در بحث خانواده و چه در اجتماع پاک از هر نوع رذالت اخلاقی است. ایشان بسیار اخلاق‌مدار بودند؛ لذا حضوری انسان‏ساز و جامعه‏ساز در عرصه جامعه و مدیریت اجتماعی داشتند. حضرت زهرا (س) از نظر اخلاقی به کلیه اصول اخلاق پایبند بوده‌اند. به همین خاطر ایشان می‌تواند یک الگو باشد. زمانی که در یک جامعه بدوی عرب، یک زن تا این اندازه اخلاق مدار است، به خوبی می‌توانید دریابید که ایشان الگوی مناسبی برای زندگی امروزی ماست که زمینه برای اخلاق مدار بودن به خوبی فراهم است.

نتیجه اینکه تکیه بر آگاهی‌بخشی صرف کافی نیست، بلکه آگاهی شرط لازم است، ولی کافی نیست. امروز با این وضعیت روبرو هستیم. آگاهی‌بخشی به زنان اتفاق می‌افتد بدون اینکه در حوزه اخلاق که شرط ضروری است برنامه‌ریزی داشته باشیم.

در حالی که سرمایه‌گذاری در حوزه اخلاق شرط ضروری است که غفلت از آن می‌تواند تلاش‌های آگاهی‌بخش را خنثی کند. پس نکته اینجاست که شعور به تنهایی کافی نیست، زیرا افراد ممکن است در مقام تفکر و تعقل به آگاهی دست یابند. اما همه اعمال ما تابع معرفت ما نیستند. بلکه ممکن گرایش‌ها و تمایلات نفسانی نیز آگاهی و شعور رو تحت تأثیر قرار بدهند.

همانطور که گفته شد قرآن کریم بسیار شفاف، روشن و صریح دقیق و عمیق می‌فرماید روی دو چیز باید سرمایه‌گذاری کرد: یکی علم و شعور و آگاهی مردم و دوم تزکیه و اخلاق و خودسازی و دیگرسازی. امروز توجه به این امر در حوزه زنان یک راهبرد مهم است. برای گذار از مراتب ابتدایی آگاهی و شناخت و نفوذ به لایه‌های عمیق نیاز به تزکیه و خودسازی داریم. برای این امر مهم باید برنامه داشته باشیم.