سناریوی‌های جذب دانشجو در دانشگاه‌های شهریه‌پرداز کدام‌اند؟/ کیفیت آموزشی مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی در چشم‌انداز آینده
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، چند سالی است روند کاهشی تقاضای آموزش عالی و اقبال کم از سوی داوطلبان مجاز برای انتخاب رشته برای ورود به دانشگاه در کشور آغاز شده است. بخش عمده‌ای از این کاهش به تغییرات جمعیت گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال کشور نسبت می‌شود.
این روند کاهشی برای مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی که عمده‌ترین منبع درآمد آن‌ها جذب دانشجو و اخذ شهریه از آنان است، به‌مراتب بحرانی‌تر است به‌گونه‌ای که تداوم فعالیت مؤسسات آموزش عالی وابسته به این زیر نظام را در آینده در هاله‌ای از ابهام فرو برده است.
محمود ابوالقاسمی، عضو هیئت‌علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی در مقاله‌ای با عنوان «بررسی روند گذشته و آینده‌پژوهی روند آینده زیر نظام ِ غیرانتفاعی آموزش عالی در ۱۴۰۴» که در کنگره ملی آموزش عالی ایران سال ۱۳۹۵ ارائه داده است، ضمن بررسی روندهای گذشته برخی شاخص‌های کیفی آموزش عالی در زیر نظام ِآموزش عالی غیرانتفاعی با رویکرد آینده‌پژوهی و به شیوه سناریونویسی (توصیف داستان گونه از آینده)، چهار سناریوی متفاوت برای جذب دانشجو در این زیر نظام تدوین می‌کند.
نویسنده مقاله این سناریوها را بر اساس تشخیص متغیری کلیدی با بالاترین عدم قطعیت شامل «کیفیت آموزشی مؤسسات غیرانتفاعی» شکل داده است. ابوالقاسمی، متغیرهای کلیدی مورد استفاده در تدوین سناریوها با انجام مصاحبه با مطلعان کلیدی آموزش عالی و توزیع پرسشنامه بین سیاست‌گذاران و ذی‌نفعان آموزش عالی غیرانتفاعی انتخاب کرده است.
روند جذب دانشجو در هر سناریو در افق ۱۴۰۴ مدل بندی شده است. نتایج نشان می‌دهد در ۳ سناریو روند نزولی جذب دانشجو در این زیر نظام تداوم خواهد داشت و در یک سناریو روند جذب افزایشی بوده و در نهایت امکان تداوم فعالیت این زیر نظام را فراهم خواهد کرد.
شاخص‌های کیفیت آموزشی در زیر نظام غیرانتفاعی آموزش عالی
وی در مقدمه مقاله به بیان تاریخچه زیر نظام غیرانتفاعی آموزش عالی ایران می‌پردازد. به گفته وی این زیر نظام با قدمتی بیش از ۳۰ سال بخشی مهمی از نظام آموزش عالی کشور را تشکیل می‌دهد و با بیش از ۳۵۰ مؤسسه آموزش عالی ۴۵۰ هزار دانشجو و ۲ هزار و ۷۰۰ عضو هیئت‌علمی، سهمی ۱۰ درصدی از آموزش عالی کشور را در اختیار دارد.
ابوالقاسمی در ادامه به بررسی روند شاخص‌های آموزشی در دهه اخیر می‌پردازد. شاخص‌هایی که توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی در گستره ارزیابی کلان و خُرد شامل بخش‌های کلی (عمومی)، آموزشی، پژوهشی، دانشجویی، فرهنگی و اعتبارات و امکانات، در ابعاد کمی و کیفی تدوین شده است. وی در خصوص این شاخص‌ها در زیر نظام غیرانتفاعی آموزش عالی ایران، می‌گوید «سهم ثبت‌نام دانشجویان در سال‌های اخیر سیر نزولی داشته و از سال ۹۰ کاهش سالانه دو درصدی را شاهد بوده است. نسبت دانشجویان تحصیلات تکمیلی از سال ۹۰ سیر صعودی داشته و سالانه دو درصد رشد داشته است، نسبت هیئت‌علمی استادیار و بالاتر روند مشخصی نداشته و به‌طور متوسط عدد ۲۷ درصد را نشان می‌دهد. میانگین تعداد دانشجوی جدید ثبت‌نام شده در هر مؤسسه سیر نزولی داشته و به متوسط حدود ۳۰۰ نفر در هر مؤسسه کاهش یافته است. شاخص نسبت دانشجو به هیئت‌علمی سیر صعودی داشته و رقم نگران کننده ۱۶۰ دانشجو به ازای هر عضو هیئت‌علمی رسیده است.»
افزایش کیفیت آموزشی به خروج زیر نظام غیرانتفاعی آموزش عالی از بحران صندلی‌های خالی کمک می‌کند
البته نویسنده با اشاره به اینکه ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که شاخص‌های کیفیت آموزشی در زیر نظام غیرانتفاعی آموزش عالی در ده سال گذشته روند مناسبی را طی نکرده‌اند، دراین‌باره خاطرنشان می‌کند، «با وجود ثابت بودن نسبت اعضای هیئت‌علمی استادیار و بالاتر، شاهد رشد نسبت دانشجویان تحصیلات تکمیلی در این زیر نظام بوده‌ایم. علل عمده بروز این وضعیت به ۲ دلیل است؛ در وهله اول در بیشتر سال‌های دهه گذشته، در فضای عرضه محور آموزش عالی کشور، وجود تقاضای بالای آموزش عالی سبب چشم‌پوشی از مقوله کیفیت در زیر نظام غیرانتفاعی کشور بوده است. در وهله دوم نیز عدم زیرساخت‌ها و شرایط کیفی برای ورود این‌گونه مؤسسات به عرصه تحصیلات تکمیلی، نشان از ضعف نظام ارزیابی آموزش عالی دارد.»
عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی به ایجاد دو رخداد جدید در وضعیت کنونی آموزش عالی می‌پردازد و عنوان می‌کند، «نخست آن‌که تقاضای ورود به آموزش عالی سیر نزولی خود را از سال ۱۳۹۰ آغاز کرده است و پیش‌بینی‌های انجام شده نشان می‌دهد که حداقل تا سال ۱۴۰۰ این وضعیت ادامه دارد. دیگر آن‌که برخلاف کاهش تقاضای ورود، ظرفیت ایجاد شده در زیرمجموعه‌های متفاوت نظام آموزش عالی کشور متناسب با آن کاهش نیافته است.»
پرسش اصلی در این وضعیت به‌زعم نویسنده مقاله آن است که «آیا زیر نظام غیرانتفاعی می‌تواند با توجه به گسترش کمّی خود و هم‌زمان با آن گسترش نامتوازن سایر زیر نظام‌های آموزش عالی، در دهه آینده به تداوم فعالیت خود امیدوار باشد؟ و اینکه چه عواملی می‌تواند در این زمینه تأثیرگذار باشند؟»
بیشتر بخوانید:
تکلیف دانشجویان شهریه‌پرداز در ترم آینده چیست؟
عدم پرداخت مطالبات ۲ هزار میلیاردی دانشگاه آزاد از سوی دولت
تریبون فرمایشی؛ مطالباتی که به حاشیه می‌روند!
کیفیت آموزشی مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی در آینده چگونه خواهد بود؟
ابوالقاسمی با اشاره به اینکه متغیر کلیدی کیفیت آموزشی مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی، مهم‌ترین متغیر کلیدی دارای عدم قطعیت در ده سال آینده خواهد بود، می‌گوید، «این متغیر وضعیت ادامه فعالیت مؤسسات وابسته به زیر نظام آموزش عالی غیرانتفاعی را رقم می‌زند.»
به گفته وی به‌منظور تدوین سناریوهای ممکن و احتمالی در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ برای متغیر کلیدی پژوهش دو وضعیت استاندارد و فاقد استاندارد در نظر گرفته شده است. نویسنده در خصوص ارزیابی نتایج شرکت‌کنندگان چهار معیار شامل تمایز، امکان‌پذیری، سودمندی و سازگاری درونی را مورد بررسی قرار می‌دهد و عنوان می‌کند، «تمایز سناریوها از یکدیگر و سازگاری درونی آن‌ها در حد مناسبی بوده است. ازنظر امکان‌پذیری سناریوی سوم و چهارم بیشترین امتیاز را داشته‌اند.»
شاخص‌های کیفیت آموزشی در زیر نظام غیرانتفاعی آموزش عالی در دهه اخیر، روند مناسبی را طی نکرده است
همچنین متغیر کلیدی سیاست گسترش کیفی آموزش عالی و تعدیل سیاست رشد کمّی، تأثیرگذارترین متغیر بر سایر متغیرهای مؤثر بر جذب دانشجو در زیر نظام آموزش عالی غیرانتفاعی است. به گفته عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی، روند جذب دانشجو در ده سال آینده بر اساس مدل‌های روندیابی به تفکیک سناریوها نشان می‌دهد که «در سناریوی شماره یک، جذب دانشجو در فضای رقابتی منصفانه بین مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی و سایر رقبا شکل خواهد گرفت. اما با توجه به کلان روند کاهش جمعیت گروه سنی ۲۴- ۱۸ سال و تعداد شرکت‌کنندگان در آزمون سراسری دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور، روند صعودی خود را با رشد ۸ درصد ادامه خواهد داد و تا افق سال ۱۴۰۴ به سطح تعداد جذب شده در سال ۹۱ حدود ۱۶۰ هزار نفر خواهد رسید.»
نویسنده مقاله در رابطه با نتایج سناریوهای دیگر می‌گوید، «در سناریوهای دوم و چهارم، روند نزولی جذب دانشجو ادامه خواهد داشت، این روند سبب می‌شود تا ۵ سال آینده عملاً فعالیت این زیر نظام در جذب دانشجو متوقف شود. در سناریوی سوم، جذب دانشجویان با روند کندتری نسبت به سناریوهای دوم و چهارم کاهش یافته و تا دهه آینده به رقم تقریبی ۶۶ هزار نفر خواهد رسید. روند تغییرات جذب دانشجو در هر یک از سناریوهای تدوین شده در نمودار شماره ۲ ارائه شده است.»
ابوالقاسمی با توجه به یافته‌های تحقیق، مدعی است، «مدل‌های روند جذب دانشجو در ده سال آینده در زیر نظام غیرانتفاعی نشان می‌دهد، تداوم فعالیت این‌گونه مؤسسات با دشواری و پیچیدگی‌های بسیاری همراه خواهد بود. متوسط کنونی تعداد جذب دانشجو در این‌گونه مؤسسات در حال حاضر حدود ۳۰۰ دانشجو است. با این وجود، خوش‌بینانه‌ترین برآورد با رقم ۱۵۰ هزار دانشجو در سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که سهم متوسط هر مؤسسه آموزش عالی غیرانتفاعی جذب ۴۵۰ دانشجو در سال در ده سال آینده خواهد بود که مشابه وضعیت این نوع مؤسسات در سال ۱۳۸۷ است. بدبینانه‌ترین حالت نیز محو زیر نظام آموزش عالی غیرانتفاعی در عرض ده سال آینده است.»
زیر نظام ِغیرانتفاعی نظام آموزش عالی کشور در برهه‌ای از زمان برای پاسخ به تقاضای بالای اقتصادی- اجتماعی با ورود به آموزش عالی، ظهور و رشد کرد. اما در حال حاضر با وجود کاهش شدید این تقاضا و گسترش نامتوازن سایر زیر نظام‌های آموزش عالی و از سوی دیگر افزایش ظرفیت ورودی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، افول بخش عمده‌ای از مؤسسات غیرانتفاعی وابسته به آن در آینده‌ای نزدیک دور از ذهن نیست. به گواه نویسنده «این تصویر نشانه‌ای از سیاست‌گذاری‌های مقطعی در حوزه آموزش عالی کشور است که تبعات آن پس از گذشت سالیان متمادی بروز کرده است.»
انتهای پیام/۴۱۶۷/
انتهای پیام/