ارتقای رتبه تولید علمی ایران در گرو تدوین سیاستگذاری مناسب است/ جدی گرفتن نقش صنعت در تدوین سرفصل‌های دانشگاهی به منظور ایجاد اشتغال
خبرگزاری علم و فناوری آنا_ نادیا عابد؛ واژه مرجعیت علمی برای نخستین بار از سوی مقام معظم رهبری عنوان شد و امروزه همین کلمه در گفتمان دانشگاهی و علمی کشور ورود کرده و در اسناد بالادستی هم به آن اشاره شده است و آموزش عالی ایران مسئولیت‌های خود را در راستای منویات رهبری به کار می‌گیرد تا خروجی مناسبی را کسب کند.
در همین راستا، خبرگزاری آنا گفت‌وگویی را در زمینه چالش‌ها و مشکلات آموزش عالی با ابراهیم صالحی‌عمران، رئیس انجمن آموزش عالی ایران اختصاص داده که در ادامه می‌خوانید.
آنا: اصلی‌ترین معیار‌ها و شاخص‌های ارتقای رتبه علمی ایران در سطح بین‌المللی چیست؟
صالحی عمران: یکی از سیاست‌های مورد تأکید در ادبیات علم و فناوری کشور بحث «مرجعیت علمی» است و شاید در اوایل انقلاب چاپ مقالات‌علمی و تأکید بر پژوهش و تولید علم ملاک نبوده و در مقابل کارکرد آموزش در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش‌عالی و تربیت نیروی انسانی قوی‌تر بوده است و پژوهش در آموزش‌عالی دنیا به عنوان یکی از کارکرد‌های اصلی مراکز دانشگاهی و نسل دوم آموزش عالی به وجود آمد که تولید علم را مورد تأکید قرار دارد و برای پیروی از این موضوع کشور‌های جهان شروع به فعالیت‌های پژوهشی و چاپ مقالات‌علمی کردند که در سال‌های پس از انقلاب رشد قابل توجهی در تولیدعلم کسب کردیم و این موضوع با گسترش دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و دوره‌های تحصیلات تکمیلی همراه بوده است و دانشجویان انگیزه بسیار بالایی برای ورود به مقاطع ارشد و دکتری داشته اند.
ارتقای رتبه تولید‌علمی ایران در گرو تدوین سیاستگذاری مناسب
انگیزه تحصیل و فعالیت‌های علمی دانشجویان مورد توجه زیادی قرار گرفته است و زمانی که سیاستی مورد توجه واقع شود، قطعا تلاش و کوشش برای آن صورت می‌گیرد و در نهایت در مجلات ISI، مقالات‌علمی و پژوهشی با رشد بسیار چشمگیری در زمینه رشد تولیدعلم ایران مواجه شدیم و جایگاه قابل توجهی را بین مراکز آموزش‌عالی در سطح دنیا به دست آوردیم.
تولید علم امر نامطلوبی نیست، بلکه بسیار مطلوب است و انگیزه‌ها و سرمایه گذاری‌ها و سیاست گذاری‌ها بسیار مهم هستند در سال‌های قبل رعایت این موارد باعث شد تا رتبه بسیار بالایی در تولید علم به دست آوریم، اما طی سال‌های اخیر نتوانسته ایم پیشرفت بیشتری داشته باشیم و در این بخش به علت نبود سیاستگذاری‌ها و مشوق‌ها و انگیزه‌های وزارت علوم، نبود روابط بین المللی مناسب با دانشگاه‌های دنیا، بی توجهی به فراگیری مهارت‌های زبان انگلیسی و ... متوقف شده ایم، اگر این شرایط را مجدد فراهم کنیم ظرفیت جامعه دانشگاهی برای ارتقای رتبه تولید علم ایران بیش از پیش شکوفا می‌شود؛ چرا که باید استادان و اعضای هیئت علمی را محترم بشماریم و برای فعالیت آن‌ها برنامه ریزی مشخصی را طراحی کنیم تا به نتیجه برسیم، در صورتی که این موضوع در حال حاضر در جامعه ایران مطلوب نیست و باید به آن بها داده شود.
آنا: در نوشتن مقالات دانشگاهی بیشتر به کمیت توجه می‌کنیم، چرا کیفیت مقالات را متناسب با نیاز‌های جامعه نادیده گرفته ایم؟
صالحی عمران: اگر ایران از نظر تولید علم و دانش در بین کشور‌های جهان سرآمد باشد امر مطلوبی است، ولی نکته مهم در این است که تا چه میزان مقالات و فعالیت‌های پژوهشی نیاز‌های اساسی کشور را بر طرف می‌کند و گره گشای مسائل اقتصادی، خدمات، کشاورزی، پزشکی، صنعت و ... است؟ یعنی چقدر توانسته ایم از تولید علم به عمل برسیم، این امر یک پروسه است که در ابتدا باید فعالیت پژوهشی صورت بگیرد تا تولید علم و مقالات را شاهد باشیم.
شرکت‌های دانش بنیان، مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری برای منجر شدن مقالات علمی و پژوهشی به تولید علم و تولید انبوه تقویت شده اند تا خروجی آن‌ها را وارد صنعت کنند. مقالات علمی زیادی در مجلات بین المللی به چاپ برسانیم، اما نتوانسته ایم بخش‌های تولید علم، مسائل صنعتی و کشاورزی و خدماتی و ... را حل کنیم که اگر در این زمینه موفق بودیم دیگر شاهد بیکاری ۴۳ درصدی فارغ التحصیلان دانشگاهی نبودیم.
بیکاری محض نیمی از دانش آموختگان؛ چالش جدی آموزش عالی
یکی از چالش‌های بزرگ بخش آموزش عالی ایران بیکاری محض نیمی از دانش آموختگان است؛ بنابراین تولیدعلم می‌تواند به افزایش آمار اشتغال در جامعه کمک کند. بیشترین کاربرد و تمرکز آموزش‌عالی روی بخش‌های دولتی و تربیت کارمند بوده است، در صورتی که باید بخش خصوصی وارد کار شود و تولیدات‌علمی کمک کننده رفع چالش‌های کشور شود.
مدل توسعه مناسب و هدفمند؛ راهی برای باز طراحی مدیریت دانش
آنا: برای باز طراحی مدیریت دانش باید چه راهبرد‌هایی را در نظر بگیریم تا نیاز محوری و ارتباط با دانشگاه بیش از پیش شکل بگیرد؟
صالحی عمران: نبود مدل گسترش مناسب و توسعه هدفمند در آموزش‌عالی مشکلاتی از جمله بیکاری را به وجود آورده است، بیشتر مقالات چاپ شده از سوی دانشگاه‌های دولتی و بخش‌های دیگر مربوط به دوره‌های تحصیلات تکمیلی رشته‌های موجود در کشور است. هیچ زمانی تغییر و تحول را مدل توسعه رشته‌ای مناسب در نظر نگرفته ایم و واکاوی نکرده ایم، در صورتی که اگر تعداد و میزان عمر رشته‌های دانشگاهی را در ۴ دهه اخیر مرور تاریخی و تحلیل محتوایی کنیم در بازنگری و بروز رسانی آن‌ها گام جدی تری بر می‌داریم.
در حال حاضر دنیا با اقتصاد دیجیتالی و هوش مصنوعی روبه‌روست؛ بنابراین داشتن مدل توسعه مناسب می‌تواند زمینه‌های جدیدی را برای فعالیت‌ها و تولید علمی جهت پیوست اشتغال و ورود به صنعت و در نهایت حل مسائل کشور ایجاد کند. خیلی از رشته‌ها باید تغییر و تحول یابند تا رشته‌های جدیدی را جایگزین آن‌ها کنیم، همچنین دنیا دیگر روش‌های سنتی آموزش را قبول ندارد و باید زمینه جدیدی را برای مقالات علمی ایجاد کنیم تا مشکلات همه جانبه جامعه رفع شوند. آموزش فعلی ایران درِ خود را مقابل تحولات دنیا بسته است و نمی‌گذارد ارتباطات بین المللی شکل گسترش یافته‌ای به خود بگیرد.
آنا: در آموزش عالی ایران تا چه میزانی به کاربرد‌های مهارتی بها داده می‌شود؟
صالحی عمران: در آموزش‌های مهارتی عقب مانده‌ایم، در صورتی که مسئولان در این زمینه حرفهای خوبی ارائه داده اند، ولی در عمل چیزی را شاهد نبوده ایم، قرار بود که در برنامه ششم توسعه ۵۰ درصد از دانش آموزان جذب مدارس هنرستان و کار و دانش شوند که در حال حاضر این رقم به ۳۰ درصد هم نمی‌رسد، همچنین قرار بود که در آموزش عالی ۳۰ درصد دانشجویان در دوره‌های مهارتی ادامه تحصیل دهند، اما این رقم هم اکنون ۱۳ درصد است. آموزش‌های غیر رسمی مهارتی از سوی سازمان آموزش فنی و حرفهای ارائه می‌شود. بیش از ۶۰۰ آموزشکده فنی و حرفهای وابسته به وزارت کار و سازمان آموزش فنی و حرفهای است که بیشتر آن‌ها هیچ کارآموزی ندارند و فضای عملی برای آموزش‌های مهارتی چندان مناسب نیستند و نتوانسته ایم زمینه‌های اجتماعی را حل کنیم؛ چراکه سیستم آموزش و پرورش کشور و فضای فرهنگی حاکم بر خانواده مهارتی نیست، در صورتی که دوره آموزش مهارتی دوران ابتدایی جهت شکل گیری ذهن، نگرش، ارزش و افکار دانش آموزان بسیار مهم است و این نظام ارزشی برای خانواده‌ها و فرزندان قائل نیست؛ چرا که خروجی کنکور نشان می‌دهد ۴۳ درصد داوطلبان در رشته تجربی تحصیل می‌کنند و نتیجه آن آموزش عالی بدون اشتغال شده است. بیش از نیمی از آموزش‌ها در کشور‌های بین المللی و پیشرفته مهارت محور متناسب با پیوست اشتغال است، یعنی صاحبان کار در این کشور‌ها اشتغال دانش آموزان قبل از ورود به دبیرستان‌های هنرستان را در نظر می‌گیرد و تعداد اندک حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد آن‌ها جذب این مدارس می‌شوند.
آنا: برای اتصال سیستماتیک اشتغال دانش آموختگان دانشگاه‌ها چه کاری باید کنیم؟
صالحی عمران: اکنون صحبت از دانشگاه‌های نسل پنجم است که یکی از شاخص‌های آن مسئولیت پذیری سیستم‌های آموزش عالی دانشگاه‌ها در قبال دانشجویان است، البته تولید علم و و نوشتن مقالات هم جزوی از وظایف دانشگاه هاست، ولی بخش عمده‌ای از کارکرد آموزش عالی تربیت نیروی انسانی متخصص برای بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی و ارگان‌های علمی است و به هر حال بحث اشتغال از آن خارج نمی‌شود. اصطلاحی در برنامه ریزی آموزش عالی و بحث‌های کلان آموزشی با عنوان ذی نفعان و شرکا داریم که نهاد‌های آموزش عالی همانند سایر ارگان‌ها دارای شرکا هستند و یکی از مهم‌ترین شرکای آن‌ها صاحبان صنایع و کارفرمایان و بخش‌های خصوصی هستند، اما در برنامه ریزی آموزش عالی و مهارتی نقش ذی نفعان و شرکا دقیقا کجاست؟ هیچ جایی برای این موضوع در نظر نگرفته ایم و وقتی سرفصل رشته‌ها را تعریف می‌کنیم اهمیتی به اصناف، اتحادیه‌های بازرگانی، صنعتی و اتاق بازرگانی نمی‌دهیم در صورتی که این ارگان‌ها باید نیروی انسانی را جذب می‌کنند؛ بنابراین در سیستم‌های آموزش عالی کامل به روی جامعه باز نیست.
انتهای پیام/