١٤ساعت استراحت، ١٤ دقیقه آموزش! / آمار تکان‌دهنده از متوسط زمان سپری شده در یک روز مردم ایران

شاخص توسعه انسانی اگرچه به ظاهر ارتباطی با مسائل اقتصادی ندارد، اما بررسی مولفه‌هایی که در این شاخص ارزیابی می‌شوند نشان می‌دهد که نقش مسائل رفاهی و اقتصادی در آنها بسیار پررنگ است. این شاخص آخرین بار در سال ٢٠١٤ میلادی در جهان اندازه‌گیری و نتایج آن اعلام شده است. ١٨٧ کشور در این سال از نظر شاخص‌های توسعه انسانی بررسی شده‌اند و جمهوری اسلامی ایران از رتبه ٧٣ به ٧٥ نزول کرده است. این شاخص نقش موثری در تعیین گستره و عمق نفوذ تجاری و اقتصادی هر کشور دارد. عامل اثرگذار در این شاخص میزان آموزش و فراگیری هر کشور است.
موضوع مهم این میان آن است که گذشته از نقشی که دولت هر کشور در ایجاد بستر کار و فعالیت شغلی و همچنین آموزش و یادگیری مردم جامعه بازی می‌کند، خود افراد هم نقشی سازنده در میزان فعالیت شغلی و آموزش ایفا می‌کنند. آمار مرکز آمار ایران به روشنی نشان می‌دهد که خود مردم هم تلاش چشمگیری برای مشارکت اجتماعی، سواداندوزی و یادگیری و فعالیت‌های شغلی نکرده‌اند. جالب آنکه همین بار اصلی همین میزان زمان اندکی که در روز برای فراگیری صرف می‌شود، بر دوش دانش‌آموزان زیر ١٨ سال و دانشجویان است. از سوی دیگر حجم اندک فعالیت‌های شغلی خود به تنهایی آسیبی جدی برای تولید ناخالص داخلی/ملی به حساب می‌آید. دقایق محدودی که مردم ایران به‌طور متوسط در روز به فعالیت‌های کاری می‌پردازند، بر رشد اقتصادی، نرخ بیکاری و سرانه رفاه اقتصادی اثرگذار است؛ یعنی دقیقا همان مواردی که جامعه را از نظر اقتصادی آسیب‌پذیر می‌کند.
این آمار نگران‌کننده به خوبی نشان می‌دهد که تنها دو صدم ثانیه از وقت مردم ایران در روز برای انجام «فعالیت‌های داوطلبانه و خیریه» صرف شده است. مردم ایران در این تابستان تنها یک ساعت و شش صدم ثانیه از وقت‌شان را در روز به مشارکت اجتماعی اختصاص داده‌اند. همچنین وضع «فعالیت‌های تفریحی و فرهنگی» و «فعالیت‌های ورزشی» هم تعریف چندانی نداشته است. این دو در روز به ترتیب ٢١ و ١٦ دقیقه از وقت مردم را در روز گرفته است. زنان و مردان ایرانی تنها دو ساعت و ١٥ دقیقه در روز از «رسانه‌های جمعی» استفاده کرده‌اند. آمار مرکز آمار ایران به خوبی نشان می‌دهد که «خانه‌داری» پس از مراقبت‌های شخصی بیشترین وقت زنان و مردان ایرانی را در روز می‌گرفته است؛ یعنی دو ساعت و ٤٦ دقیقه در روز.

کاریکاتور سهم فعالیت‌های روزانه
«نخستین نکته‌ای که در مواجهه با این آمار به چشم می‌آید، کاریکاتوری بودن سهم فعالیت‌های روزانه است. این آمار نشان می‌دهد بیش از ٥٠ درصد زمان مردم صرف فعالیت و نگهداری‌های شخصی می‌شود. برای رفع این معضل باید قبل از هر چیز سبک زندگی مردم را مورد بازبینی قرار داد، زیرا چنین سهمی پیامدهای ناگواری در آینده خواهد داشت. » این را احسان شریفی، قائم مقام معاونت توسعه شهرداری تهران به «اعتماد» می‌گوید. به گفته او متاسفانه کنار این مساله، سهم توسعه فردی در کشور بسیار ناچیز است؛ تا حدی که می‌توان آن را صفر محسوب کرد. بررسی آمار ارایه شده از سوی مرکز آمار نشان می‌دهد، مطالعه، آموزش و ورزش در زندگی ٢٤ ساعته یک ایرانی کمتر از ٣٠ دقیقه است در حالی که باید توجه کرد اگر در کشور هدفی برای دستیابی به توسعه وجود دارد باید توسعه فردی هم در دستور کار قرار گیرد.
معاون سابق صندوق توسعه ملی با اشاره به سهم اشتغال و خانه‌داری، توضیح می‌دهد: سهم مردان برای اشتغال حدود پنج ساعت در روز و سهم زنان در این حوزه تقریبا صفر است. در سوی مقابل زنان هم تقریبا همه سهم خانه‌داری را به خود اختصاص داده‌اند. این مساله هم نشان می‌دهد که هنوز در ایران کار بیرون از خانه را مردان انجام می‌دهند و زنان هم به خانه‌داری مشغول‌‌اند؛ به گفته او مفهوم این آمار را می‌توان در سنتی بودن خانواده و زندگی مردم ایران جست‌وجو کرد.

تفاوت مردان و زنان در چیست؟
براساس یافته‌های مرکز آمار ایران میان مردان، پس از فعالیت نگهداری و مراقبت شخصی، متوسط بیشترین زمان صرف شده در شبانه روز به‌ترتیب مربوط به کار و فعالیت‌های شغلی با چهار ساعت و ۵۴ دقیقه، استفاده از رسانه‌های جمعی دو ساعت و ۲۰ دقیقه و خانه‌داری یک ساعت و ۱۷ دقیقه بوده است. بین زنان هم متوسط بیشترین زمان صرف شده به ترتیب مربوط به گروه فعالیت خانه‌داری با پنج ساعت و ۲۵ دقیقه، استفاده از رسانه‌های جمعی دو ساعت و ۱۰ دقیقه و مشارکت اجتماعی با یک ساعت و ۱۱ دقیقه پس از فعالیت نگهداری و مراقبت شخصی در یک شبانه‌روز بوده است.
بررسی تغییرات فعالیت‌های گذران وقت در فصول بهار ۱۳۹۴ و تابستان ۱۳۹۴ حاکی از آن است که در تابستان ۱۳۹۴ متوسط بیشترین افزایش زمان صرف شده برای فعالیت‌های مختلف در یک شبانه‌روز به نگهداری و مراقبت شخصی و پس از آن به فعالیت‌های استفاده از رسانه‌های جمعی و سپس به خانه‌داری اختصاص داشته است. این شاخص‌ها نسبت به بهار سال ۱۳۹۴ به ترتیب ۱۵ دقیقه، ۱۴ دقیقه و ۱۱ دقیقه افزایش داشته است. همچنین بر اساس نتایج به دست آمده از طرح، فعالیت‌های آموزشی و فراگیری با ۳۸ دقیقه و پس از آن کار و فعالیت شغلی با شش دقیقه کاهش نسبت به بهار سال ۱۳۹۴ بیشترین کاهش را نشان می‌دهد. میان شاغلان، پس از فعالیت نگهداری و مراقبت شخصی (۱۲ ساعت و ۳۶ دقیقه)، متوسط بیشترین زمان صرف شده در شبانه روز مربوط به کار و فعالیت‌های شغلی با هفت ساعت و هشت دقیقه و کمترین زمان صرف شده مربوط به فعالیت‌های داوطلبانه و خیریه، یک دقیقه بوده است. فصل تابستان مردان شاغل هفت ساعت و ۲۶ دقیقه و زنان شاغل پنج ساعت و ۱۰ دقیقه از اوقات ۲۴ ساعت خود را به کار و فعالیت شغلی پرداخته‌اند. برای جمعیت بیکار هم پس از فعالیت نگهداری و مراقبت شخصی (۱۴ ساعت و ۹ دقیقه)، استفاده از رسانه‌های جمعی با سه ساعت و ۲۹ دقیقه و فعالیت‌های خانه‌داری با دو ساعت و ۴۰ دقیقه بیشترین و فعالیت‌های داوطلبانه و خیریه با سه دقیقه کم‌ترین زمان صرف شده را به خود اختصاص داده است.
بررسی گذران وقت بین هر یک از طبقات جمعیت غیرفعال اقتصادی گویای آن است که، متوسط بیشترین زمان صرف شده مربوط به فعالیت‌های نگهداری و مراقبت شخصی است. همچنین بین این گروه از جمعیت پس از فعالیت مذکور، خانه‌داران به‌طور متوسط بیشترین زمان خود را صرف گروه فعالیت‌های خانه داری (شش ساعت و ۱۹ دقیقه) کرده، محصلان صرف گروه فعالیت‌های استفاده از رسانه‌های جمعی با سه ساعت و ۱۶ دقیقه و افراد دارای درآمد بدون کار (بازنشستگان و...) به‌طور متوسط بیشترین اوقات خود را به فعالیت‌های استفاده از رسانه‌های جمعی با سه ساعت و پنج دقیقه اختصاص داده‌اند.

الگوی گذران وقت باسوادها و بی‌سوادها
بر پایه این گزارش، بررسی الگوی گذران وقت افراد باسواد ۱۵ ساله و بیشتر گویای آن است که متوسط بیشترین زمان صرف شده در شبانه روز بعد از گروه فعالیت نگهداری و مراقبت شخصی (۱۳ ساعت و ۳۰ دقیقه)، به خانه داری با ۳ ساعت و ۱۹ دقیقه اختصاص داشته است. این شاخص‌ها برای افراد بیسواد به ترتیب با ۱۴ ساعت و ۵۶ دقیقه مربوط به فعالیت نگهداری و مراقبت شخصی و چهار ساعت و یک دقیقه مربوط به خانه‌داری است. همچنین بررسی فعالیت‌های آموزشی و فراگیری افراد باسواد بر اساس سطوح تحصیلی، گویای آن است که افراد دارای تحصیلات فوق لیسانس و دکترای حرفه‌ای با صرف متوسط زمان ۵۸ دقیقه و پس از آن افراد دارای تحصیلات لیسانس با صرف زمان ۳۳ دقیقه بیش از دیگران به فعالیت‌های آموزشی و فراگیری پرداخته‌اند.
بررسی وضع سواد در گروه کار و فعالیت‌های شغلی نشان می‌دهد که افراد دارای تحصیلات دکترای تخصصی به‌طور متوسط با صرف زمان پنج ساعت و ۱۳ دقیقه، بیش از افراد بیسواد به‌طور متوسط با صرف زمان یک ساعت و ۱۳ دقیقه کمتر از دیگران به کار و فعالیت‌های شغلی پرداخته‌اند.
نتایج طرح نشان می‌دهد افراد هرگز ازدواج نکرده بیشترین زمان را در یک شبانه روز پس از فعالیت‌های نگهداری و مراقبت شخصی به فعالیت‌های استفاده از رسانه‌های جمعی با دو ساعت و ۵۵ دقیقه، کار و فعالیت شغلی با دو ساعت و ۱۹ دقیقه و خانه‌داری با دو ساعت و سه دقیقه اختصاص داده‌اند؛ در حالی که افراد دارای همسر بیشترین زمان خود را پس از فعالیت‌های نگهداری و مراقبت شخصی صرف فعالیت‌های خانه‌داری با سه ساعت و ۵۰ دقیقه و کار و فعالیت‌های شغلی با سه ساعت و پنج دقیقه کرده‌اند.