سنت نخل‌گردانی دسته بنی‌اسد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا از کاشمر، یکی از مهم ترین اتفاقات تاریخ شیعیان حادثه کربلاست. این واقعه از قدیم بویژه در ایران بوی و رنگ متفاوتی داشته و دارد چنان که مراسم ماه محرم بویژه دهه اول محرم و تاسوعا و عاشورا در هرشهر و دیار مراسم  خاصی و متفاوت برگزار می شود که جزو بزرگ‌ترین مراسم سنتی مذهبی بوده و منحصر به آن منطقه را دارد و به نوعی میراث فرهنگی آن دیار و گاها ملی است.
یا نخل برداری در آبادی‏های اطراف کویر مرکزی ایران یکی از همین مراسم‌ ها و عزاداریهاست که در نقاط مختلف ایران و با تأثیر از شرایط فرهنگی و اقلیمی خاص آن مناطق، به اجرا در می‌آید، مراسم نخل گردانی به مفهوم تشییع پیکر سید الشهدا (ع) در روز 12 عاشوراست.

نخل گردانی در کاشمر

شهرستان کاشمر یکی از شهرهایی است که هرساله آیین نخل گردانی و مراسم دسته بنی اسد توسط اهالی روستای فدافن برگزار می شود. روستای فدافن چسبیده به شهرستان کاشمردر استان خراسان رضوی منطقه ترشیز کهن با قدمت هزار ساله و بنا به سرشماری سال 1395 دارای 1600 خانوار و جمعیتی بالغ بر 4 هزار و 700  نفر است.. مسجد غریب که به باور اهالی بر روی آتشکده‏ای بنا شده، قدمتی دیرینه دارد.
مراسم دسته بنی اسد و نخل گردانی دوازدهم محرم، همراه با مراسم خاص و باشکوهی از محل روستا آغاز و تا امامزاده سید حمزه ( باغمزار) در شهر کاشمر ادامه دارد، این مراسم در حالی به روایت مردم فدافن عمری 200 ساله دارد که تا اوایل قرن معاصر فقط در روستا برگزار می‎شد اما پس از آن در کاشمر هم این مراسم اجرا می‌شود.

اجرای تعزیه خوانی دسته بنی اسد در داخل صحن امامزاده سیدحمزه (باغمزار)

دراجرای آیین دسته بنی‎اسد، ابتدا گروه اشقیاء قرار دارند که با اسب به تاخت می‌روند و بعد از آن ذوالجناح است، که با بستن پارچه‌های رنگی و زرین به گردنش، گوی نقره بر دمش، آینه‌ای بر پیشانی‌اش، شمشیر دو سر به شکل کمان بر روی گردنش و زدن سیب‌های سرخ بر دو سر شمشیر تزئین شده است. همزمان با حرکت نخل که به باور مردم روستا تابوت حضرت سیدالشهداست؛ افرادی زنجیر زنان فریاد « حسین، حسین» سر داده و بر سر و سینه می‌زنند که «حسین شهید شد» و این نوحه‌ها را به ‌قدری تکرار می‎کنند تا دسته بنی‌اسد برای جمع آوری اجساد شهدای دشت کربلا وارد میدان شوند البته در جلوی نخل چند نفر کارشان بیل زدن است تا خار و یا سنگ موجود در مسیر را برای سهولت حرکت جمعیت هموار کنند که این افراد هم هنگام بیل زدن «علی علی» و «حیدر حیدر» می‌گویند تا نخل به مقصد برسد و وقتی نخل به مقصد رسید چون معتقدند، روح امام حسین می‌خواهد به آسمان برود نخل را می‌چرخانند. پس از این‌که دسته بنی‌اسد بر سر جنازه شهدا می‌رسد، فریاد می زنند «بنی‌اسد غوغا کنید، نعش حسین پیدا کنید» تا این‌که به جایگاه می‌رسند و مشغول جمع‌آوری اجساد شهدا می‌شوند و در حین این کار نوحه‌خوانی نیز می‌کنند.

دسته بنی اسد چه کسانی بودند؟

براساس آنچه در تاریخ آمده بنی‎اسد نام تیره‎ای از قبیله مشهور عرب است که در قیام امام حسین(ع) به سه دسته موافق حضرت، مخالف و بی‎طرف تقسیم شدند. پس از شهادت سیدالشهدا و یاران ایشان، زنان بنی اسد که جزء دسته بی‎طرفان بودند وقتی گذرشان به میدان جنگ افتاد و اجساد امام و یارانش را در زیر آفتاب سوزان مشاهده نمودند سخت تحت تأثیر قرار گرفته و به سرزمین غاضریه شتافتند و مردان خود را برای دفن اجساد شهدا خبر کردند.هرچند مردان قبیله از ترس ابن زیاد حاضر نشدند در خاک سپاری اجساد شرکت کنند؛ اما زنان بنی اسد خود بیل و کلنگ برداشتند و به سمت کربلا حرکت نمودند، پس از مدت کوتاهی، وجدان مردان قبیله بیدار شده و به دنبال زنان حرکت کرده و به دفن پیکر مطهر شهدا پرداختند.

ثبت آئین نخل گردانی کاشمر در میراث فرهنگی کشور

به گفته مسئولان میراث فرهنگی کاشمر: آئین نخل گردانی که بیش از 200 سال قدمت دارد در سال ۱۳۹۱ به شماره ۸۲۶ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است و در سال 96 از لوح ثبتی این آیین رونمایی شد.

مراسم نخل گردانی

 براساس آنچه از بزرگان روستا نقل شده تا حدود 100 سال قبل در روستا نخل دیگری با وزنی بیش از سه تُن بوده که توسط 60 نفر حرکت داده می‎شده اما طی سالیان قبل نخلی دیگر با وزن کمتری ساخته شد. این نخل بیش از 1500 کیلو وزن دارد توسط حدود ۲۵ تا ۳۰ نفر حمل می ‏شود. این نخل با ۷۲ تکه پارچه رنگارنگ که سمبل ۷۲ شهید دشت نینواست و کتیبه‌ هایی با نام ائمه(ع) تزئین می‌ شود و اسبی سفید، قوی و خون‌آلود در جلو این نخل به همراه رکاب‌ دار قرار می‌ گیرد که اشاره به ذوالجناح حضرت امام حسین(ع) دارد.

برای جابجایی و حرکت این نخل در خیابان های شهر، دو نفر در جلو و دو نفر در عقب قرار می‌گیرند که  مهارکش نام دارند  و با توجه به اینکه افراد زیر نخل مسیر خود را نمی‌بینند مهارکش‌ها مسیر نخل را مشخص می‎کنند و در هنگامی که قرار به ایستادن است، میخ می‌شوند تا نخل کنترل خود را از دست ندهد. افراد زیر نخل‌، هنگامی که نخل را روی زمین می‎گذارند نواهای "حیدر حیدر" "یا علی مدد" و "یا حسین" سر می‌دهند. در گذشته  بالای نخل دو نفر سادات، چاوشی خوانی می‎کردند و کسی در داخل نخل زنگ را به صدا در می‌آورده البته افراد زیر نخل هم یا برای حرکت دادن نخل نذر داشتند یا از توانایی جسمی برخوردار بودند.  
معنا و مفهوم نخل و نخل‏گردانی:
در لغت‏نامه ‏اش دهخدا درباره نخل نوشته است:
نخل محرم . [ ن َ ل ِ م ُ ح َرْ رَ ] (ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) نخل عزا. نخل ماتم . تابوت . (ازآنندراج ). نخلی که به ایام عزاداری عاشورا به انواع پارچه ها و چراغ ها و آئینه ها و شمشیرها و جز آن تزیین کنند و آن را که به اطاق مزین بزرگی شبیه است جمع کثیری بر دوش گیرند و در تکیه بگردانند :
به جنگ جلوه ی او نخل باغ کی آید
اگر چو نخل محرم شود سراپا تیغ.
بعضی نیز معتقدند؛ نخل به خیمه های حضرت امام حسین(ع) اشاره دارد و می‏خواهد خاطره خیمه ‏های حرم آن امام را در کربلا مجسم کند.

تاریخچه روستای فدافن

روستای فدافن چسبیده به شهرستان کاشمردر استان خراسان رضوی منطقه ترشیز کهن با قدمت هزار ساله و بنا به سرشماری سال 1395 دارای 1600 خانوار و جمعیتی بالغ بر 4 هزار و 700  نفر می‏باشد. مسجد غریب که به باور اهالی بر روی آتشکده‏ای بنا شده، قدمتی دیرینه دارد. روستای فدافن به عنوان یک روستای دارای موقوفات فراوان در شهرستان کاشمر مطرح است. عشق به اهل بیت (ع) و سرور و سالار شهیدان از سرمایه ‏های اصلی این روستاست. اعتقادات مذهبی با رگ و خون مردم  عجین شده است. آیین نخل ‏گردانی این روستا دارای سابقه حداقل دویست ساله بوده و شهرت بسیار در استان و کشور دارد. این آیین در سال ۱۳۹۱ به شماره ۸۲۶ در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت ملی شد.

گردآورنده: محمدحسن پیشداد - کاشمر

انتهای پیام/