تلفیق دین محمدی و حکمت یونانی با پیشگامی ابونصر فارابی

خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ بزرگ‌ترین فیلسوف جهان اسلام در اواسط سده سوم هجری قمری پا به عرصه وجود نهاد. او اهتمام ویژه‌ای به آموختن و یاد دادن داشت و به دلیل همین علم‌آموزی بود که در حوزه‌های مختلف علمی و معرفتی ورود کرد و در علومی نظیر ریاضیات، منطق، فلسفه، موسیقی، طب، روانشناسی، جامعه‌شناسی و ... صاحب‌نظر شد. از بس شیفته آموختن بود به بغداد سفر کرد و علم منطق را فرا گرفت و چنان در این دانش غور کرد که به معلم ثانی ملقب شد. (لقب معلم اول از آن ارسطو بود که مؤسس منطق بود و فارابی بعد از ارسطو، دوم شخصیتی است که در توسعه این دانش کوشید. دانشی که پس از دو هزار سال کهنه نشده و با پویایی و استحکام خود، پشتوانه مستحکمی است برای درست اندیشی).

چنان کرسی علم و حکمت او شهرت یافت که وقتی به حلب رفت در کانون علمی سیف‌الدوله شمع محفل شد. وی شوق فراوانی برای ترویج دانش داشت به‌طوری که ۷۰ اثر مکتوب از او به جای ماند. فارابی در حوزه حکمت و فلسفه نقشی بی‌بدیل داشت به‌طوری که از مؤسسان و بانیان حکمت و فلسفه اسلامی شناخته و دانشمندان و تذکره‌نویسان او را زمینه‌ساز شکوفایی تمدن اسلامی می‌دانند.

ابن‌سینا دیگر حکیم و دانشمند بزرگ مسلمان که کمتر کسی را می‌توان به عظمت او یافت، در فهم کتاب «مابعدالطبیعه ارسطو»، خود را شاگرد فارابی می‌دانست و این خود برای شناخت عظمت فارابی کافی است.مؤسس فلسفه اسلامی، آشنایی با زبان‌های مختلف را گذرگاه ورود به دانش‌های مختلف می‌دانست و بر این اساس، برای یافتن و فهمیدن، به زبان‌های مختلفی ازجمله زبان یونانی و سریانی تسلط یافت.

فارابی که هم دغدغه علم داشت و هم درد دین، بخش معظمی از آثار خود را به وحدت علم (فلسفه) و دین اختصاص داد. وی در کنار علم و در کنار دین، به هنر نیز علاقه‌ای وافر داشت و کتاب «موسیقی کبیر» او شهرت فراوان یافت. او علاوه بر اینها، دغدغه اخلاق را نیز داشت به همین دلیل تأکید می‌کرد حکمت را در اختیار افراد نالایق قرار ندهند و پیش‌نیاز‌های فلسفه علاوه بر منطق و هندسه، عبارت است از اخلاق بنابراین باید جوینده دانش، قبل از آموختن علم و فلسفه، متخلق به اخلاق الهی و انسانی شود.

معلم ثانی که به معنای اخص و مصداق عینی کلمه، (معلم) بود، به این تلاش‌ها بسنده نکرد و گامی نیز در طبقه‌بندی علوم برداشت تا زمینه استفاده بهینه از استعداد‌های متنوع و مختلف را فراهم کند تا جایی که طبقه‌بندی رایج علوم در اسلام که گامی مؤثر در پیشرفت علوم اسلامی بود از فارابی است.

فارابی علاوه بر این خصوصیات، با اخذ دانش و حکمت از هر جایی که باشد ابایی نداشت. به همین دلیل، اولین کسی است که فلسفه را فهمید و میان مسلمانان ترویج داد و عمر خود را بر سر آن نهاد.
نظریه‌پرداز عبارت جهانی «مدینه فاضله» آنقدر بزرگ و باشکوه بود که نه تنها دانشمندان مسلمان و بزرگانی همانند ابن‌سینا خود را مدیون او می‌دانند؛ بلکه فیلسوفان مغرب زمین نیز خود را وام‌دار وی می‌خوانند و بی‌جهت نیست که روز پایان آبان ماه، روز ابونصر فارابی و روز حکمت و فلسفه نامیده شده است.

*مجتبی جعفری، استادیار رشته فلسفه تطبیقی و مدیرکل فرهنگی_ اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان