«محمد بن عبدالوهاب» چه اقدامات فتنه برانگیزی کرد

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری علم و فناوری آنا، محمد بن عبدالوهاب در سال ۱۱۱۱ یا ۱۱۱۵ هجری قمری در شهر عیینه از توابع نجد به دنیا آمد. وی بیش از ۹۰ سال عمر کرد و در سال ۱۲۰۷ هجری قمری درگذشت. دوران نوجوانی خود را در زادگاهش عیینه سپری کرد.

فقه حنبلی را از علمای حنابله آن دیار از جمله پدرش آموخت. وی برای تکمیل معلومات خود رهسپار مکه و مدینه منوره شد و در آنجا به تحصیل فقه و حدیث پرداخت. پس از آن به بصره رفته و مدت چهار سال در آنجا اقامت کرد؛ وی پس از بصره پنج سال در بغداد، یک سال در کردستان و دو سال در همدان ماند و مدت کوتاهی را نیز در اصفهان و قم بسر برد و پس از آن به نجد بازگشت.

برخی معتقدند محمد بن عبدالوهاب به منطقه شامات موطن فکری «ابن تیمیه حرانی حنبلی» نیز رفت و مدتی را در آن جا سپری کرده است.

وی کتاب‌های ابن تیمیه حرانی حنبلی و ابن قیم جوزیه حنبلی را مطالعه کرد و از آنها نسخه برداری کرده بود. نکته قابل درنگ درباره شخصیت محمد بن عبدالوهاب، علاقه فراوان او به مطالعه سرگذشت مدعیان دروغین نبوت مانند مسیلمه کذاب، سجاح، اسود عنسی و طلیحه اسدی است.

در سال ۱۱۳۹ هجری قمری پدرش ،عبدالوهاب از عیینه به حریمله کوچ کرد، محمد بن عبدالوهاب نیز پس از مدتی در همین سال به حریمله آمده و با ابراز عقاید نیمه پنهان خویش شهر را ملتهب ساخت، ولی مردم به احترام پدرش سکوت کرده و متعرض وی نشدند.

عبدالوهاب از فرزندش محمد رضایت نداشت و همیشه او را از عقایدش نهی می‌کرد؛ تا این که در سال ۱۱۴۳ هجری قمری از دنیا رفت. علاوه بر عبدالوهاب سایر اساتید محمد بن عبدالوهاب از جمله شیخ محمد بن سلیمان کردی شافعی و شیخ محمد حیات سندی حنفی نیز بر خطرناک بودن افکار وی تاکید داشتند.

** دعوت به فتنه

نخستین دعوت محمد بن عبدالوهاب به دوران اقامت وی در بصره باز می‌گردد. وی در آنجا به ابراز و ترویج عقاید خود پرداخت، اما بزرگان و مردم شهر بصره با دعوت وی مخالفت کرده و او را از شهر بیرون کردند و بدینسان اولین دعوت وی ابتر ماند.

وی پس از بازگشت به حریمله و پس از فوت پدر به سبب اتفاقاتی که منجر به ترور نافرجام وی شد، به ناچار از حریمله به زادگاهش عیینه گریخت.

در عیینه با «عثمان بن حمد بن معمر» حاکم وقت ارتباط برقرار کرد و دعوت جدید خود را با او در میان نهاد، میان او و حاکم پیمانی برقرار شد که عثمان بن حمد بن معمر محمد بن عبدالوهاب را در آشکار کردن دعوت و انتشار عقایدش آزاد بگذارد و در مقابل محمد بن عبدالوهاب به هر ترتیبی که ممکن است، وی را بر نواحی نجد مسلّط کند؛ چرا که در آن زمان نجد به امارتهای مختلفی تقسیم میشد که یکی از آنها عیینه بود. عثمان بن حمد بن معمر برای استحکام روابط خود با محمد بن عبدالوهاب خواهرش جوهره را به تزویج محمد بن عبدالوهاب درآورد.  

گفته شده است محمد بن عبدالوهاب در این منطقه با تربیت شاگردانی پایه‌های دعوت خود را پی ریزی کرد. وی به همراه شاگردان خود به تخریب زیارتگاه‌ها و اماکن مقدسه عیینه می‌پرداخت و مورد اعتراض مردم نیز قرار می‌گرفت. اما تخریب قبر زید بن خطاب به دست محمد بن عبدالوهاب شهر را به تشنج و التهاب کشیده و اعتراض‌های خاموش مردم را شعله ور کرد و پیمان منعقد شده را نیز سست کرد. خبر دعوت محمد بن عبدالوهاب و عملکردهای او و شاگردانش به سلیمان بن محمد حمیدی امیر احساء و قطیف رسید. وی در نامه ای به عثمان بن حمد بن معمر حاكم عيينه دستور قتل محمد بن عبدالوهاب را صادر کرد.

پس از نامه امیر احساء و قطیف، عثمان بن حمد بن معمر، محمد بن عبدالوهاب را به ظاهر در انتخاب اقامتگاه جدید آزاد گذاشت محمد بن عبدالوهاب نیز شهر دِرعِيّه زادگاه مسیلمه کذاب را انتخاب کرد.

عثمان بن حمد بن معمر شخصی به نام فرید را همراه محمد بن عبدالوهاب فرستاد تا او را در مسیر درعیه به قتل برساند، اما فرید از دستور عثمان بن حمد بن معمر سرپیچی کرده و بدون این که مأموریت خود را انجام دهد به عیینه بازگشت. و این گونه پیمان منعقد شده بین عثمان بن حمد بن معمر و محمد بن عبدالوهاب شکسته شد.

** آغاز اتحاد وهابی سعودی

محمد بن عبدالوهاب نجدی حنبلی در سال ۱۱۵۷ هجری قمری وارد درعیه شد. او دعوت خود را با محمد بن سعود حاکم درعیه، در میان گذاشت، و همان پیشنهادی را که به عثمان بن حمد بن معمر داده بود با محمد بن سعود نیز مطرح کرد با پذیرفته شدن پیشنهاد محمد بن عبد الوهاب توسط محمد بن سعود نخستین هسته اتحاد وهابی سعودی شکل گرفت.

محمد بن سعود برای یاری محمد بن عبدالوهاب و جنگ با مخالفان توحید با وی بیعت نموده و پیمانی میان آن دو منعقد و مقرر شد. در صورت پیروزی محمد بن عبدالوهاب وی همکاری خود را با محمد بن سعود حفظ کرده و او را ترک نکند و در گرفتن مالیات از اهالی درعیه با محمد بن سعود همکاری کرده و مانع آن نشود.

با پذیرفته شدن مفاد پیمان نامه توسط محمد بن عبدالوهاب و ازدواج عبدالعزیر پسر محمد بن سعود با دختر محمد بن عبدالوهاب همکاری میان آن دو از استحکام بیشتری برخوردار شد. این معاهده تا به امروز با تقسیم دعوت برای آل شیخ و قدرت از آن آل سعود، ادامه دارد.

بعد از دعوت‌های ناتمام محمد بن عبدالوهاب بالأخره رؤیای وی در سایه اتحاد با آل سعود به واقعیت پیوست و توانست به بهانه جهاد با مشرکین، حکومت وهابی سعودی را پی ریزی کند.

محمد بن عبدالوهاب با تربیت شاگردان بسیاری در این منطقه با محوریت کتب «ابن تیمیه حرّاني حنبلی» و «ابن قیم جوزيه حنبلی»، زمینه گسترش دعوت خود را فراهم ساخت.

محمد بن عبدالوهاب و هوادارانش خود را «المُوَحٌدون» نامیده و با تشبیه دعوت خود به دعوت پیامبر اکرم (ص) کسانی را که از اهالی منطقه درعیه به محمد بن عبد الوهاب ایمان می‌آوردند انصار، و کسانی را که خارج از منطقه درعیه به وی ایمان می آوردند مهاجرین می‌نامیدند.

مطالعه سرگذشت مدعیان دروغین نبوت توسط محمد بن عبدالوهاب و شروع دوباره دعوت از زادگاه مسیلمه کذاب شبهه ادعای پیامبری محمد بن عبدالوهاب را تقویت کرده است. بویژه این که در بعضی نقل‌ها، محمد بن عبدالوهاب مدعی نزول وحی بر خود شده است.

محمد بن عبدالوهاب مدعی دعوت به توحید و مبارزه با شرک و مظاهر آن بود، لکن با پیمودن راه ابن تیمیه و نوشتن کتاب «التوحيد» و تفسیر غلط از توحید و شرک، افکار فتنه انگیز و فراموش شده ابن تیمیه را زنده کرد.

وی هرگونه توسل، تبرک، طلب و درخواست از غیر خداوند، زیارت قبور، نذر برای صاحبان قبور، روشن کردن چراغ و شمع روی قبور و بنای گنبد و بارگاه بر قبور را منافی توحید و از مظاهر شرک و بت پرستی معرفی کرده و بر این اساس مسلمین را مشرک و مهدورالدم دانست.

وی با همکاری و حمایت بی دریغ آل سعود از سال ۱۵۷ ۱ تا ۱۲۰۷ هجری قمری به مدت ۵۰ سال به بهانه دعوت به توحید و مبارزه با شرک و مظاهر آن مبارزه مسلحانه و خونین خود را در نجد و اطراف آن علیه مسلمانان آغاز نموده و به نجف و کربلا نیز کشانده و با کشتن هزاران مسلمان زنان زیادی را به کنیزی برد، کودکان بسیاری را یتیم کرد و اموال مسلمانان را به یغما برد.

زندگی سراسر قتل و غارت محمد بن عبدالوهاب با مرگ وی در شهر ریاض روز دوشنبه آخر ذى القعده سال ۱۲۰۷ هجری قمری در دوران حکومت عبدالعزيز بن محمد بن سعود، در هم پیچیده شد.