جولان سارقان علمی در فضای بی‌‌کلانتر

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، توسعه فناوری با مزایای بی‌شماری که دارد به سرقت علمی به‌خصوص در حوزه سرقت مقاله از مجله‌های دانشگاهی دامن زده است. افزایش شمار این سرقت‌ها در ابتدای سال جاری میلادی نشان داد که فشار مضاعف بر پژوهشگران برای انتشار مقالات بیشتر چگونه اعتماد به تحقیق را تضعیف و تهدید کرده و مشاغل دانشگاهی را از مسیر درست خارج کرده است. وب‌سایت یونیورسیتی وُرلدنیوز به تازگی گزارشی از پشت پرده سرقت‌های علمی در یک سال اخیر منتشر کرده که از نظر می‌گذرانید.

پژوهشگران از طریق پلتفرم‌هایی مانند وِب آو ساینس (Web of Science) و اسکوپس (Scopus) امکان دسترسی آسان به صدها هزار مقاله و مجله منتشرشده را دارند و می‌توانند مقالات خود را به این پایگاه‌ها نیز بفرستند؛ اما این دسترسی، ریسک جدی دارد.

سان دی مولر (Sune D Müller)، استاد انفورماتیک در دانشگاه اسلو نروژ و مقاله‌نویس ژورنال سیستم‌های اطلاعاتی اسکاندیناوی (SJIS) می‌گوید: هر چه دسترسی نویسندگان بیشتر ‌شود، بی‌شک  آسیب‌پذیری‌های بیشتری را به همراه خواهد داشت. به این معنا که در برخی از این پلتفرم‌ها نظارت دقیقی وجود ندارد.

ژورنال SJIS که مولر خود سردبیری آن را برعهده دارد عضو انجمن سیستم‌های اطلاعاتی است و هنگامی که او در فوریه 2023 متوجه شد این ژورنال مورد سرقت علمی قرار گرفته است گفت: برخی از این پلتفرم‌ها را شرکت‌هایی طراحی کردند که در حوزه فناوری فعالیت دارند، اما دانشگاهی نیستند. پرسش این است که آیا آن‌ها فرایندهای لازم برای تضمین کیفیت مناسب و حرکت در مسیر درست را رعایت می‌کنند؟

فشار بر محققان، تهدیدی برای علم

 مولر و نویسنده همکارش، یوهان ایوار سَبو (Johan Ivar Sæbø) استاد سیستم‌های اطلاعاتی دانشگاه اسلو، به تازگی در مقاله‌ای با عنوان «سرقت علمی از اطلاعات ژورنال اسکاندیناوی: پیامدهایی برای جامعه سیستم‌های اطلاعاتی» استدلال می‌کند که فشار بر محققان برای انتشار بیشتر و هرچه سریعتر مقالات همراه با توسعه فناوری هوش مصنوعی، می‌تواند ژورنال‌رُبایی را به یک تهدید بزرگ تبدیل کند.

به باور این دو استاد چنین روندی نه تنها جامعه سیستم‌های اطلاعاتی، بلکه به طور کلی علم و یکپارچگی دانشگاهی را تهدید می‌کند. برای مثال، اکنون تولید انبوه مقالات جعلی که می‌توانند در فهرست مجلات ربوده‌شده قرار بگیرند، آسان تر از همیشه است و مقالات جعلی اعتماد به نشریات دانشگاهی را تضعیف می‌کند.

خطر بی‌اعتبار شدن موتورهای جستجو

گسترش مقالات و مجله‌های جعلی باعث می‌شود موتورهای جستجو مانند گوگل اسکالر (Google Scholar) غیر‌قابل اعتماد شوند. این مطالب جعلی همچنین رویه‌های استخدام و ارتقا را تضعیف می‌کنند، زیرا ممکن است نام افراد به مقالاتی ارجاع داده شوند که وجود ندارند.

مولر و سابو همچنین می‌گویند: مقالات جعلی ممکن است بر پاسخ‌های دریافتی از چت‌بات‌های مجهز به هوش مصنوعی، مانند چت جی‌پی‌تی تأثیر منفی داشته باشد و به موارد بیشتری از «پرتگویی» ربات‌ها منجر شود.

ماجرا از کجا شروع شد؟

سابو و مولر در بخش اول مقاله خود توضیح می‌دهند که چگونه متوجه شدند مطالب ژورنال SJIS ربوده شده است. مولر شرح می‌دهد که در اوایل فوریه 2023 ایمیلی دریافت کرده مبنی بر اینکه مقاله‌ او رد شده است و بسیار شگفت‌زده می شود؛ زیرا قبلاً به او اطلاع داده بودند که مقاله‌اش پذیرفته شده است و مبلغ 250 دلار بابت هزینه انتشار مقاله نیز پرداخت کرده بود.

از آنجا که ژورنال SJIS هزینه‌ای بابت انتشار مقاله دریافت نمی‌کند، ‌خیلی زود مشخص می شود وب‌سایتی که مقاله را ثبت کرده و پول گرفته جعلی بوده است. تحقیقات بیشتر مولر در مورد وب سایت جعلی نشان داد که این وب‌سایت کل آرشیو SJIS را در اختیار دارد.

شناسایی ژورنال جعلی

مولر پس از پیگیری با کارشناسی که مبلغ را از طرف او پرداخت کرده بود به یک ‌اسکرین‌شات از «لینک سایت کلاهبردار» در صفحه اسکوپس دست پیدا می‌کند و سپس با بخش مشتریان سایت اسکوپس تماس می‌گیرد. کارشناس پشتیبانی به او اطمینان می‌دهد که لینک مربوطه در ماه مه حذف خواهد شد و مولر نیز اعتراض می‌کند که حذف نکردن این لینک تا دو ماه آینده به منزله مشارکت در آن کلاهبرداری است.

سایت اسکوپس، سرانجام در 24 آوریل لینک ژورنال جعلی و البته لینک اصلی ژورنال SJIS را حذف می‌کند و به گفته مولر تا زمان نگارش این مقاله،‌ لینک اصلی ژورنال دوباره در سایت بارگذاری نشده است.

مولر در نامه‌ای به سایت منتشرکننده این گزارش،‌ گفت: من شکایتم را در ماه فوریه مطرح کرده بودم و در جایگاه سردبیر ژورنال SJIS برایم قابل درک نیست که چطور سایت اسکوپس پس از 9 ماه همچنان نمی‌تواند این مشکل را حل کند.

گوگل و سیستم‌های پرداخت پاسخی نداشتند

نه جی‌میل و نه سیستم پرداخت پی‌پال (PayPal) که پرداخت به ژورنال جعلی از طریق آن‌ها انجام شده به شکایت مولر پاسخی ندادند. مولر حتی از مدیر اجرایی انجمن سیستم‌های اطلاعاتی نیز کمک خواست؛ اما پیگیری‌های این شخص نیز نتوانست گوگل و بینگ (Bing) را متقاعد کند که ژورنال جعلی را از موتور جستجوی خود حذف کنند.

زمانی که مولر و سَبو مقاله خود را نوشتند،‌ ژورنال جعلی مورد اشاره در جستجوی گوگل در جایگاه سوم و در جستجوی بینگ در جایگاه چهارم قرار داشت،‌ یعنی اگر یک کاربر حروف SJIS (ژورنال اصلی) را جستجو می‌کرد به جای لینک اصلی در عنوان سوم و چهارم جستجوی خود لینک جعلی را می‌دید.

همه شانه خالی کردند

درخواست دیگر مولر که برای مارکاریا دات‌کام (Marcaria.com) فرستاد نیز بی‌نتیجه ماند. شرکت اینترنتی مارکاریا در زمینه اختصاص نام و اعداد و ثبت دامنه‌های معتبر فعالیت دارد و در پاسخ به درخواست مولر گفت: بسیار مهم است که دقت داشته باشید ما فقط دامنه‌ها را ثبت می‌کنیم،‌ اما مسئول محتوای دامنه نیستیم و در جایگاهی نیستیم که یک دامنه را به دلیل محتوایش حذف،‌ تعلیق و یا واگذار کنیم.

در یک مقطع در اواخر فوریه یا اوایل مارس، نام وب سایت مجله جعلی به مجله سیستم های اطلاعاتی تغییر یافت و محتوایی که به طور غیرقانونی داشتند حذف شد. مولر به مجله قانونی سیستم های اطلاعاتی اطلاع داد که مطالب آن‌ها ربوده شده‌ است.

آسیب‌های حیثیتی و روحی

دلیل پیگیری‌های مولر و سَبو بیش از هر چیز این است که می‌خواهند ثابت کنند با سرقت علمی از ژورنال‌ها،‌ نویسندگان، پژوهشگران و خود ژورنال‌ها از چه جهات مهمی آسیب می‌بینند. به غیر از پولی که نویسندگان بابت انتشار مقاله به ژورنال‌های تقلبی می‌دهند و به هدر می‌رود، هم آبروی شغلی‌شان به خطر می‌افتد و هم دچار اضطراب می‌شوند.

در یکی از مواردی که مولر گزارش کرده،‌ یک دانشجوی دختر که مورد کلاهبرداری قرار گرفته بود نتوانست به پیشرفت شغلی مورد نظرش دست پیدا کند،‌ زیرا مقاله‌اش در ژورنال جعلی SJIS منتشر شد و بنابراین دیگر نتوانست آن را در ژورنال اصلی به چاپ برساند.

کشورهایی که قربانی بیشتری دارند

در موردی دیگر،‌ یکی از دانشجویان دکتری در دانشگاه‌ نارسوآن (Naresuan) تایلند نتوانست به موقع فارغ‌التحصیل شود زیرا مقاله‌ای که برای رساله دکتری نوشته بود در یک ژورنال جعلی به چاپ رسید و به گفته مولر تا مدت‌ها پس از این اتفاق به دلیل قضاوت‌های نادرست دیگران درباره خود در شوک روحی به سر برده و جلسه‌های روان‌درمانی متعددی را پشت سر گذاشته است. مولر می‌گوید بیشتر قربانیان ژورنال‌های جعلی از کشورهای در حال توسعه مانند هند و تایلند هستند.

خطر دزدی هویت

یوهان سَبو در خصوص دزدی هویت به دست ژورنال‌های کلاهبردار نیز هشدار داد و گفت: ژورنال جعلی، نام من و همکارم را در مقاله‌ای منتشر کرده که به حوزه کاری ما یا حتی به زمینه خود ژورنال هیچ ربطی ندارد. این ژورنال متقلب،‌ مقاله جعلی مورد اشاره را چند سال پیش و درست هم‌زمان  با انتشار مقاله اصلی من و همکارم در یک ژورنال قانونی و معتبر به چاپ رساند. حدس ما این است که این ژورنال جعلی آرشیو ژورنال اصلی را کپی کرده بود و بعد با تغییرات زیاد در عناوین و چکیده‌ها و نیز با افزودن اسم ما، مطالب دستکاری‌شده را چاپ کرد. حالا تصور کنید که یک مقاله جعلی‌ با موضوعاتی حساسیت‌برانگیز مانند نژاد،‌ جنسیت یا دین و مذهب را با نام شما به چاپ برسانند!

انگیزه‌های مالی سارقان علمی

به نظر نمی‌رسد که دریافت چند صد دلار از یک محقق ناشی به این همه دردسر برای انتشار یک مجله جعلی بیارزد، پس این کلاهبرداران با چه هدفی این کار را دنبال می کنند؟

پاسخ مولر به این سوال این بود: «با فناوری امروزی، وسعت بخشیدن به چنین اقدامات فریبکارانه‌ای آسان است. صحبت از 200 یا 300 دلار نیست، مقیاس کار چنین ژورنال‌هایی بسیار بزرگ است. ما از بیش از هزار نشریه جعلی حرف می‌زنیم و بنابراین پول کلانی در میان است. اگر فعالیت یک وب سایت تقلبی را به مدت یک سال دنبال کنید خواهید دید که بیش از 100 مقاله منتشر می‌کند.

استراتژی فریبکارانه چیست؟

آنّا آبلینکا (Anna Ablinka) عضو پژوهشی دانشگاه برلین و نویسنده چند مقاله که توسط ژورنال‌های کلاهبردار به سرقت رفته است می‌گوید: ما واقعاً نمی‌دانیم چه کسی این وب‌سایت‌های سوءاستفاده‌گر را اداره می‌کند. من به شخصه چندین شبکه را می‌شناسم که پایگاه آن‌ها در هند، پاکستان و در کشورهای شوروی سابق است. مدل‌های کسب‌وکار آن‌ها متفاوت است،‌ اما در پول گرفتن پیش از چاپ مقاله مشترک هستند. اگر این سایت‌ها را رصد کنید خواهید دید که در مدت چند ماه صدها مقاله منتشر می‌کنند که این میزان از پذیرش مقاله برای چاپ آماری عجیب و دور از ذهن است.

آبلینکا اسکرین شاتی از یک ژورنال کلاهبردار را نشان می‌دهد و می‌گوید: این ژورنال جعلی برای چاپ فوری یک مقاله 200 یورو (261 دلار) دریافت می‌کند ولی هزینه چاپ 100 مقاله را 50 یورو اعلام کرده است! این همان روشی است که سایت‌های کلاهبردار را به پول می‌رساند.  در واقع، با این روش پژوهشگران را تحریک می‌کنند که هرچه سریع‌تر تعداد زیادی مقاله به آن‌ها بدهند و تا بخواهند از فریبکاری ‌آن‌ها باخبر شوند پول زیادی به جیب آن‌ها رفته است. 

ضعف اجرای قانون

مولر و سَبو امید چندانی به حل این مشکل به دست مجریان قاتون ندارند. نرخ اجرای قانون در بزرگترین آژانس مجری قانون در جهان یعنی‌ «مرکز شکایات جرایم اینترنتی در دفتر تحقیقات فدرال آمریکا» برابر با 0.3 درصد اعلام شده است. میزان شکایت‌های دریافتی توسط این نهاد در سال 2022 نزدیک به 900 هزار مورد بود و خسارت‌های مالی آن 10.3 میلیارد دلار گزارش شد. در اروپا، با وجود معاهدات مربوط به جرایم رایانه‌ای، تفاوت‌ها بین چارچوب‌های قانونی و ملی هر کشور باعث می‌شود که پیگیرد قانونی جرایم رایانه‌ای با چالش‌های جدی روبه‌رو شود.

مولر و سَبو تلاش برای تعطیلی این سایت‌های کلاهبردار را بی‌نتیجه می‌دانند و می‌گویند به محض تعطیلی یک سایت جعلی در یک کشور،‌ همان سایت با نام کمی متفاوت در کشوری دیگری روی سرور جهانی ظاهر شود.

دانشگاهیان بی‌پناه ماندند

در غیاب اجرای مؤثر قانون، مولر و سَبو از دانشگاهیان و مقامات می‌خواهند تا آگاهی خود را نسبت به سرقت مقاله و هزینه‌های آن بالا ببرند و به طور مرتب فهرست ژورنال‌های جعلی دنیا و اخبار دزدی‌های علمی را در سایت retractionwatch.com دنبال کنند. آن‌ها همچنین از انجمن سیستم‌های اطلاعاتی درخواست کرده‌اند که اطلاعاتی را در مورد انواع شیوه‌های سرقت علمی منتشر کنند.

علاوه بر این،‌ دانشگاهیان باید مقالات منتشرشده را ممیزی کنند تا مشخص شود که مورد داوری تخصصی قرار گرفته‌اند. دانشگاه‌ها و کتابخانه‌ها باید سایت‌هایی مانند اسکوپس و پلتفرم‌های مشابه آن را تحت فشار قرار دهند تا اطمینان دهند که آنچه منتشر می‌کنند موثق و قابل اعتماد است.

از طرفی،‌ متخصصان سیستم‌های کامپیوتر ادعا می‌کنند که می‌توان «سایت‌های سارق علمی» را مورد «سرقت معکوس» قرار داد. مولر با توجه به این مسائل و نیز با در نظر گرفتن مشکلات اخلاقی برآمده از آن‌ها می‌گوید: فقدان نظارت جدی و سازوکارهای اثرگذار در اینترنت به «جرایم رایانه‌ای بدون پیگرد و مجازات» منجر می‌شود. در نتیجه، ما،‌ در جایگاه جامعه علمی به حال خود رها می‌شویم و باید خودمان از خودمان دفاع کنیم.

از این رو، زمان آن فرا رسیده است که در مورد اجرای اقدامات قاطعانه‌تر و راهبردهای بازدارنده‌تر در برابر فعالیت مجرمان در حوزه مجلات علمی بحث و بررسی‌های جدیدی آغاز شود.