فریاد کمک‌خواهی افراد را بشنویم/ صحبت از خودکشی سیاه‌نمایی نیست

گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا - زهرا اردشیری: امروز، ۱۰ سپتامبر (۱۹ شهریور) «روز جهانی پیشگیری از خودکشی» است. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی در هر ۴۰ ثانیه یک نفر در جهان خودکشی می‌کند و متاسفانه سالانه ۲۰ تا ۶۰ میلیون نفر در جهان دست به خودکشی می‌زنند؛ اما فقط یک میلیون نفر از آن‌ها در اقدام خود موفق می‌شوند. 

طبق نظریه‌های روانشناسی خودکشی رفتار و پدیده‌ای ضداجتماعی است که معمولا در پی فشار‌های اجتماعی و خانوادگی شکل می‌گیرد، اما اگر به علائم این پدیده آگاه باشیم و به اطرافیان‌مان توجه کنیم، ممکن است که جان آن‌ها را نجات دهیم. 

روز جهانی پیشگیری از خودکشی در سال ۲۰۰۳ به پیشنهاد انجمن بین المللی پیشگیری از خودکشی با همکاری با سازمان بهداشت جهانی (WHO) نامگذاری شد و هر سال این روز پیامی منحصر به فرد می‌دهد که می‌توان از خودکشی جلوگیری کرد. 

«با عمل امید بسازیم» شعارسه ساله روز جهانی پیشگیری از خودکشی از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ است. این شعار بیانگر این است که جایگزینی برای خودکشی وجود دارد و هدف آن القای اعتماد به نفس و نور امید در همه ما است. 

کشور ما هر سال در این روز با تشکیل سمینار و همایش‌های متنوع سعی بر تزریق امید به جامعه دارد، اما مسئله پیشگیری از خودکشی باید به صورت ویژه و دور از نگاه سنتی ایجاد سیاه نمایی مورد بررسی قرار گیرد. سارا هاشمی روانشناس بالینی و رئیس کمیته توسعه علوم روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی درباره اهمیت اطلاع رسانی به جامعه درباره خودکشی و مسائل مربوط به آن در گفت‌وگو با خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا گفت: در این روز به تمام دنیا این پیام خواهد رسید که در مواجه با فردی ناامید و درمانده مهم نیست که اقدامات ما چقدر بزرگ یا کوچک باشد. ولی ممکن است برای کسانی که درگیر افکار، نقشه و اقدام به خودکشی هستند امید به زندگی ایجاد کند. پس در یک تلاش همگانی هر کسی اعم از والدین، دوست، همکار، همسایه، همکلاسی، معلم، دانش آموز، استاد، دانشجو و ... می‌توانند در پیشگیری از خودکشی سهم و مشارکت داشته باشند. 

وی افزود: اهمیت تعیین روز پیشگیری از خودکشی به عنوان یک برنامه بهداشت عمومی اولویت دار توسط کشورها، به ویژه در کشور‌هایی که دسترسی به خدمات سلامت روان کم است، در برجسته می‌شود. 

رئیس کمیته توسعه علوم روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه در حال حاضر در تمام دنیا تلاش می‌شود که درباره خودکشی و تبعات آن برای خانواده، آشنایان و حتی جامعه اطلاع رسانی شود. گفت: یکی از بحث‌های مهم در خودکشی، مصرف قرص‌هایی اعصاب و روان در مقادیر زیاد است که می‌تواند خطر مرگ به همراه داشته باشد متاسفانه در بعضی از کشور‌ها از جمله کشور ما این قرص‌ها به راحتی در دسترس است. محدودیت دسترسی به ابزار خودکشی از جمله انواع سموم در تمام دنیا انجام می‌شود. 

این روانشناس بالینی افزود: مسئله بعدی جستجوی اطلاعات درباره خودکشی است که متاسفانه نمی‌توانیم جلوی آن را بگیریم، شاید مهمترین موضوعی که بتواند از خودکشی یک فرد پیشگیری کند این است که افراد حمایتگری کنار فرد باشند تا او بتواند درمورد مسائلی که درباره آن‌ها فکر می‌کند (حتی اگر خودکشی باشد) صحبت کند. 

 آیا سن خودکشی پایین آمده است؟ 

رئیس کمیته توسعه علوم روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: نمی‌توانیم بگوییم که سن خودکشی پائین آمده است. چون خودکشی در نوجوانان، بزرگسالان و افراد مسن مشاهده می‌شود. اما در رابطه با نوجوانان، فضای مجازی، روابط عاطفی، مسائل هویتی، نظر و تایید دیگران و گاهی شبکه همسالان می‌تواند در تصمیم به خودکشی دخیل باشد. 

هاشمی با بیان اینکه پژوهش‌ها نشان می‌دهد در طول زمان روش‌های خودکشی نوجوانان ممکن است تغییر کند، افزود: در برهه‌ای از زمان خودکشی در میان قشر نوجوان خشن‌تر هم می‌شود.

عدم وجود شبکه حمایتی، منزوی شدن، توجه نکردن خانواده‌ها به علائم افسردگی نوجوان، عدم توجه به موسیقی‌های مورد علاقه نوجوان که محتوای مرگ، نیستی و پوچی دارد، حتی پروفایل‌هایی که یک نوجوان در فضای مجازی انتخاب می‌کند همگی باید به عنوان زنگ خطر مورد توجه قرار گیرد.

خودکشی نوجوانان، نمایشی که واقعی می‌شود

مشاور معاونت علوم پزشکی در امور روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی افزود: خودکشی در نوجوانان بیشتر نمایشی و برای جلب توجه است یا اینکه اطلاعی ندارند که این اقدام ممکن است واقعا جانشان را بگیرد. اما متاسفانه در بعضی مواقع به حدی جدی می‌شود که منجر به مرگ می‌شود، اما در بزرگسالی دلایل خودکشی متفاوت است. 

هاشمی افزود: متاسفانه یک سری باور غلط وجود دارد که فکر می‌کنیم خودکشی نوعی خودنمایی و جلب توجه کردن است یا اینکه کسی که درباره خودکشی حرف می‌زند این کار را انجام نمی‌دهد در حالی که صحبت از خودکشی یک فریاد کمک خواهی است.

وجود شنونده آگاه، بزرگترین عامل بازدارنده از خودکشی 

وی با بیان اینکه اولین و مهمترین دلیل خودکشی از نظر بسیاری از روانشناسان، اختلالات روان پزشکی است، اما نمی‌توانیم بگوییم افسردگی مهمترین و اصلی‌ترین عامل اقدام به خودکشی است، گفت: در نوجوانان به دلایل مختلف از جمله نوسانات خلقی هورمونی نشانه‌هایی از افسردگی دیده می‌شود. اما افسردگی در بزرگسالی بیشتر به دلیل مشکلات اقتصادی، مرگ عزیزان و تنها ماندن است. بزرگترین مورد که برای پیشگیری از خودکشی مشاهده شده، این است که شنونده آگاه، همدل، همراه و فعال کنار فرد باشد.

این روانشناس بالینی با بیان اینکه بسیاری از افرادی که خودکشی می‌کنند، افراد تنها و فاقد حمایت هستند و برای صحبت کردن کسی را ندارند گفت: بسیاری از خودکشی‌های وحشتناک که بیشتر در نوجوانان دیده می‌شود به علت لجاجت است چرا که به محض اینکه فرد در رابطه با افکار خودکشی با خانواده صحبت می‌کنند، سرزنش یا مسخره می‌شوند.

هاشمی ادامه داد: خانواده‌ها می‌گویند فردی که این افکار را دارد، تنها، ترسو و بی‌دست و پا.. است و از پس زندگی برنمی‌آید. در خیلی مواقع فرد از ترس قضاوت افکار مربوط به خودکشی خود را پنهان می‌کند؛ و این به تنهایی و حس ناامیدی بیشتر دامن می‌زند.

در مواجه با افکارخودکشی چه کنیم؟ 

مشاور معاونت علوم پزشکی در امور روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی در بخشی از صحبت‌هایش به موضوع همدلی با افراد اشاره کرد و گفت: گاهی اوقات فردی در رابطه با خودکشی صحبت یا سوال می‌کند. مهم این است که یک شنونده همدل باشیم و دلیل این مشکل را بپرسیم و این موضوع بسیار مهم است که به سمت سرزنش و تحقیر و توبیخ فرد نرویم.‌

وی افزود: تنهایی، نداشتن حمایت اجتماعی، نداشتن هم صحبت و حامی، عدم دسترسی به متخصص و درمانگر می‌تواند افکار خودکشی را در یک فرد تقویت کند و این موارد برای افرادی که سابقه خودکشی داشته اند بسیار مهم‌تر است. 

هاشمی در پاسخ به این سوال که وقتی با فردی که افکار خودکشی دارد مواجه می‌شویم چه رفتاری مناسب است؟ گفت: شبکه حمایتی امن خیلی مهم است. در درجه اول خانواده فقط بشنوند و از شنیدن افکاری درباره مرگ شوکه نشود و فرد را دست پاچه کنند. گاهی می‌شنویم که خانواده می‌گویند تو دیوانه شدی، تو حالت خوب نیست، تو باید قرص بخوری، آدم ضعیفی هستی، وای بر من که فکر می‌کردم بچه بهتری تربیت کردم. مراجعی داشتم که می‌گفت من حتماً گناهی کرده‌ام که فرزندم درباره خودکشی صحبت می‌کند و ارزش زندگی‌اش را نمی‌داند. این حرف‌ها می‌تواند فرد را بیش از پیش شکننده کند و باعث تقویت افکار خودکشی شود.

می‌خواهم تیتر اخبار شوم 

هاشمی با بیان اینکه فضای مجازی در دامن زدن به افکار خودکشی یا انتخاب روش‌های سهمگین بسیار تاثیر گذار بوده است، گفت: مثلا نوجوان‌هایی داشته‌ایم که در جلسات درمانی مطرح می‌کند می‌خواهم با خودکشی تیتر خبر‌ها شوم، می‌خواهم مطرح شوم. قطعا فضای مجازی به این مسائل بسیار دامن می‌زند.

وی افزود: موضوع برخورد خانواده‌ها هم بسیار تاثیر گذار است. برای مثال مراجع ۳۰ ساله‌ای داشتم که ساختمان مجاورشان ساخت و ساز می‌کردند. بار‌ها در جلسات روان درمانی می‌گفت هر زمان که میله‌ها را می‌بینم با خودم فکر می‌کنم که اگر خودم را از میله‌ها پرت کنم، آیا می‌میرم؟ چه بلایی سرم می‌آید؟ نشانه‌ها حاکی از آن بود که این فرد واقعاً به خودکشی فکر می‌کند. به گفته خودش زمانی که افکار خود را با خانواده مطرح کرده بود، همگی مسخره کرده بودند و این مراجعه کننده می‌گفت یکی از دلایلی که بیشتر به خودکشی فکر می‌کنم این است که نشان بدهم آدم بی عرضه‌ای نیستم که همیشه من را مسخره کنندو همین موضوع باعث به وجود آمدن حس لجاجت در فرد شده است.

در حالی که بسیاری از مراجعین که سابقه خودکشی داشته اند می‌گویند وقتی که ما وقتی درمان شدیم و خطای فکری ما اصلاح شد، متوجه شدیم که راه‌های بسیار بهتری نسبت به خودکشی وجود دارد و زمانی که درگیر افسردگی بودم انتخاب‌های دیگرم را نمی‌دیدم.

  
تقویت معنویت روشی عالی در پیشگیری از خودکشی 

این روانشناس بالینی گفت: یکی از کمک‌های روان شناسان به افراد افسرده، ایجاد معنا در زندگی است. گاهی یادآوری مسئولیتی که فرد دارد یا قولی که به خانواده و دوستان داده و تعلق خاطری که برای خودش ایجاد کرده است می‌تواند کمک کننده باشد. چون سیستم روانی بدن به گونه‌ای طراحی شده که به دنبال راهی است تا سیستم روانی از هم نپاشد.

هاشمی در پایان گفت: تمام حرف ما این است که خودکشی قابل پیشگیری است. باید درباره آن حرف بزنیم و اطلاعات بدهیم حتی بسیاری از روان شناسان روی بعد معنویت انسان‌ها کار می‌کنند که بسیار تأثیر گذار است. بسیاری از مراجعینی که به خودکشی فکر کرده اند با یادآوری مسائل اعتقادی و مذهبی دست به این اقدام نزده اند و این مسائل می‌تواند مانند یک مانع، ضربه گیر و سد عمل کند.