بخش بزرگی از صنعت فاوا دانش بومی دارد/ راه درازی برای صادرات پیش رو داریم
خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ صادرات در حوزه تجهیزات فاوا موضوع مهمی است که باید به طور ویژه‌ای به آن پرداخته شود. هرچقدر که یک کشور قادر به تولید محصولات متنوع‌تر باشد، قادر به رقابت در بازار‌های جهانی است. تاکنون کشور ما به این حوزه ورود قوی نداشته است؛ چراکه از یکسو نداشتن محصولات متنوع و از سوی دیگر نداشتن نیروی انسانی کافی و وجود تحریم‌ها ما را از توجه به این حوزه مهم عقب انداخته است.
به همین مناسبت با داوود ادیب رئیس کانون هماهنگی فاوا و رئیس صادرکنندگان تجهیزات مخابراتی گفتوگو کردیم و بررسی چالش‌های موجود در این حوزه پرداختیم که در ادامه متن کامل آن را می‌خوانید:
سنجش قدرت اقتصادی کشورها با بررسی شاخص صادرات
آنا: وضعیت صادرات تجهیزات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به چه صورت است؟
ادیب: اصولاً صادرات در تمامی کشور‌های توسعه‌یافته با اقتصاد آزاد، تابع یک عامل مهم و بنیادین به نام رشد پیچیدگی اقتصادی است که در ارتباط با این عامل معمولاً متغیر‌های مرتبط با شاخص پیچیدگی اقتصادی، شاخص چشم‌انداز پیچیدگی، سطح فعلی درآمد و رشد مورد انتظار در ارزش سرانه صادرات منابع طبیعی مدنظر قرار می‌گیرد.
شاخص پیچیدگی اقتصادی که درواقع همان شاخص صادرات است برای سنجش قدرت اقتصادی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد و هرچقدر که یک کشور قادر به تولید محصولات پیچیده‌تر و متنوع تر باشد و آن کشور هم‌زمان قادر به رقابت در بازار‌های جهانی بر سر همین محصولات باشد، از منظر «شاخص پیچیدگی اقتصادی» جایگاه بهتری خواهد داشت.
آنا: میزان پیچیده بودن اقتصاد چطور تعریف می‌شود؟
ادیب: میزانِ پیچیده بودن یک اقتصاد در قالب کالا یا محصولی است که درنهایت در فرایند صادرات قرارگرفته و صادر می‌شود و به همین منظور می‌توان گفت که شاخص پیچیدگی اقتصادی مربوط به محصول نهایی است که صادر شده و یا در فرایند صادرشدن قرارگرفته است.
دانش فنی و نیروی کار دو عامل مهم در سنجش شاخص پیچیدگی اقتصادی
آنا: شاخص پیچیدگی اقتصادی به چه معناست؟
ادیب: برهمین اساس بالابودن شاخص پیچیدگی یک محصول به معنای پیچیده بودن دانش فنی، نیروی کار، انباشت فناوری‌های مختلف و موارد متعدد دیگر به‌عنوان نهاده‌های تولیدی آن محصول معمولاً در نظر می‌گیرند، که باعث تولید محصولات پیچیده‌تر و ایجاد انحصار در کشور تولیدکننده می‌شود.
شاخص پیچیدگی اقتصادی مربوط به محصول نهایی است که صادر گردیده و یا در فرایند صادر شدن قرار می‌گیرد
براساس آخرین مطالعاتی که در دانشگاه «هاروارد» صورت گرفته است، ایران در سال ۲۰۲۱ میلادی در جایگاه ۷۳ در میان ۱۳۳ کشور مورد بررسی از منظر «شاخص پیچیدگی اقتصادی» قرارگرفته است.
راه درازی برای صادرات در حوزه فاوا پیش رو داریم
آنا: سؤالی که اینجا مطرح می‌شود این است؛ با وجود اینکه کشور ایران در سال‌های اخیر درزمینهٔ فناوری‌های نوین، رشد قابل توجهی داشته و بر اساس آخرین گزارش‌ها در سال ۲۰۲۳ رتبه سوم فارغ‌التحصیلان رشته علوم و مهندسی را بین ۱۳۲ کشور از آن خود کرده است، چرا جایگاه ایران در رده‌بندی «شاخص پیچیدگی اقتصادی» جایگاه مناسبی نیست؟
ادیب: بررسی روند‌های صادراتی کشور‌های مختلف نکات قابل توجهی را نشان می‌دهد که می‌توان از این تجربیات به صورت بهینه استفاده کرد. چین در سال ۲۰۰۰ میلادی در جایگاه ۳۹ در شاخص پیچیدگی اقتصادی قرار داشته، اما سال ۲۰۲۱ به جایگاه ۱۸ رسیده است. ترکیه سال ۲۰۰۰ میلادی در جایگاه ۶۵ از منظر شاخص پیچیدگی اقتصادی قرار داشته و سال ۲۰۲۱ میلادی به جایگاه ۴۰ رسیده است، یعنی حتی بالاتر از کشوری مانند نروژ قرارگرفته است.
ایران در رکن خروجی‌های دانش و فناوری به عنوان یکی دیگر از رکن‌های اصلی این شاخص حائز رتبه ۵۵ از بین ۱۳۲ کشور و در زیر شاخص تولید با تکنولوژی بالا، رتبه ۴۴ در خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات رتبه ۱۲۲ را از ۱۳۲ کشور به دست آورده‌ایم، این اعداد گویای این است که ما برای رسیدن به کشور‌های توسعه‌یافته، حداقل در بحث صادرات به‌عنوان اصلی‌ترین پیشران توسعه‌یافتگی راه درازی داریم که باید با تلاش زیاد آن را مرتفع کنیم.
سهم ناچیز محصولات فنی و مهندسی از سبد صادراتی ایران
آنا: میزان صادرات محصولات و تجیهزات حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات چقدر بوده است؟
ادیب: طبق اطلاعاتی که توسط گمرگ جمهوری اسلامی ایران در نیمه اول سال ۱۴۰۲ منتشرشده است در چهارماهه نخست سال ۱۴۰۲، میزان صادرات قطعی کالا‌های غیرنفتی کشور بدون صادرات از محل تجارت چمدانی به ارزش 15.906 میلیون دلار و به عبارتی تقریباً ۱۶ میلیارد دلار بوده است.
با توجه به روند‌های اتفاق افتاده در سال‌های گذشته و در صورت ثبات شرایط سیاسی و عدم اتخاذ محدودیت‌های غیرمنتظره جدید جهانی، این عدد تا ۵۰ میلیارد دلار برای سال ۱۴۰۲ پیش‌بینی می‌شود.
این عدد به‌عنوان آمار رسمی است که اظهار می‌شود و گزارش‌ها و برنامه‌ریزی‌ها نیز بر اساس آن تنظیم می‌شود. در خصوص خدمات فنی و مهندسی به‌صورت عام و در تمامی حوزه‌ها، درصد مرتبط نزدیک به سه درصد بوده که پیش‌بینی ۱.۵ میلیارد دلار مربوط به صادرات همه حوزه‌های خدمات فنی و مهندسی خواهد بود.
بخش بزرگی از صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات دانش بومی دارد
آنا: آیا محصولات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات داخلی کیفیت لازم را دارند؟
ادیب: امروزه بخش بزرگی از صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات و به‌خصوص حوزه سخت‌افزار، میان‌افزار و نرم‌افزار‌های مخابراتی، دانش بومی و داخلی دارد که می‌توان ادعا کرد در بیش از ۹۰ درصد عملیات طراحی، تکنولوژی ساخت و همبندی و تولید تجهیزات موردنیاز آن در حوزه ارتباطات ثابت و حدود ۶۰ درصد در حوزه ارتباطات سیار به خودکفایی و استقلال دست‌یافته است.
طبیعتاً تولید قطعات از قبیل چیپ ست‌ها و قطعات با فناوری خاص که تکنولوژی آن در دست تعدادی انگشت‌شمار قطعه ساز در دنیا است به‌عنوان مواد اولیه در تمامی دنیا و برای همه سازندگان است و اعداد ذکرشده به‌عنوان عمق تولید، شامل طراحی، تولید بخش‌هایی از سخت‌افزار، طراحی و پیاده‌سازی کامل نرم‌افزار و پیکره‌بندی تجهیزات تولیدی است.
با توجه به لزوم رعایت استاندارد‌های جهانی، محصولات تولیدکننده‌های داخلی دارای استاندارد‌های داخلی و بین المللی بوده و می‌تواند با محصولات مشابه خارجی به رقابت بپردازند
آنا: عرضه محصولات صادراتی در چه حوزه‌هایی قوی و در چه حوزه‌هایی ضعیف است؟ چرا؟
ادیب: اصولاً صادرکنندگان ما در حوزه صادرات محصولات اصطلاحاً سوپرمارکتی موفق بوده‌اند و در بخش‌هایی از صادرات که نیازمند استقرار بخش‌های فنی مهندسی جهت پشتیبانی بوده موفقیت قابل توجهی به دست نیامده است. یکی از دلایل این موضوع را می‌توان در این دانست که اغلب شرکت‌های داخلی، شرکت‌های کوچک و متوسط در ابعاد جهانی فعالیت می کنند و اصولاً برای شرکت‌های کوچک و متوسط موضوعات سرمایه‌گذاری در بازار‌های هدف، دشوار است.
از چالش‌های دیگر صادرات تجهیزات حوزه فناوری اطلاعات، موضوعات زیرساختی بودن این نوع تجهیزات است که غالبا فعالیت در این حوزه‌ها برای صادرات با مقاومت‌های زیادی در خارج از کشورها روبه‌رو است.
وابستگی رشد اقتصادی یک کشور به عملکرد تجارت خارجی
آنا: برای افزایش صادرات محصولات ایرانی و کسب بازار‌های جهانی چه اقداماتی باید صورت بگیرد؟
ادیب: این‌یک واقعیت است که رشد اقتصادی یک کشور تا حد زیادی به عملکرد تجارت خارجی آن وابسته است. یکی از مسیر‌های کاهش وابستگی کشور‌های درحال‌توسعه به کالا‌های اولیه و افزایش پیچیدگی صادرات در وهله اول حمایت دولت و در وهله بعدی جلب مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی در تولید و درنهایت صادرات این نوع از محصولات است.
حمایت دولت و جلب مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی در تولید منجر به صادرات محصول می‌شود
سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، به‌طور بالقوه می‌تواند اثرات مستقیم و غیرمستقیم بر پیچیدگی صادرات داشته باشد. این‌یک واقعیت است که پیچیدگی روزافزون صادرات در کشور‌های موسوم به ببر‌های آسیا و به‌طور خاص چین را می‌توان به طور معنادار با حمایت دولت‌های این کشورها و حضور پررنگ بنگاه‌های چندملیتی مرتبط دانست.
متأسفانه ایران در زمره کشور‌هایی قرارگرفته که به جهت بیش‌ازاندازه درونگرا شدن آن شاخص پیچیدگی پایین‌تری را پیدا کرده و به عبارتی، صادرات آن محدود شده است.
اقتصاد ایران در رده‌بندی کشورها بر اساس «شاخص پیچیدگی اقتصادی»، پایین‌تر از کشور‌هایی مانند «اروگوئه»، «ازبکستان» و «کنیا» قرارگرفته است. درحالی‌که هیچ‌یک از این کشورها، محصولات صادراتیِ پیچید‌ه‌ای ندارند، برون‌گرا بودن این کشورها وزن بیشتری را نسبت به پیچیدگی صادرات برای آن‌ها حاصل کرده است.
البته این یک واقعیت است که سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها صادرات در کشورمان محدود بوده و به نظر می‌رسد که ظاهراً اقتصاد ما در مقایسه با برخی کشورها که بیش از آن‌ها پیچیدگی داشته‌ایم، ضعیف‌تر و آنچه مانع از تنوع بخشی به سبدِ صادراتیِ ایران شده، نظام حاکم بر اقتصاد نبوده و ارکان سیاست مانع بزرگی برای صادرات شده است.
انتهای پیام/