تقابل آمریکا و چین در عرصه فناوری‌های نوین؛ تایوان کجای معادله است؟

گروه جهان خبرگزاری آنا- «ویلیام برنز» رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا)، دیروز جمعه در تعریفی که از چین به عنوان «بزرگترین چالش ژئوپولیتیک ایالات متحده در دهه‌های آینده» ارائه داد، در درجه اول، به تنش‌های سیاسی واشنگتن-پکن درباب موضوع تایوان اشاره کرد و گفت که «بلندپروازی‌های شی جینپینگ رئیس جمهور چین در قبال تایوان را نباید نادیده گرفت مگر اینکه او از عملکرد نظامی روسیه در اوکراین درس عبرت گرفته باشد». 

به ادعای رئیس سازمان جاسوسی آمریکا، ایالات متحده به این امر واقف است که طبق فرمان شی، ارتش چین برای اینکه تا ۲۰۲۷ به تایوان حمله کند، آماده می‌شود.

وی در بخش دیگری از اظهارات خود، رقابت با چین را به لحاظ ابعادی که دارد، منحصر به فرد توصیف کرد و گفت: این رقابت در همه  عرصه‌ ها جریان دارد و فقط به حوزه‌های نظامی و ایدئولوژیکی محدود نمی‌شود بلکه به اقتصاد، فناوری، هرچه به فضای سایبری مربوط باشد و حتی فضای بیرونی کره زمین، بسط پیدا می‌کند.

اما، از میان همه حوزه‌های رقابت با چین، «برنز» روی یک حوزه خاص تاکید ویژه داشت. به گفته او، از نگاه سرویس اطلاعاتی آمریکا، اصلی‌ترین میدان رقابت واشنگتن-پکن، عرصه «فناوری‌های نوین» است که عامل تعیین کننده در تضمین آینده ایالات متحده تلقی می‌شود.

شاید در نگاه نخست، صحبت‌های رئیس دستگاه جاسوسی ایالات متحده، به دو بخش «چالش سیاسی در قبال تایوان» و «چالش فناوری‌های نوین» قابل تفکیک باشد، اما این دو چالش اگرچه به طور مستقل قابل ارزیابی اند، بیش از آنچه در تصور ما بگنجد با یکدیگر در پیوند و ارتباط هستند.

**جنگ ریزتراشه‌ها

صنعت ریزتراشه‌ها یکی از مهم‌ترین صنایع جهان است تا آنجا که برخی می‌گویند اگر کنترل نفت و منابع آن در قرن بیستم می‌توانست یک کشور را به ابرقدرت اقتصادی-نظامی تبدیل کند، اکنون همین نقش را می‌توان در قرن بیست و یکم به کشوری داد که انحصار بازار ریزتراشه‌ها را به دست می‌آورد.

ریزتراشه‌ها ستون فقرات فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، صنایع نظامی، ماهواره ها، خودرو‌های الکتریکی و بسیاری صنایع دیگر را تشکیل می‌دهند.

در تاریخ ۷ اکتبر ۲۰۲۲ (۱۵ مهر ۱۴۰۱)، «جو بایدن» رئیس جمهور آمریکا، فروش فناوری ریزتراشه‌های ایالات متحده به چین را بدون مجوز خاص ممنوع کرد- اقدامی که دسترسی پکن را به فناوری‌های ضروری برای هر چیزی از ابررایانه‌ها گرفته تا تسلیحات هدایت شونده محدود می‌کند.

اقدام دولت بایدن برای مسدود کردن مسیر انتقال ریزتراشه‌های پیشرفته به چین، روابط دو اقتصاد برتر دنیا را وارد مرحله جدیدی می‌کند- مرحله‌ای که در آن، تجارت در مقایسه با رقابت روزافزون هر یک از آن‌ها برای تبدیل شدن به قدرت پیشتاز جهان در عرصه نظامی و فناوری، از اهمیت به مراتب کمتری برخوردار خواهد بود

دو ماه قبل از آن، در ۹ اگوست ۲۰۲۲، بایدن لایحه ۲۸۰ میلیارد دلاری را امضا کرد که هدف آن تقویت صنعت داخلی ساخت تراشه و تحقیقات علمی در میانه رقابت با چین است.

این لایحه، بودجه مورد نیاز برای تقویت تولید داخلی تراشه‌های نیمه رسانا را که جزء حیاتی برای تقریباً هر دستگاه الکترونیکی در زمان حال است، تامین می‌کند.

هدف دیگر این لایحه جلوگیری از بحران‌های زنجیره تامین کالا در آینده و افزایش رقابت آمریکا با چین در زمینه تولید این کالا‌ها است.

این لایحه ۵۲.۷ میلیارد دلار یارانه برای تولیدکنندگان نیمه رسانا‌های آمریکایی و ۲۰۰ میلیارد دلار دیگر برای تحقیقات علمی، از جمله مدیریت فناوری در بنیاد ملی علوم به منظور تبدیل تحقیقات پایه‌ای به محصولات تجاری اختصاص می‌دهد.

اقدام دولت بایدن برای مسدود کردن مسیر انتقال ریزتراشه‌های پیشرفته به چین، روابط دو اقتصاد برتر دنیا را وارد مرحله جدیدی می‌کند- مرحله‌ای که در آن، تجارت در مقایسه با رقابت روزافزون هر یک از آن‌ها برای تبدیل شدن به قدرت پیشتاز جهان در عرصه نظامی و فناوری، از اهمیت به مراتب کمتری برخوردار خواهد بود.

بعد از گذشت بیش از دو دهه که طی آن، طرفین روی توسعه تجارت و رشد جهانی متمرکز بودند، اکنون شاهد هستیم که هر دوی آن‌ها در میانه درگیری اقتصاد جهان با تورم بالا و ریسک رکود دوباره، آشکارا به تأمین منافع ملی خود اولویت می‌دهند.

چین و آمریکا، هر دو، توسعه و تولید ریزتراشه‌ها را برای رشد اقتصادی خود و برآورده کردن منافع ملی شان ضروری می‌بینند تا آنجا که در مواجه با اقدامات بازدانده همتای آمریکایی، «شی جینپینگ» رئیس جمهور چین نیز در جریان برگزاری کنگره حزب حاکم، وعده داد که چین بیش از گذشته برای خودکفایی در عرصه تولید نیمه رسانه‌ها و سایر محصولات فناوری راسخ است.

اما همانگونه که در عرصه‌های سیاسی و نظامی، آمریکا برای مهار چین به ائتلاف سازی روی آورده است، در عرصه فناوری‌های نوین نیز چنین رویه‌ای را دنبال می‌کند.

به عنوان مثال، کمتر از یک هفته پیش، خبرگزاری «بلومبرگ» به نقل از منابع آگاه نوشت که هلند و ژاپن در نظر دارند که به پیروی از واشنگتن، بر صادرات ریزتراشه‌ها به چین محدودیت اعمال کنند. 

«سیجی کیهارا» معاون رئیس کابینه ژاپن در این رابطه می‌گوید: توکیو گام‌های مناسب را مبتنی بر رویکرد آمریکا در این زمینه برخواهد داشت.

«مارک روت» نخست وزیر هلند نیز با تائید این موضوع اعلام کرد که «انتظار می‌رود با آمریکا و سایر شرکای خود به توافقی در زمینه محدودیت در صادرات ریزتراشه‌ها به چین برسیم».

اما در این میان، اهمیت و نقش تایوان در تأمین منافع ملی چین و آمریکا از چشم انداز صنعت ریزتراشه‌ها چیست؟

**تایوان؛ خط مقدم نبرد بین ایالات متحده و چین

ایالات متحده در راهبرد «ایندوپاسیفیکِ باز و آزاد»، خود را مدعی دفاع از حق خودمختاری تایوان می‌داند- جزیره‌ای که به چشم پکن، بخشی از تمامیت ارضی چین است و چنانچه از راه‌های صلح آمیز میسر نباشد، حتی با توسل به جنگ هم که باشد، روزی به آغوش سرزمین مادری بازخواهد گشت.

جایگاه ویژه تایوان در تولید ریزتراشه ها، بخش بزرگی از نیت پنهان در پس رویکرد ابهام راهبردی آمریکا را عیان می کند

رویکرد آمریکا در قبال تایوان متکی به ابهام راهبردی است به این معنا که در ظاهر از جدایی طلبان این جزیره حمایت نمی‌کند، اما کمک تسلیحاتی در اختیار تایپه قرار می‌دهد و هرگز به طور شفاف نگفته که در صورت حمله چین به تایوان، چه واکنشی نشان خواهد داد.

اما شاید جایگاه ویژه تایوان در تولید ریزتراشه ها، بخش بزرگی از نیت پنهان در پس رویکرد ابهام راهبردی آمریکا را عیان کند.

بر اساس برخی برآوردها، تایوان به تنهایی حدود ۹۲ درصد از بازار اصلی ریزتراشه‌ها و «هادی‌های نیمه رسانا» را در دنیا کنترل می‌کند. (برآورد‌های دیگر، در کمترین حالت این سهم را ۶۳ درصد تخمین می‌زنند).

کارشناسان بر این باورند که صنعت تراشه تایوان به خط مقدم نبرد بین ایالات متحده و چین تبدیل شده است. این جزیره بر تولید تراشه‌هایی که تقریباً همه فناوری‌های پیشرفته غیرنظامی و نظامی را تامین می‌کنند، غالب است- امری که اقتصاد ایالات متحده و چین را به شدت به آن وابسته و متکی کرده و این شامل جنگ افزار‌های دو کشور هم می‌شود.

از این رو، هر دو ابرقدرت اکنون خود را عمیقاً وابسته به جزیره کوچکی می‌یابند که در مرکز رقابت پرتنش آن‌ها قرار دارد.

چندی پیش، «ژانت یلن» وزیر خزانه داری آمریکا در مصاحبه با مجله «آتلانتیک» گفته بود که «تایوان منبع تولید پیشرفته‌ترین تراشه‌های نیمه هادی در جهان است که من وابستگی به آن را به عنوان یک خطر بالقوه برای امنیت ملی در نظر می‌گیرم».

اگر تایوان از راه صلح آمیز به چین ملحق شود، آمریکا تسلط پکن بر شرکت TSMC تایوان به عنوان بزرگترین کارخانه ریخته‌گری تراشه جهان را هضم نخواهد کرد.

در صورت حمله احتمالی پکن به تایوان نیز این شرکت به راحتی می‌تواند قربانی جنگ شود و عرضه تراشه نه تنها به صنعت گسترده الکترونیک چین بلکه کل جهان قطع خواهد شد.

درواقع، صنعت ریزتراشه برای تایوان حکم یک سپر دفاعی را دارد اما اگر کوچکترین شباهتی میان موضوع اوکراین و تایوان قائل باشیم، متوجه خواهیم شد که چین هم مانند روسیه عبور آمریکا از خطوط قرمز را برنمی تابد و به همان اندازه، اهمیت تایوان برای واشنگتن به مراتب بیشتر از اوکراین است و سرنوشت هرگونه رویارویی نظامی، غیرقابل پیشبینی تر خواهد بود. به همین دلیل است که چین و آمریکا به رغم همه خصومتی که دارند، مدیریت رابطه را هم در لیست اولویت های خود قرار می دهند.