کودکان؛ قربانی تبلیغات در فضای مجازی/ پیشگیری بهتر از درمان است، راه‌حل بدهید
گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، زینب خسروی- با پیشرفت تکنولوژی و توسعه فضای مجازی، در دو دهه گذشته شاهد رشد چشمگیر کاربران اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی هستیم. کاربرانی که رده‌سنی مختلفی از کودکان و نوجوانان گرفته تا افراد مسن را دربرمی‌گیرد. به‌ویژه این روزها که آموزش کودکان ما به استفاده از اینترنت و حضور در فضای مجازی وابستگی بیشتری برای آن‌ها به وجود آورده است. احتمال اینکه کودکان کم‌سن‌وسال در فضای مجازی در معرض سوءاستفاده و زورگویی اینترنتی قرار بگیرند از هر گروه سنی دیگری بیشتر است و کودکان از این حیث بسیار آسیب‌پذیرند.
نکته دیگری که این روزها با توسعه فضای مجازی ترویج پیدا کرده استفاده از کودکان و نوجوانان برای تبلیغات است. در بیشتر تبلیغات فضای مجازی از کودکان به عنوان وسیله‌ای برای جذب مخاطب بیشتر استفاده می‌شود. با نگاهی گذرا به تبلیغات تلویزیون، فضای مجازی، بیلبردهای شهری و غیره شاهد حضور پررنگ این رده سنی هستیم. همین امر نیز باعث شده شرکت‌های تبلیغاتی برای سود بالاتربه سراغ کودکان بروند تاجایی که گویی این کودکان تبدیل به کودکان کار شده‌اند و قوانینی هم که برای حفاظت و تربیت آن‌ها وضع شده معمولا نادیده گرفته می‌شود.
با این اوصاف مرکز پژوهش‌های مجلس، پیش‌نویسی تهیه کرده که براساس آن استفاده از اشخاص کمتر از ۱۸ سال در تبلیغات فضای مجازی ممنوع خواهد شد. همچنین چنان‌چه کالا یا خدمت معرفی شده، منجر به ایراد خسارت یا آسیبی به مصرف‌کننده شود، افراد تایید کننده مسئول جبران خسارت خواهند بود. در این راستا با تعدادی از کارشناسان این حوزه به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که گزارش آن را در ادامه می‌خوانید.
اهمیت صیانت از کودک و خانواده در فضای مجازی
امروزه با پیشرفت تکنولوژی و مدرن شدن سبک زندگی و توسعه برنامه‌ها و پلتفورم‌های آنلاین، تبلیغات در فضای مجازی یکی از راه‌های اثرگذار برای دستیابی به مخاطبان هدف و همچنین افزایش تأثیرگذاری فروش شرکت‌های مختلف به حساب می‌آید. از این رو پیش از گذشته انتظار می‌رود که نهادهای مربوطه نسبت به آن برنامه‌های راهبردی مناسبی داشته تا از سواستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود.
حجت‌الاسلام حامد حاجی ملامیرزایی، رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معتقد است که «حوزه تبلیغات در فضای مجازی در زندگی امروز تبدیل به موضوعی محتوایی شده که برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اهمیت دو چندانی پیدا کرده و باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد. این امر مهم در حوزه معاونت مطبوعاتی دنبال می‌شود. ما در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سعی داریم که موضوعات فضای مجازی را به صورت تخصصی و هوشمندانه بررسی کنیم.»
به گفته وی «موضوعی که مدتی است در دستور کار جدی قرار دارد، دغدغه صیانت از کودک و خانواده در فضای مجازی است که به صورت دغدغه‌ای عمومی مطرح است. در این زمینه برنامهریزیهایی انجام شده که با بسته‌های سیاستی متنوع در قالب اسناد شبکه ملی، اطلاعات و توسعه محتوا در بستر شبکه ملی، اطلاعات تا موضوع سند سیاستی فضای سالم و سند صیانت از کودک ارائه می‌شود. یکی تکالیف دیگر ما، نظام یکپارچه برای رده بندی محتوایی مناسب برای کودک است که در مرحله رونمایی قرار دارد.»
شرایط و بندهایی باید لحاظ شود
برخی هم معتقدند که باید جلسات متعددی دیگری هم تشکیل شود تا نتیجه مطلوب‌تری گرفته شود چرا که معیار قرار دادن سن خاصی برای تبلیغات شاید به بررسی بیشتری نیاز داشته باشد. همچنین در صورت تصویب این قانون، شرایط و بندهایی باید در نظر گرفته شود تا این طرح به درستی هدایت شود.
محمود نظری‌‌منش، رئیس مجمع فعالان فضای مجازی در حوزه کودک و نوجوان درباره این پیش‌نویس مذکور معتقد است که «این طرح هنوز یک پیش‌نویس است و ما هم آن را ندیده‌ایم که درباره آن ارزیابی کنیم یا خوب و بد آن را بسنجیم. با توجه به تغییرات و پیشرفت‌هایی که در فعالان فضای مجازی اتفاق می‌افتد، چه تولیدکنندگان و چه مصرف‌کنندگان، نمی‌شود سن ۱۸ سالگی را معیار قرار داد. باید جلسات دیگری هم تشکیل شود، دوباره سن‌سنجی شده تا سن مناسب برای تبلیغات شناسایی شود. فعلا نظریه است باید دید چه پیش می‌آید.»
به گفته مسعود ردایی، تهیه‌کننده و ایده‌پرداز سینما «اینکه از سنین زیر ۱۸ سال برای تبلیغات استفاده نشود تصمیمی است که از جانب مجلس گرفته شده است. اگر تصویب شود باید شرایطی برای آن در نظر گرفت. مثلا رضایت والدین، سازمان مربوطه و غیره. مجلس احتمالا بر این باور است که استفاده ابزاری از کودکان در بخش تبلیغاتی مناسب نیست. شاید به این علت است که از این دسته از افراد سو استفاده نشود چرا که آن‌ها در تصمیم‌گیری به درستی عمل نمی‌کنند و باید زیر نظر خانواده و با راهنمایی آن‌ها عمل کنند. اگر شرایط و بندهای درستی گذاشته شود شاید این امر امکان پذیر باشد و در چارچوب کنترل شده‌ای از زیر ۱۸ سال هم استفاده شود.»
تمییزی به اجرای قوانین بین سازمان‌ها وجود ندارد
اقدام و تلاش مرکز پژوهش‌های مجلس برای ضابطه‌مند کردن فعالیت اینفلوئنسرها قابل تقدیر است اما پرسشی اساسی به وجود می‌اید و آن هم این که اگر قرار است تبلیغ‌کننده به نحوی در کنار تولیدکننده و عرضه کننده یک کالا و خدمت، مسئول شناخته شود، آیا همه نهادهای مربوطه از جمله صداوسیما هم در ازای تبلیغاتی که می‌کند، مسئول معرفی می‌شود یا خیر.
حاجی ملامیرزایی در این باره معتقد است که «در قبال قانون همه مسئول هستند، همه تولیدکننده و فعالان حوزه تبلیغات. من به سهم خودم در جلسات تصمیم‌گیری که اکثر دستگاه‌های محتوایی، فرهنگی و تبلیغی همانند صداوسیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات و همه ذی‌نفعان این حوزه حضور دارند، شاهد هستم که تمییزی به اجرای سیاست‌ها و قوانین بین سازمان‌ها و افراد وجود ندارد. تلاش می‌کنیم تا جایی که ممکن است این انحصار مانع اجرای قانون نشود یا اساسا انحصاری نباشد و فضای رقابتی به وجود نیاید.»
نظری‌‌منش نیز در این باره معتقد است که «این پیش‌نویس حتی اگر تصویب شود ساز و کار اجرایی ندارد چون در این فضا سواد رسانه باید به ببیننده و کاربر قوه تشخیص تبلیغ خوب از بد را بدهد. اگر ما رسانه را کنترل کنیم که تبلیغی پخش نشود در رسانه‌های بیگانه پخش خواهد شد. خود کاربر باید عاقل باشد و اطلاعات خود را به روز کند. صداوسیما خط مشی خود را دارد. در ابتدای تبلیغ معمولا تبلیغ‌کننده پیام می‌دهد که من هیچ مسئولیتی از صحت ادعای آن ندارم. به همین راحتی!»
مسعود ردایی، تهیه‌کننده و ایده‌پرداز سینما همچنین اعتقاد دارد که «مجلس وقتی کاری را تصویب کند همه موظف هستند آن را اجرا کنند و نمی‌توانند از آن سرپیچی کنند. صداوسیما قاعدتا چون تبلیغ کننده است، باید مسئول شناخته شود. برای پروانه استاندارد و تاییدیه وزارت صنایع مدارکی لازم است. متاسفانه در فضای مجازی و تبلیغاتی این موارد خواسته نمی‌شود. در نتیجه راحت‌تر است که به جای اینکه در تلویزیون تبلیغ کنند با عدم ارائه کار کنند. قطعا ضرر و زیانی که به مصرف‌کننده وارد می‌شود به نوعی مبلغ هم درگیر می‌کند.
پیشگیری بهتر از درمان است، راه‌حل بدهید
با همه این اوصاف؛ فضای مجازی در واقع فرصت خوبی در اختیار نهادهای تبلیغی قرارداده که به صورت بهینه، اثربخش و ایجابی از آن بهره لازم را ببرند اما نکته‌ای که همواره باید مورد توجه باشد، این است که برای استفاده از این فضا برنامهریزیهایی باید انجام شود تا خطرات و سواستفاده‌های احتمالی به خصوص برای رده‌سنی کودک و نوجوان زیان‌‌آفرین نشود. ورود به دنیای کودکان بسیار مشکل است و نیازمند آگاهی و دانش کامل است. نیازهای کودکان نیز با بزرگسالان متفاوت است. کودک مرز بین خیال و واقعیت را نمی شناسد و دنیای عینی برای او با دنیای خیالی و فضای مجازی درهم تنیده است. همچنین، دنیای ذهنی کودک از محرک های محیطی تاثیر می پذیرد. تعادل بین این دو کنش، کودک را به سمت تعادل و سازگاری می‌برد. فعلا فضای مجازی فضایی نیست که کودک را به سمت تعادل ببرد و خود همین فضا در خال حاضر منشآ بسیاری از اضطراب‌ها و بهم ریختگی‌های این رده‌سنی است.
پیشگیری همیشه بهتر از درمان است و چه خوب که فکر و راه‌حلی برای آن در نظر گرفته شود. مقام معظم رهبری نیز بارها به این امر تاکید دارند که «فضای مجازی در یک جاهایی رها شده است. همه کشورهای دنیا فضای مجازیشان را مدیریت می‌کنند ولی ما افتخار می‌کنیم که آن را رها کردیم! فضای مجازی را بایستی مدیریت کرد.» ایشان ترویج سبک زندگی ایرانی اسلامی، مقابله با تهاجم همه‌جانبه فرهنگی، ارتقای سواد جامعه برای ورود به فضای مجازی و غیره را از موارد مهمی به شمار می‌آورند. این فضا روز به روز با پیشرفت تکنولوژی توسعه پیدا می‌کند و متعاقب آن باید نسبت به این فضا آگاهانه و هوشمندانه‌تر عمل کرد.
انتهای پیام/110/
انتهای پیام/