رئیس شبکه هپاتیت ایران: ٤٠ درصد ایرانی‌ها به کبد چرب مبتلا هستند
در ابتدا و برای شروع مطلب، خوب است که با کبد و وظایفش آشنا شویم.
با تشکر از رسانه وزین شما که برای موضوع سلامت شهروندان ارزش و اهمیت قائل است و به موضوع مهمی مانند کبد چرب و هپاتیت می‌پردازد. درباره کبد باید تأکید کرد که کبد یکی از مهم‌ترین اندام‌های بدن انسان است که نقش بسیار مهمی در سلامت زندگی دارد. کبد تصفیه‌کننده همه آن چیزهایی است که وارد بدن ما می‌شود. کبد بدن را در برابر عفونت‌ها و میکروب‌ها محافظت می‌کند و علاوه‌براین، نقش ذخیره‌کننده انرژی و بسیاری از مواد را دارد. کبد در تنظیم قند خون و چربی‌های خون و هورمون‌ها هم نقش مهمی دارد. بنابراین می‌توان گفت کبد پالایشگر بزرگی است که وظایف مهم و متعددی در بدن دارد و اگر سالم نباشد، بدن آسیب می‌بیند.
چه عواملی موجب بروز بیماریهای مرتبط با کارکرد کبد می‌شود؟
در مورد بیماری چربی خون، عوامل بسیاری نقش دارند که عمدتا ژنتیکی و عوامل تغذیه‌ای هستند. اگر اختلال ژنتیکی در متابولیسم چربی وجود داشته باشد، ممکن است کلسترول یا تریگلیسیرید فرد بالا برود. کبد نقش مهمی در سوخت‌وساز چربی‌ها دارد و زمانی که نتواند سوخت‌وساز چربی‌ها را به‌درستی انجام دهد و از طرف دیگر، ورود چربی به بدن هم زیاد باشد، مشکلاتی پدید می‌آید. به بیان دیگر ارتباط کبد و چربی خون، ارتباطی دوطرفه است یعنی هم کبد در مقدار چربی خون نقش دارد و هم افزایش چربی، موجب پدیدآمدن بیماری کبد چرب می‌شود. همین موضوع درباره قند خون هم صادق است. در حالت عادی که ما قند می‌خوریم، لوزالمعده انسولین ترشح می‌کند تا قند وارد سلول شود و بسوزد. اگر این فرایند به شکل طبیعی انجام شود، مقدار قند هم طبیعی است اما به دلایلی که هنوز بر ما مشخص نیست (که البته می‌دانیم چاقی، اضافه‌وزن و کم‌تحرکی در آن نقش دارند)، نسبت به انسولین مقاومت ایجاد می‌شود. در این حالت قند وارد سلول نمی‌شود و سوخت‌وسازی صورت نمی‌گیرد و مقدار قند در خون زیاد می‌شود و در حقیقت فرد مبتلا به دیابت می‌شود. به بیان دیگر کبد در مقاومت نسبت به انسولین و ابتلا به دیابت نقش دارد. وقتی فرد به دیابت مبتلا شد، خود دیابت موجب ابتلای فرد به کبد چرب می‌شود. امروزه کبد چرب یکی از بیماریهای مهم جامعه ماست که حدود ٤٠ درصد افراد جامعه به آن مبتلا هستند و عواملی مانند چاقی، کم‌تحرکی، بدغذایی و استفاده از فست‌فودها، استفاده زیاد از مواد نشاسته‌ای، قندی و شیرینی‌ها را می‌توان از مهم‌ترین عوامل ابتلا به آن دانست. در نظر داشته باشید افرادی که مبتلا به کبد چرب هستند، در معرض ابتلا به بیماریهای
قلبی- عروقی، فشار خون، سکته قلبی و مغزی و برخی از انواع سرطان‌ها هم هستند.
صحبت از کبد چرب شد. تعریف بیماری کبد چرب چیست؟
یکی از فعالیت‌های مهم کبد، ذخیره‌سازی و سوخت‌وساز چربی‌ها در بدن است. کبد طبیعی حاوی حدود پنج گرم چربی در صد گرم وزن خود است. هرگاه مقدار چربی بیش از پنج درصد وزن آن افزایش یابد، به این حالت «کبد چرب» گفته می‌شود. کبد چرب، بیماری شایعی در جامعه است و در نتیجه بسیاری از بیماری‌ها یا حالت‌های تغذیه‌ای در بدن ایجاد می‌شود. انباشته‌شدن چربی در سلو‌ل‌های کبدی می‌تواند به التهاب این سلول‌ها منجر شود.
چه عواملی بیماری کبد چرب را به وجود می‌آورد؟
در اکثر موارد، چاقی و اختلال در چربی‌های خون از علل کبد چرب است. عوامل دیگری که می‌تواند موجب بروز این حالت در کبد شود، عبارتند از بیماری دیابت (مرض قند)، مصرف مشروبات الکلی، بدغذایی و سوءتغذیه، مصرف برخی از داروهای کورتن‌دار (مثل پردنیزولون)، مصرف داروهای ضدتشنج (نظیر اسیدوالپروئیک) و بیماریهای مزمن نظیر هپاتیت مزمن «سی» و سل ریوی. باز هم تأکید می‌کنم که کبد نقش مهمی در سوخت‌وساز و شکستن چربی‌ها در بدن دارد و در صورت بروز اختلال در آن، چربی در کبد رسوب می‌کند و موجب بروز بیماری کبد چرب می‌شود.
معمولا چه کسانی به بیماری کبد چرب دچار می‌شوند؟
این بیماری بیشتر بین بزرگ‌سالان و افراد بالای ٤٠سال رایج است، هرچند که متأسفانه در سال‌های اخیر، حدود هفت درصد از کودکان و نوجوانان هم به دلایلی که ذکر کردیم (مثل انجام بازی‌های کامپیوتری به‌جای بازی واقعی و استفاده از انواع اسنک‌ها، پفک و تنقلات غیرسالم)، به کبد چرب مبتلا شده‌اند. این موضوع از این لحاظ اهمیت دارد که این افراد مستعد بیماریهای متابولیک نیز هستند. بنابراین باید همان‌طور که برای آینده فرزندانمان سرمایه‌گذاری می‌کنیم (تحصیل، کار و ازدواج) به فکر سلامتی و اصلاح رفتار تغذیه‌ای آنها نیز باشیم و آنها را به‌جای صرف وقت طولانی برای بازی‌های کامپیوتری به تحرک بیشتر تشویق کنیم.
علائم و نشانه‌های کبد چرب چیست؟
بیماری کبد چرب، معمولا علامت خاصی ندارد و به‌دنبال انجام آزمایش‌های دوره‌ای، اختلال در آنزیم‌های کبد و بیماری کبد چرب مشخص می‌شود یا اینکه در زمان انجام سونوگرافی به علل دیگر، ابتلا به کبد چرب نیز تشخیص داده می‌شود. البته اختلالات آنزیمی در کبد چرب معمولا خفیف است و در اکثر موارد، موجب افزایش مختصر در آنزیم‌های کبدی می‌شود. در برخی موارد، این بیماری با علائمی نظیر خستگی و احساس ناراحتی در قسمت فوقانی شکم همراه است. یکی از روش‌های تشخیص کبد چرب، انجام نمونه‌برداری (بیوپسی کبد) با استفاده از سوزن مخصوص است. با انجام نمونه‌برداری، شدت ضایعه مشخص می‌شود و روش درمان مناسب‌تری برای درمان انتخاب می‌شود.
آیا کبد چرب قابل‌درمان است؟
بله، با کاهش وزن (در افراد چاق) یا تغییر در شیوه زندگی (مانند افزایش فعالیت جسمانی، پیاده‌روی و...)، اصلاح رژیم غذایی، قطع مصرف مشروبات الکلی و کنترل دقیق قند خون با کمک پزشک می‌توان در جهت درمان این بیماری نتیجه مطلوبی به دست آورد. در برخی موارد برای کنترل این بیماری، با توجه به شدت عارضه، از دارو نیز استفاده می‌شود. البته ذکر این نکته ضروری است که باوجود تجویز دارو، هنوز هم کاهش وزن و تغییر در شیوه زندگی از ارکان اصلی درمان بیماری کبد چرب به‌شمار می‌روند. پس مهم‌ترین روش درمانی در این بیماری، رفع علت زمینه‌ای بروز بیماری است. کاهش وزن در افراد چاق، عدم مصرف مشروبات الکلی، کنترل بیماری دیابت، کاهش چربی‌های خون (تریگلیسیرید) و تغییر در شیوه زندگی و فعالیت، مهم‌ترین اصول درمان این بیماری است. در صورت درمان کبد چرب، می‌توان مانع پیشرفت ضایعه کبدی شد.
آیا می‌توان گفت که کبد چرب بیماری خطرناکی است؟
در اکثر موارد، این حالت خطرناک نیست، ولی این بیماری هم مثل سایر بیماریهای کبدی مزمن، در صورت عدم درمان به‌موقع و در درازمدت، پیشرفت کرده و موجب رسوب مقادیر زیادی چربی در کبد می‌شود. رسوب مقادیر زیاد چربی در کبد به ایجاد فیبروز یا سفتی کبد منجر شده و درنهایت سیروز کبدی عارض می‌شود. بنابراین نباید نسبت به این عارضه بی‌تفاوت بود.
چه رژیم غذایی‌ای را برای افراد مبتلا به کبد چرب توصیه می‌کنید؟
رعایت یک رژیم غذایی صحیح در روند درمان کبد چرب حائزاهمیت است، ولی نکته مهم در اینجاست که مبتلایان به کبد چرب نباید هیچ گروه غذایی یا هیچ وعده غذایی را در رژیم خود حذف کنند بلکه باید از رژیم غذایی‌ای تبعیت کنند که شامل سه وعده غذایی اصلی و میان‌وعده‌ها باشد که شامل تمامی گروه‌های غذایی ولی با مقادیر مناسب باشد. همیشه باید به خاطر داشته باشید که راهی که در پیش گرفته‌اید مداوم و در جهت یک برنامه غذایی صحیح و سالم باشد و از رژیم‌های سخت دوری کنید. متأسفانه اغلب افراد مبتلا به کبد چرب که به‌تازگی متوجه بیماری خود شده‌اند به دلیل ترس از عوارض بیماری به رژیم‌های غذایی سخت روی می‌آورند و فکر می‌کنند با این کار می‌توانند بیماری را ریشه‌کن کنند، ولی چیزی که نمی‌دانند این است که رژیم‌های سخت سبب بدترشدن کبد چرب می‌شوند. همچنین در مصرف هیچ ماده غذایی خاص حتی سالم نباید زیاده‌روی کرده و کاهش وزن باید تدریجی باشد. گرسنگی شدید می‌تواند با جابه‌جایی چربی از بافت‌های محیطی به کبد باعث تشدید کبد چرب شود، بنابراین افراد در هفته بین ٠,٥ تا یک کیلوگرم مجاز به کاهش وزن هستند. نکته مهم دیگر این است که پیام گرسنگی و تشنگی مانند هم در مغز احساس می‌شوند، یعنی زمانی که احساس ضعف دارید سریعا سراغ غذا نروید بلکه ابتدا یک لیوان آب بخورید چه‌بسا با همین آب‌خوردن احساس ضعف شما برطرف شود، پس روزانه مصرف هشت لیوان آب را جدی بگیرید. علاوه‌براین روش طبخ غذا نیز از اهمیت بالایی برخوردار است یعنی باید از مصرف غذاهای سرخ‌کرده و پرچرب تهیه‌شده با روغن‌های جامد اجتناب کرد. بهترین روغن برای مصرف، روغن زیتون یا روغن‌های حاوی امگا است، ولی باید حتما بدانید که در مصرف این روغن‌ها نیز نباید زیاده‌روی کرد.
غیر از کبد چرب، چه بیماریهای دیگری مربوط به کبد در جامعه شایع است؟
بیماریهای هپاتیت بی و سی نیز از جمله بیماری‌هایی هستند که این روزها بسیار شایعند. خوشبختانه میزان شیوع بیماری هپاتیت بی از بالای دودرصد به زیر دودرصد کاهش یافته است. واکسیناسیون نوزادان و افراد در معرض خطر، واکسیناسیون بیماران هموفیلی، بیماران همودیالیزی، آتش‌نشان‌ها و آرایشگران توانسته از میزان شیوع این بیماری کم کند. علاوه‌براین حدود یک‌میلیون و ٤٠٠هزارنفر در کشور به هپاتیت سی مبتلا هستند که برخی از آنها به دارو و درمان نیاز دارند. شیوع این بیماری در کشور ما زیر نیم درصد است که در مقایسه با کشورهای همسایه (مثل پاکستان که بالای پنج‌درصد و آذربایجان بالای هفت‌درصد است) این بیماری در کشور ما شیوع پایینی دارد. این بیماری در ایران بیشتر در بیماران هموفیلی، تالاسمی، دیالیزی و معتادان تزریقی دیده می‌شود. هپاتیت سی از جمله بیماری‌هایی است که می‌تواند نارسایی‌های کبدی را به وجود بیاورد.
چگونه می‌توان از ابتلا به چنین بیماری‌هایی پیشگیری کرد؟
دوری از رفتارهای پرخطر جنسی و اعتیاد، می‌تواند فرد را نسبت به بیماری هپاتیت بی و سی ایمن کند.
نشانه‌های ابتلا به این بیماری‌ها چیست؟
متأسفانه بیماریهای کبد چرب و هپاتیت بی در مراحل اولیه، علائمی ندارند و افراد معمولا دیرتر متوجه ابتلا به این بیماری می‌شوند. به همین دلیل باید تلاش کرد تا چنین بیماری‌هایی را در مراحل اولیه درمان کرد. البته در مراحل بعدی که عوارضی مانند خستگی مفرط و نشانه‌های دیگر بروز کرد، فرد به پزشک مراجعه می‌کند که با تصویربرداری و آزمایش خون می‌توان به وجود بیماری پی برد.
آزمایش‌های مربوط به این بیماری‌ها را در چه دوره‌های زمانی باید تکرار کرد؟
یک‌بار انجام آزمایش برای تشخیص بیماریهای هپاتیت بی و سی کفایت می‌کند، البته افرادی که احتمال ابتلا به این بیماری در آنها بیشتر است، باید برای انجام این آزمایش‌ها اقدام کنند.
شما از عوامل بسیاری نام بردید که می‌تواند موجب بیماری کبد چرب شود. چه عواملی می‌تواند از ابتلا به این بیماری پیشگیری کند؟
اولا اینکه تحرک کافی داشته باشیم و ورزش کنیم و از همه مهم‌تر اینکه تغذیه مناسب داشته باشیم. تغذیه مناسب هم شامل استفاده بیشتر از سبزیجات و میوه‌جات است. استفاده از گوشت سفید به‌ویژه ماهی و غذاهای دریایی نیز مؤثر است. اما مهم‌تر از اینها، خودداری از مصرف غذاهای چرب، استفاده از مواد نشاسته‌ای به مقدار محدودتر، دوری از مصرف الکل و استعمال دخانیات و اعتیاد هم می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از این بیماری‌ها داشته باشد و در نتیجه، کبد ما سالم‌تر بماند. (علاقه‌مندان برای اطلاعات بیشتر می‌توانند به وب‌سایت مرکز بیماریهای کبدی خاورمیانه به نشانی www.meldcenter.com مراجعه کنند.)
سازمان‌های بهداشتی و به‌ویژه وزارت بهداشت، برای پیشگیری از این بیماری‌ها چه وظایفی دارند؟
یکی از مهم‌ترین کارهای وزارت بهداشت در این زمینه، ارائه آموزش‌های عمومی و ارتباط با مردم از طریق رسانه‌هاست. برنامه‌ریزی برای پیشگیری از این بیماری‌ها و درمان مبتلایان نیز از دیگر برنامه‌های همیشگی وزارت بهداشت است.
در پایان بفرمایید که «باشگاه سلامتی امید» با چه منظور و هدفی تأسیس شده و برای نیل به اهداف خود چه اقداماتی را انجام داده یا در دست انجام دارد؟
هم‌اکنون یکی از اولویت‌های ما در سیستم سلامت، درمان بیماریهای کبد به‌ویژه کبد چرب و انواع هپاتیت است. شیوع بیماریهای هپاتیت بی و سی در جهان به‌خصوص کشورهای کم‌درآمد ما را ملزم کرده تا به تلاش بیشتری در این زمینه بپردازیم. ازاین‌رو، تلاش کرده‌ایم در سراسر دنیا میان دانشمندان و افراد تحصیل‌کرده و ارزشمند در حوزه هنر و بشریت پلی برقرار کنیم. در این راستا، در پی آنیم که ارتباط علمی میان محققان حوزه هپاتیت و دیگر بیماریهای کبدی تسهیل یابد و فرصتی فراهم شود که افراد به اطلاعات و مطالب موجود در این زمینه به صورت رایگان دسترسی یابند. از این حیث، تحقق این هدف والا با تأسیس باشگاه سلامتی امید میسر می‌شود. باشگاه سلامتی امید یک سازمان غیردولتی است که به‌دنبال شیوه زندگی سالم برای تمامی مردم جهان است. هدف اصلی این بنیاد ارتقای سطح سلامت کبد و کاهش آلام بیماریهای کبدی است که این جز با پشتیبانی از تحقیقات و مطالعات در زمینه علل، تشخیص، پیشگیری و درمان بیماریهای کبدی محقق نمی‌شود. این بنیاد می‌کوشد تا با فراهم‌سازی مطالب جامع علمی مشتمل بر علائم و درمان بسیاری از بیماریهای رایج کبدی در کنار نکات سودمند در زمینه پیشگیری و انتخاب‌های سالم، به همه افراد در درامان‌ماندن از این بیماری‌ها کمک کند. مطالب فراهم‌شده در این بنیاد برای افراد مبتلا یا در خطر بیماریهای کبدی و همچنین متخصصان سلامت که از آنها مراقبت می‌کنند سودمند خواهد بود. به‌طورکلی می‌توان گفت که ارتقای سطح آگاهی و فهم عمومی از بیماریهای کبدی و کاهش آلام ناشی از آنها هدف ما از تأسیس این باشگاه بوده است. از اقدامات این نهاد می‌توان به برپایی کلاس‌های آموزشی و تخصصی، تألیف کتاب‌های آموزشی به زبان ساده و ترجمه آنها به دیگر زبان‌ها و انتشار رایگان آنها در کتابخانه‌های مجازی و همچنین حضور نزدیک و صمیمانه با افراد در فضای مجازی اشاره کرد. در پایان ذکر این نکته ضروری است که باشگاه سلامتی امید با برپایی همایش‌های آموزشی امیدوار است بتواند به‌عنوان قطب آموزش عمومی سلامت در سطح ملی و بین‌المللی نقش‌آفرین باشد و با اشاعه شعار «خودمراقبتی، نه خوددرمانی» سهم بسزایی در فرهنگ‌سازی سلامت در سطح جامعه داشته باشد.
انتهای پیام/