منحنی رشته‌های علوم پایه در سراشیبی نزول/ پای معلمان مرد به ماجرای کاهش متقاضیان ریاضی باز شد

خبرگزاری علم و فناوری آنا - حسین بوذری؛ اهمیت رشته‌های علوم پایه در پیشبرد علم و توسعه مرزهای دانش موضوعی نیست که از منظر گذشتگان و آیندگان پنهان بماند. کارشناسان، مسئولان و سیاستگذاران سال‌هاست خطر افول این رشته‌ها را گوشزد کرده‌اند، اما گوش شنوایی نبوده و حتی همایش و سمینارهایی هم در این زمینه برگزار شده و خروجی این جلسات چیزی جز کاهش روزافزون تعداد دانشجو در رشته‌های علوم پایه نبوده است.

به راستی مشکل از کجاست؟ مشکل از اینجاست که برخی مسئولان به علم و پژوهش نگرشی «اقتصادی» داشته و انتظار دارند طی مدت کوتاه این پژوهش‌ها جواب بدهد و توصیه‌های توجه به علوم پایه در حد شعار باقی مانده‌اند.

بیش از دو دهه است که دانش‌آموزان تمایلی به رشته‌های علوم پایه به‌خصوص ریاضی نشان نمی‌دهند، چراکه طرح، برنامه و نگاه استراتژیک به رشته ریاضی وجود نداشته است، این بحران آموزشی دیر یا زود گریبان جامعه را خواهد گرفت.

اکنون دیگر در اواخر دهه 70 یا اوایل دهه 80 قرار نداریم که متقاضیان رشته‌های مرتبط با علوم پایه برای تحصیل در این رشته‌ها دست و پا بشکنند و تقریباً 30 درصد از دانش‌آموزان متقاضی رشته ریاضی باشند.

موفقیت رشته‌های ریاضی، فیزیک و شیمی در دهه 60 تا جایی پیش رفته بود که دانش‌آموزان دوره متوسطه ایران در المپیادهای جهانی ریاضی شرکت می‌کردند، مسابقات ریاضی برگزار می‌شد و حتی دانش‌آموزان و دانشجویان از مجله رشد آموزش ریاضی استقبال بالایی داشتند.

منحنی رشته ریاضی سال‌های سال است که نزولی است، در دهه 60  متقاضی تحصیل در رشته ریاضی بسیار، اما معلم کم بود و دانش‌آموزان یا دانشجویان مجبور بودند در رشته‌های دیگری به تحصیل بپردازند، اما امروز قضیه برعکس است، به طوری که امروز به اندازه کافی مدرس ریاضی در مدارس و دانشگاه‌ها وجود دارد، اما متقاضی نیست و دلیل آن هم آینده تاریک این رشته و نبود استراتژی مشخص برای تحکیم آینده آن است.

از سویی مهم‌ترین دلیل استقبال کم دانش‌آموزان دختر از رشته ریاضی در مدارس ویژه باز شدن پای معلمان مرد به کلاس‌های مدارس دخترانه است، فقط به این بهانه واهی که معلمان مرد تواناتر از معلمان زن هستند!

خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا در راستای بررسی وضعیت رشته ریاضی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و چرایی و چگونگی مقابله با استقبال کم از رشته ریاضی در دانشگاه‌ها با محور هوش مصنوعی گفت‌و‌گویی را با احمد جعفریان دانشیار گروه ریاضی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه و استان آذربایجان‌غربی ترتیب داده است که در پی می‌آید:

چرا جایگاه رشته‌های علوم پایه افول کرد؟

آنا: همانگونه که مستحضرید استقبال از رشته ریاضی نه‌تنها در دانشگاه‌ها، بلکه در آموزش و پرورش هم کمتر شده، وضعیت این رشته را در جامعه چگونه ارزیابی می‌کنید؟

جعفریان:  دلیل استقبال کم از رشته ریاضی در آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها وضعیت نامناسب شغلی است که این رشته را به قهقرا می‌برد و موجب افول رشته ریاضی طی سال‌های گذشته می‌شود.

در حالی که اگر به دهه‌های گذشته برگردیم، متوجه استقبال کم‌نظیر دانشجویان از رشته ریاضی می‌شویم، چراکه این رشته در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 سری توی سرا داشت و حتی دختران استقبال بیشتری از این رشته در مقایسه با پسران داشتند.

نخبگان رشته‌های علوم پایه ماه به ماه و سال به سال بیشتر به مرز افول رسیدند، پیش از این آینده شغلی رشته ریاضی بسیار مناسب بود و متقاضیان این رشته برای تحصیل در رشته‌های علوم پایه از یکدیگر سبقت می‌گرفتند، اما با گذشت زمان این رشته‌ها جایگاه خود را بین مردم از دست دادند و حتی نخبگان رشته‌های علوم پایه ترجیح دادند برای جا نماندن از عرصه شغل و آینده به رشته‌هایی روی بیاورند که باب میل‌شان نیست.

در حقیقت رشته‌های مرتبط با علوم پایه و ریاضی بازار کار بسیار ضعیفی در جامعه دارند، از سویی تحصیل در رشته ریاضی و اخذ رشته کارشناسی کار مشکلی است، بنابراین این دو عامل موجب شده تا از رشته‌های ریاضی، فیزیک، شیمی و سایر رشته‌های علوم پایه استقبال به عمل نیاید.

از سویی منحنی رشته ریاضی سال‌های سال است که نزولی است، در دهه 60  متقاضی تحصیل در رشته ریاضی بسیار، اما معلم کم بود و دانش‌آموزان یا دانشجویان مجبور بودند در رشته‌های دیگری به تحصیل بپردازند، اما امروز قضیه برعکس است.

آنا: با توجه به حرکت کشور و جامعه به سمت هوش مصنوعی و کارویژه اصلی آن که همان رشته ریاضی است چگونه می‌توان این رشته را احیا کرد؟

جعفریان: ابتدا باید به وضوح بیشتری ارتباط مناسبی بین هوش مصنوعی و ریاضی در مقطع متوسطه برقرار شود تا دانش‌آموزان با پیش‌زمینه بهتری وارد دانشگاه شده و در رشته ریاضی به تحصیل بپردازند.

در صورتی که این معرفی انجام شود و دانش‌آموزان به روشنی ارتباط تنگاتنگ میان هوش مصنوعی و ریاضی را درک کنند، در انتخاب رشته دانشگاهی رشته هوش مصنوعی که گرایشی از رشته ریاضی کاربردی است را انتخاب خواهند کرد.

همچنین می‌توانیم گرایش‌های جدیدی از رشته ریاضی را در دانشگاه‌ها با سرفصل‌های جدید معرفی کنیم تا کاربرد و بازار کار مناسبی در جامعه داشته باشد.

معرفی گرایش‌های جدید از ریاضی و انتخاب آن توسط دانش‌آموزان با گرایش‌های نو مانند انتخاب شاخه‌ای از این رشته است که موجب می‌شود رشته ریاضی رونق بیشتری پیدا کند.

سرفصل‌های رشته ریاضی باید چکش‌کاری شوند

آنا: با توجه به استقبال کم از رشته ریاضی در دانشگاه‌ها آیا نیازمند تغییر آیین‌نامه درس ریاضی در دانشگاه‌ها نیستیم؟

جعفریان: رشته ریاضی به دو شاخه ریاضی کاربردی و محض تقسیم‌بندی می‌شود، اینجا بود که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رشته ریاضی کاربردی و محض را حذب کرد و اخیراً به نام «ریاضیات و کاربردها» تغییر نام داده است.

در این راستا، سرفصل‌های مختلفی برای این رشته تعریف و تلاش شده به جنبه کاربردی بودن ریاضی اهمیت بیشتری داده شود، بنابراین آیین‌نامه درس ریاضی در دانشگاه‌ها تغییر پیدا کرده و اتفاقاً این تغییرات مثبت بوده، اما باید پویا باشیم و به دروس گذشته اکتفا نکنیم.

از سویی می‌توانیم با درنظر گرفتن وضعیت کنونی جامعه نسبت به دهه گذشته یا پنج سال گذشته آیین‌نامه‌ها را تغییر دهیم که سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی نقش بسیار مهمی در این امر ایفا می‌کند.

از سویی سازمان مرکزی می‌تواند فرم‌هایی را با کار کارشناسی درست کند و به واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی ارسال کنند و تغییراتی که می‌تواند رشته ریاضی و سرفصل‌های آن داشته باشد با توجه به نیازهای جامعه از ما استادان و اعضای هیئت علمی دانشگاه که متخصصان این رشته هستیم نظرسنجی صورت بگیرد و تغییرات چکش‌کاری شود و در سازمان مرکزی این تغییرات اعمال شود.

آنا: با توجه به پیشرفت‌های علمی جدید در کشور آینده شغلی رشته ریاضی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

جعفریان: کشورمان در سال‌های گذشته پیشرفت‌های زیادی داشته و دلیل و سند این ادعا مقالات، پژوهش‌ها و فعالیت‌های علمی است که در مجلات بین‌المللی به چاپ رسیده‌اند.

مشکلی که وجود دارد اینکه این پیشرفت‌های علمی بیشتر جنبه تئوری دارند و عملیاتی نمی‌شوند، جالب اینکه با پیشرفت‌هایی که انجام شده، رشته ریاضی از منظر شغلی گرایش منفی داشته، یعنی بازار کار رشته ریاضی کمتر بوده است.

برای مقابله با این مسئله می‌توان با ایجاد آیین‌نامه‌هایی در سطح کلان از سوی دولت اقدامات خوبی انجام داد، به‌طوری که برخی ادارات ملزم شوند به‌جای رشته نرم‌افزاز کامپیوتر، از رشته «ریاضیات و کاربردها» که مرتبط با رشته نرم‌افزاز کامپیوتر است به‌صورت کارشناسی استفاده کنند. بنابراین می‌توان با تدوین آیین‌نامه‌هایی بازار کار را برای رشته ریاضی در جامعه افزایش داد.

رشته ریاضی در دانشگاه‌ها عملاً تعطیل شده‌ است

آنا: برخی واحد‌های دانشگاهی به‌دلیل استقبال کم از رشته ریاضی دنبال حذف این رشته هستند، به نظرتان آیا نباید به بازآفرینی این رشته بیشتر پرداخت؟

جعفریان: اگر بتوانیم رشته‌های مرتبط با علوم پایه ازجمله ریاضی را بازآفرینی کنیم نتایج بهتری خواهیم گرفت و تعطیلی و حذف رشته ریاضی از دانشگاه‌ها رویه مناسبی نیست که برخی واحدهای دانشگاهی در پیش گرفته‌اند.

البته اگر در رشته‌‌ای متقاضی و دانشجو نداشته باشیم مانند این است که آن رشته تعطیل شده و دست‌اندرکاران در صورت حذف یا عدم حذف، عملاً آن رشته را تعطیل کرده‌اند.

به‌عنوان مثال دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه در هشت سال گذشته هیچ دانشجویی در مقطع کارشناسی در رشته «ریاضیات و کاربردها» نداشته و عملاً رشته ریاضی در این دانشگاه از بین رفته است. بنابراین در صورت حذف و عدم حذف رشته ریاضی اگر دانشجوی متقاضی در آن رشته وجود نداشته باشد این رشته عملاً تعطیل شده است.

آنا: حال چگونه می‌توان رشته ریاضی را بازآفرینی کرد؟

جعفریان: ابتدا باید این رشته را به جامعه معرفی و تلاش کرد سرفصل‌های رشته «ریاضیات و کاربردها» تغییرات لازم به‌وجود آورد تا این رشته به‌روزتر و کاربردی‌تر شود.

از سویی دولتمردان باید از رشته‌های علوم پایه در سطح کلی که شامل ریاضی، فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی است حمایت کند و نهادها، سازمان‌ها و ادارات ملزم شوند از این کارشناسی‌ها نهایت استفاده را ببرند.

آنا: دلیل استقبال کم از رشته ریاضی را چه می‌دانید؟

جعفریان: مهم‌ترین عامل استقبال کم از رشته ریاضی آن است که بازار کار مناسبی ندارد، به‌عبارت دیگر چرا بعضاً رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی یا پرستاری دارای آینده شغلی خوبی هستند؟ علت آن است که بازار کار خوبی دارند، وقتی بازار کار رشته‌ای ضعیف و از سویی تحصیل در آن رشته هم دشوار باشد، افراد کمتری تمایل دارند آن را رشته را انتخاب کرده و بخوانند.

آنا: و سخن پایانی...

جعفریان: برای احیای رشته ریاضی در دانشگاه‌ها و جامعه باید کاملاً به جنبه کاربردی بودن آن توجه داشته باشیم و رشته‌هایی با عناوین جدید و کاربردی که بازار کار و آینده شغلی مناسبی هم دارند، ایجاد کنیم. عامل اساسی رغبت به رشته‌های تحصیلی در وهله نخست بازار کار آن است و باید تلاش کنیم برای رشته‌های علوم پایه در جامعه بازار کار مهیا کنیم و این امر هم با پیشرفت صنایع و علوم مختلف تحقق‌پذیر است.