رابطه «پ ک ک» با سبد انتخاباتی «اردوغان» چیست؟
گروه جهان خبرگزاری آنا- مریم خرمائی: تقابل ترکیه با شبه نظامیان کرد مستقر در شمال عراق و سوریه اگرچه مسئله جدیدی نیست و به طور سنتی ریشه در دغدغه‌های امنیتی دولت آنکارا دارد، اما در شرایطی که فقط هفت ماه تا انتخابات ریاست جمهوری ترکیه باقی مانده، تشدید این تقابل جویی می‌تواند تبعات بسیار گسترده‌ای در صحنه تحولات داخلی این کشور داشته باشد.
حملات شدید علیه عناصر «پ ک ک» مستقر در مرز جنوبی ترکیه با عراق و یگان‌های کردی مدافع خلق مستقر در شمال سوریه از یکشنبه گذشته و درست یک هفته بعد از آن آغاز شد که یکی از محلات شهر استانبول صحنه انفجار بمب شد.
اما نشانه‌ها مبنی بر بالا گرفتن دور جدیدی از تنش با شبه نظامیان کردِ مخالف آنکارا از مدت‌ها پیش قابل رؤیت بود چنانکه در ۱۸ آوریل (۲۹ فروردین)، شاهد آغاز عملیات «پنجه-قفل» علیه مواضع پ ک ک در شمال عراق بودیم و کمتر از یک ماه بعد، یعنی از تاریخ ۱۳ می (۲۳ اردیبهشت)، ترکیه به عنوان یکی از اعضای پیمان آتلانتیک شمالی، موافقت خود با الحاق سوئد و فنلاند به ناتو را به بسته شدن در‌های این دو کشور به روی اعضای پ ک ک و همه گروه‌های وابسته به حزب کارگران کردستان، گره زد.
بعد از نزدیک به دو دهه یکه تازی در عرصه سیاسی ترکیه، اقبال حزب حاکم «عدالت و توسعه» رو به افول است و در این میان، نرخ تورم که استاندارد زندگی مردم عادی را کاهش می‌دهد به ۸۰ درصد رسیده تا آنجاکه انعکاس آن در نظرسنجی‌ها هم دیده می‌شود و ۵۳ درصد از جمعیت ترکیه وضعیت اقتصادی را «بد» یا «خیلی بد» توصیف می‌کنند.
استدلال‌های زیادی وجود دارد برای اینکه ما را به این نتیجه برساند که «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه از تشدید تنش با شبه نظامیان کرد برای بهبود وجه داخلی خود و همزمان، ایجاد منابع جدید سرمایه گذاری به ویژه در بخش انرژی استفاده می‌کند تا در نهایت راه خود را برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۳ هموار کند.
**شمال عراق / نگاهی به «پ ک ک»
محدود کردن «پ ک ک» در شمال عراق، به نفع توافق های اربیل-آنکارا در حوزه انرژی است
باتوجه به حمله روسیه به اوکراین، بیش از گذشته بر اهمیت روابط انرژی محور افزوده می‌شود و از آنجا که ترکیه هم به دنبال ارتقای جایگاه ترانزیتی خود برای عرضه محصولات انرژی به اروپا است (مثل توافق اخیر برای میزبانی از هاب گازی روسیه)، اردوغان نگاه ویژه‌ای به ذخایر بکر گازی در نواحی شرقی و جنوبی استان «کرکوک» عراق دارد و برای همین هم از مدت‌ها پیش به دنبال تقویت رابطه با اقلیم کردستان عراق است.
ناگفته نماند که اربیل-آنکارا در سال ۲۰۱۴ قرارداد هنگفتی برای صادرات نفت کرکوک و اربیل به بندر «جیحان» ترکیه در مجاورت دریای مدیترانه منعقد کردند.
کرد‌های اقلیم همکاری با ترکیه در عملیات پنجه-قفل علیه مواضع پ ک ک را رد، اما از محکوم کردن آن هم امتناع می‌کنند. همین امتناع است که به شایعات قوت می‌بخشد مبنی بر اینکه اساسا عملیات با هماهنگی نزدیک اربیل-آنکارا و در راستای تأمین منافع دوجانبه آنها در محدود کردن نقش پ ک ک در شمال عراق انجام شده است که تنها یکی از موانع موجود در راه انتقال گاز اقلیم به ترکیه و سپس اروپا است.
**شمال سوریه/ «ی پ گ» زیر ذره بین
سوریه صحنه دیگری از تقابل میان ترکیه و شبه نظامیان کرد است. از سال ۲۰۱۶ زیر سایه بحران سوریه، دولت آنکارا به طور مستقیم یا غیرمستقیم کنترل بخش زیادی از خط مرزی مشترک را در اختیار دارد و بخشی دیگر تحت تسلط «نیرو‌های دموکراتیک سوریه» موسوم به «قسد» است که با برخورداری از حمایت واشنگتن به دنبال ایجاد منطقه‌ای خودمختار و سکولار در شمال شرق سوریه هستند.
آمریکا یگان‌های مدافع خلق را که به نیرو‌های دموکراتیک سوریه تعلق دارند، شریک خود در مبارزه ادعایی با داعش معرفی می‌کند و در سال‌های اخیر، موضع واشنگتن در قبال کرد‌های سوری، به یکی از اصلی‌ترین موارد تنش زا میان آمریکا-ترکیه تبدیل شده چراکه حتی احزاب اپوزیسیون ترکیه هم تشکیل دولت خودمختار کرد در امتداد مرز‌های خود را برنمی تابند و به ویژه یگان‌های کردی مدافع خلق موسوم به «ی پ گ» را به منزله شاخه نظامی پ ک ک تلقی می‌کنند.
اردوغان با عملیات «پنجه شمشیر»، به دنبال جهت دهی احساسات ضدآمریکایی مردم در راستای منافع انتخاباتی است
با توجه به اینکه تقریباً همه احزاب سیاسی ترکیه به شبه نظامیان کرد سوری به چشم تهدید امنیتی نگاه می‌کنند و آمریکا را بابت حمایت از آنها مقصر می‌دانند، تمایلات ضدآمریکایی در میان مردم ترکیه هم رشد چشمگیری داشته است تا آنجاکه طبق یکی از تازه‌ترین نظرسنجی ها، ۴۳ درصد از آنها، آمریکا را تهدیدی برای کشورشان تلقی می‌کند.
همزمان، محبوبیت حزب حاکم عدالت و توسعه نیز رو به افول است و نظرسنجی انجام شده در ماه سپتامبر نشان می‌هد که حمایت از این حزب در پایین‌ترین حد تاریخی خود یعنی رقم ۲۲.۲ درصد درجا می‌زند.
با این اوصاف، می‌توان اینطور نتیجه گیری کرد که اردوغان با عملیات «پنجه شمشیر» که ازیکشنبه گذشته در شمال سوریه جریان دارد به دنبال تبدیل احساسات ضدآمریکایی مردم به برگ برنده خود در انتخابات ۲۰۲۳ است.
برای همین است که وقتی بمبی در استانبول منفجر می‌شود، نه تنها عامل آن یکی از اعضای یگان‌های مدافع خلق سوریه معرفی می‌شود بلکه آنکارا پیام تسلیت واشنگتن را هم نمی‌پذیرد یا «سلیمان سویلو» وزیر کشور ترکیه، گروهک پ ک ک را متعلق به سازمان جاسوسی سیا می‌داند.
**بازی با کارت برنده اپوزیسیون
اما، ترکیه فقط به دنبال عقب راندن نیرو‌های کرد از خط مرزی خود با سوریه نیست بلکه هدف اصلی ایجاد یک دولت دوفاکتو در نوار مرزی و اسکان پناهجویان سوری سنی مذهبی است که در حال حاضر در ترکیه اقامت دارند.
ترکیه میزبان ۳.۷ میلیون پناهجوی سوری است و در ماه‌های اخیر به واسطه شرایط نامساعد اقتصادی، نژادپرستی علیه آنها رو به افزایش است چراکه بسیاری از شهروندان ترکیه‌ای آنها را متهم به دزدیدن فرصت‌های شغلی و خدمات بهداشتی و تحصیلی می‌کنند.
مهاجرستیزی برگ برنده اپوزیسیون است اما اردوغان سعی می‌کند با سرمایه گذاری بر نگاه ضدآمریکایی مردم، احساسات ضدمهاجرتی آنها را به نفع خود مدیریت کند
ناگفته نماند که احزاب اپوزیسیون، اردوغان را به خاطر تلاش برای تکیه به سیاست ناکارآمد براندازی اسد در سال‌های ۲۰۱۱ تا سال ۲۰۱۶ متهم می‌کنند و پیشنهاد آنها برای برون رفت از مشکلات امنیتی ناشی از تشکیل یک اقلیم کردی در مجاورت مرزهایشان، توسل به راه حل سیاسی و مذاکره با دولت دمشق است.
البته میان آنها بر سر این موضوع اختلاف نظر وجود دارد که آیا در بستر تمامیت ارضی سوریه یکپارچه، کلنجار رفتن با گروه‌های کرد سوری باید به کلی به مقامات دمشق واگذار شود یا اینکه آنکارا هم باید در تلاش برای بازگرداندن ثبات در منطقه، با آنها وارد تعامل شود.
در حال حاضر، اردوغان هم با علم به اینکه آینده سوریه به تداوم حضور بشار اسد گره خورده، از مواضع قبلی خود کوتاه آمده و مدتی است که دولت متبوع او ایجاد سازش میان مخالفان سوری تحت حمایت خود با دمشق را در اولویت قرار داده تا مسیر برای احیای روابط با سوریه هموار شود.
اینکه طی هفته پیش تاکنون، اردوغان دو بار در تائید احتمال دیدار با اسد، چشم در دوربین رسانه‌ها می‌گوید «در دنیای سیاست هیچ خصومت و دشمنی تا ابد باقی نمی‌ماند»، دلالت بر همین موضوع دارد.
پراگماتیک یا اهل معامله؟ اردوغان می‌تواند در کسری از ثانیه بسته به منافع، متحدانش را تغییر دهد
او بسیار پیشتر از این، در سال ۲۰۱۹ نیز وقتی زمزمه باز شدن دوباره آغوش کشور‌های عربی به روی دولت دمشق بلند شد، در تائید برخی روابط امنیتی با سوریه، گفته بود: حتی اگر دشمن داری، نباید روابطت را با او قطع کنی، شاید بعدتر به او نیاز داشته باشی.
در آن زمان، بحث خروج نزدیک به دو هزار نیروی آمریکایی از سوریه مطرح بود و اینکه کنترل شرق سوریه به نیرو‌های کرد و ائتلاف به اصطلاح ضدداعش سپرده شود، آن هم بدون مشارکت با ترکیه.
پراگماتیک یا اهل معامله؟ فرقی نمی‌کند که اردوغان را در کدام دسته قرار دهیم چراکه در هر صورت او می‌تواند در کسری از ثانیه بسته به منافعی که برای ترکیه یا حزب متبوعش تعریف کرده، متحدانش را تغییر دهد و از طرح این موضوع هم ابایی ندارد. البته او باید این اتهام را هم از سمت اپوزیسیون بپذیرد که «توانایی ایجاد ائتلاف‌های بلندمدت تحول آفرین» را ندارد.
با ارائه این پیشینه مختصر از نوع نگاه فعلی احزب ترکیه به چگونگی حل بحران سوریه، مجدداً به موضوع «پناهجویان سوری» باز می‌گردیم- مسئله‌ای که برای بیش از یک دهه با تاثیر منفی که بر افکار عمومی داشته، در مرکز مباحثات سیاسی قرار دارد و اکنون، اپوزیسیون به آن به چشم یکی از برگ‌های برنده خود نگاه می‌کند.
اکنون، اردوغان سعی می‌کند با سرمایه گذاری بر نگاه ضدآمریکایی مردم ترکیه، احساسات ضدمهاجرتی آنها را به نفع خود مدیریت کند. برای همین است که وی در تاریخ ۳ می (۱۳ اردیبهشت) پروژه بازگشت داوطلبانه یک میلیون سوری به مناطق امن تحت کنترل ترکیه در شمال سوریه را کلید زد.
آنکارا امیدوار است که با تغییر ریخت شناسی نوار شمالی سوریه، در درازمدت امنیت ترکیه را تأمین کند
اما او در بطن این پروژه، به دنبال تحقق هدف راهبری دیگری است: اگر پناهجویان سنی مذهب در شمال سوریه اسکان داده شوند، جمعیت کرد ساکن این مناطق در آنها حل خواهد شد. آنکارا امیدوار است که ریخت شناسی جدید نوار شمالی سوریه، مانع از ظهور اقلیم کردی در مجاورت مرز‌های ترکیه شود و در درازمدت امنیت این کشور را تأمین کند.
اگر سلسله حملات ترکیه در شمال عراق و سوریه دستاورد‌های سیاسی یا نظامی در پی داشته باشد، اردوغان نه تنها مرز‌های جنوبی ترکیه را از قید نوار کردی «پ ک ک/ی پ گ» رها می‌کند، بلکه همزمان، پایه‌های همکاری با اقلیم کردستان در حوزه انتقال انرژی را محکم کرده و از سوی دیگر، راه حلی برای بحران مهاجرت پیدا می‌کند.
در سایه احتمال آشتی با بشار اسد، همه این موارد در کنار چشم انداز مشارکت اقتصادی در آینده سوریه، شانس اردوغان را برای اینکه برای سومین دوره رئیس جمهور ترکیه باشد، افزایش خواهد داد.
انتهای پیام/