گوش کودکان از قصه‌های صوتی پر اما دست‌شان از کتاب خالی!/ آشفتگی بازار نشر به کتاب‌های گویا سرایت نکند
به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، سنت قصه‌گویی قدمتی به اندازه عمر انسان دارد و در ادوار زمانی گوناگون و در اقوام مختلف، ابزاری مهم در جهت تعلیم و تربیت محسوب می‌شود. در دوران معاصر و رشد چشمگیر علم یافته‌های پژوهشی بر کارکردهای قصه‌گویی اعم از رشد مهارت‌های اجتماعی، رعایت حقوق دیگران، حس دوست داشتن دیگران، ایجاد نگرش مثبت، مهارت سازگاری و ده‌ها مورد دیگر صحه گذاشت و از اهمیت آن کم نشد بلکه مورد تایید مضاعف قرار گرفت.
قصه‌گویی یک واسطه موثر در امر تعلیم و تربیت خلاقیت کودکان و نوجوانان در سراسر دنیا مورد توجه قرار گرفته و رشته‌های دانشگاهی با عنوان قصه‌گویی به دانشگاه‌ها راه پیدا کرده است. با قصه‌گویی تجسم ذهنی کودکان تقویت می‌شود و شاهد پرورش نسلی خلاق و مدبر خواهیم بود. در دنیای قصه‌ها قهرمان داستان با مشکلات مختلف مواجه می‌شود، برای حل آن‌ها تدبیر و راه چاره پیدا می‌کند و با آن مشکلات می‌جنگد تا به هدف خود برسد و این می‌تواند الگوی خوبی برای کودکان باشد. قصه‌گویی تمرین زندگی است و هر انسان زنده‌ای اعم از کوچک و بزرگ به آن محتاج است.
امروزه کودک و نوجوان بیش از آن‌که از مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها قصه بشنود از فضای مجازی بهره می‌برد. خوب یا بد با پیشرفت تکنولوژی، فضای مجازی سهم عمده‌ای در آموزش و تأثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم بر فرهنگ و روح و روان این رده سنی دارد. بررسی زوایا مثبت و منفی کتاب‌های صوتی برای رده سنی کودک و نوجوان اهمیت دارد.
کتاب کاغذی هیچ‌گاه از مد نمی‌افتد
برخی معتقدند که کتاب‌های صوتی نباید جای کتاب‌های فیزیکی را بگیرد؛ فضای مجازی و استفاده از تکنولوژی به جای خود بسیار هم خوب است اما این فضا به‌خصوص برای کودک باید محدودیت‌های خاص خود را به دنبال داشته باشد. ضمن اینکه کودک از طریق حس لامسه، نزدیک شدن و دیدن تأثیر بیشتری می‌گیرد. علاوه بر سایر دلایل، اینکه یک تلفن همراه به دست کودک دهیم مضاف بر اینکه می‌تواند ضررهای روانی داشته باشد، از لحاظ پزشکی هم تأثیرات منفی زیادی از جمله مشکلات گردن، چشم و آب آوردن مغز بر او به جا می‌گذارد. در این راستا باید موازنه و محدودیت‌هایی توسط والدین اعمال شود.
پری رضوی‌یام نویسنده کتاب «دست‌های مادرانه» اعتقاد دارد که «تنها وسیله ارتباطی و خوانش که از اول تا آخر از مد نمی‌افتد، کتاب است. هر چند وسایل دیگر نیز می‌تواند ارتباط ما را با محتوا زیاد کند اما فکر می‌کنم در دست گرفتن کتاب و خواندن آن حتی اگر کودک نتواند بخواند و مادرش برای او بخواند، بسیار موثر است. این روزها برنامه‌هایی باب شده که قصه می‌گویند، مادر خیلی راحت آن را بالای سر کودک می‌گذارد و خودش بی‌خیال این قضیه می‌شود. در صورتی که من فکر می‌کنم همان حضور فیزیکی، صدای او و گاهی اوقات حتی نگاه مادر می‌تواند تأثیر بسیار زیادی در رشد، تربیت ذهن و تخیلات کودک داشته باشد.»
به گفته این قصه‌گوی کودک و مدرس ادبیات داستانی «میزان برقرای ارتباط تصویری در کودکان نسبت به ارتباط شنوایی بسیار بیشتر است. در نتیجه، اگر کتاب را در دست‌شان بگیرند، لمس کنند و نقاشی‌های آن را از نزدیک ببینند، نسبت به دیدن و شنیدن داستان از فضای مجازی یا تلویزیون بهره بیشتری می‌برند. البته نباید فراموش کنیم که مادران این دوره نسبت به گذشته آگاه‌تر شده‌اند. فضای مجازی نمی‌تواند جایگزین قصه‌گویی مادر و حضور فیزیکی او برای کودک شود. البته آن هم در جای خود مفید و لازم است چون به‌هرحال بعضی وقت‌ها همین فضای مجازی باعث شده که برخی اسراف‌ها از بین برود اما ما نباید همیشه به این فکر کنیم که مثلاً اسراف اتفاق نیفتد، بالاخره وجود فضای مجازی هم مستلزم هزینه است. باید به این فکر کنیم که با استفاده از همه راه‌های ممکن تمام قدرت‌های ذهنی فرزند خود را رشد دهیم، خریدن کتاب و در اختیار کودک گذاشتن آن یکی از این راه‌ها است.»
ارتباط کودک و نوجوان با کتاب صوتی عمیق نیست
سمیه عالمی، نویسنده و مدرس ادبیات داستانی در گفت‌وگو با رسانه‌ای معتقد است که «کتاب‌های صوتی اگر چه قهر کودک و نوجوان امروزی با کتاب را به آشتی مبدل می‌کند ولی برای این گروه سنی نمی‌تواند جایگزین کتاب کاغذی شود. گروه سنی کودک و نوجوان برای درک مطلب به صورت کامل، نیاز به استفاده از چند حس به صورت همزمان دارند. کتاب‌های صوتی فقط حس شنیداری مخاطب را درگیر می‌کند در حالی‌که کتاب‌های معمولی چندین حس را با هم درگیر می‌کند. کتاب کاغذی علاوه بر اینکه امکان دیدن و لمس کلمات کتاب را برای کودک و نوجوان فراهم می‌کند، علاوه بر آن تصویر کتاب نیز در ارتقا درک مطلب توسط کودک و نوجوان نقش مهمی دارد. کتاب‌های صوتی چیزی شبیه مولتی ویتامین‌های خوراکی صنعتی هستند و کتابی که در دست گرفته می‌شود و خوانده می‌شود مانند مواد غذایی طبیعی هستند که نیاز بدن به ویتامین و املاح را به کلی تأمین می‌کند. بزرگسالان شاید بتوانند ارتباط عمیقی با کتاب‌های صوتی برقرار کنند ولی ارتباط کودکان و نوجوانان با کتاب صوتی عمیق نخواهد بود.»
بیشتر بخوانید:
- نوجوانان از «شاهنامه» فقط رستم و اسفندیار را می‌شناسند/ دلیل اقبال ناشران به کتاب‌های ترجمه‌ای در ادبیات کودک و نوجوان
- جای ژانرنویسی در کتاب‌های کودک و نوجوان خالی است/ عموپورنگ و فیتیله‌ای‌ها هم در فرهنگ کتابخوانی موثر هستند
- فضای مجازی نمی‌تواند جایگزین قصه‌گویی مادران شود/ والدین بر اساس ذائقه کودکان کتاب بخرند
آشفتگی بازار نشر به فضای مجازی سرایت نکند
برخی نیز معتقدند که استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی و تولید داستان‌های صوتی برای کودک و نوجوان مفید است. ضمن اینکه روند جامعه کنونی با تغییر سبک زندگی و اشتغال، شرایط را طوری رقم زده که پدر و مادرها کمتر برای فرزندان‌شان قصه می‌گویند. در این شرایط نیاز به داستان صوتی کودکانه بیش از پیش احساس می‌شود. این گروه سنی با این امکانات از همان ابتدا با دنیای قصه‌ها ارتباط می‌گیرند، در نتیجه در فرهنگ‌سازی کتاب و کتابخوانی و افزایش سرانه مطالعاتی کشور مفید خواهد بود. محمدرضا شمس، نویسنده و مترجم حوزه کودک و نوجوان اعتقاد دارد که «ما از تمام داشته‌های خود باید استفاده کنیم. الان من و خیلی از دوستان نویسنده کتاب‌های خود را در فضای مجازی معرفی می‌کنیم. وقتی کتاب معرفی شود، والدین می‌بینند و به دست کودکان می‌رسد. البته به گونه‌ای پیش نرود که آشفتگی بازار نشر به فضای مجازی هم سرایت کند! به نظرم باید حمایت شوند، این راه کمک می‌کند که از طریق فضای مجازی والدین و کودکان به سراغ کتاب بروند. در این راستا هنرمندانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند؛ به‌طور مثال عموپورنگ، عموهای فیتیله‌ای، خانم برومند، خانم محبوب و غیره هم در فرهنگ کتابخوانی کودکان موثر هستند.»
فضایی که هم آفت است، هم حُسن دارد!
عده‌ای هم اعتقاد دارند وجود کتاب‌های صوتی در کنار کتاب فیزیکی مفید است. اما نباید به همه قصه‌های صوتی موجود در فضای مجازی اعتماد کرد. همان‌طور که باید در انتخاب کتاب خوب نیز برای این رده سنی کاملا آگاهانه عمل کرد زیرا که نقش مهمی در تربیت و رشد کودک و نوجوان خواهد داشت. به گفته سمیه سیدیان، نویسنده، مترجم و تصویرگر حوزه کودک و نوجوان «فضای مجازی هم آفت است، هم حُسن دارد. الان کانال‌های صوتی زیادی برای کودکان داریم اما باز نمی‌توانیم به همه آن‌ها اعتماد کنیم. فقط می‌توانیم به آن دسته از داستان‌های صوتی اعتماد کنیم که توسط نویسنده‌های مطرح کشورمان اجرا می‌شوند. باید دید آن مجموعه‌ای که کتاب داستانی را صوتی یا به‌نوعی آن کتاب‌ها را بازتولید می‌کند، متشکل از چه مدیریتی هستند؟ آیا افرادی هستند که به ادبیات کودک آگاهی دارند و آن را می‌شناسند؟ برای مثال شرکت صوتی نوار و قناری هم کارهای خوبی در زمینه قصه‌های صوتی ارائه داده‌اند. باید خانواده‌ها با دقت و نکته‌سنج پیش بروند تا بتوانند بهترین آثار را برای فرزندان‌شان در هر گروه سنی انتخاب کنند. به کتاب‌فروشی‌ها هم می‌توانند مراجعه کنند که معمولاً کارشناس آگاهی در آنجا حضور دارد که در انتخاب داستان برای کودکات آن‌ها را راهنمایی می‌کنند.»
قصه و داستان سنت پسندیده‌ای در فرهنگ ایرانی و دینی‌مان محسوب شده و از جایگاه بسیار ارزشمندی برخوردار است. در قرآن کریم آیات بسیاری وجود دارد که به قصه‌گویی خداوند اشاره دارد. در فرهنگ ملی ما هم از دوره‌های پیشین برای مردم در کوه و برزن قصه روایت می‌شد. خوب است که کودک از همان ابتدا با دنیای قصه‌ها آشنا شود تا آن‌ها با کتاب و کتابخوانی خو گرفته و نسلی کتابخوان را در پیش داشته باشیم. با این حال؛ با پیشرفت تکنولوژی و توسعه فضای مجازی، همه دنیا به این سمت در حرکت هستند. به‌خصوص که با همه‌گیری ویروس کرونا این حرکت شتاب بیشتری به خود گرفت. اما روند توسعه داستان‌های صوتی نباید به گونه‌ای باشد که کتاب فیزیکی به دست فراموشی سپرده شود.
انتهای پیام/۱۱۰/
انتهای پیام/