بازخوانی «حماسه ملبورن» از زبان حماسه‌سرا / آن شب که روزِ ایران بود و شبِ استرالیا نبود! +فیلم
به گزارش خبرنگار حوزه مستند گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، مستندهای ورزشی، همواره در دسته محبوب‌ترین انواع مستندها هستند، مخصوصاً اگر اثری در رابطه با ورزش پرطرفداری همچون فوتبال باشد. اما از آنجا در خود این ورزش هم جایگاه مسابقات مختلف با یکدیگر متفاوت است، مستندهایی که چهره‌های خاص، رویدادهای خاص و بازی‌های خاص این رشته ورزشی می‌پردازند، با استقبال ویژه‌تری مواجه می‌شوند.
در تاریخ فوتبال ایران، تعداد مسابقه‌های ویژه و جذاب کم نیست، مسابقه‌هایی که بعضاً فراتر از یک بازی ورزشی، به رویدادی اجتماعی بدل شدند و اتفاقات و حواشی مربوط به آن از مستطیل سبز خارج شده و به کف جامعه آمدند. اتفاقاتی مثل بازی ایران و اسکاتلند در جام جهانی ۱۹۷۸ (اولین گل و اولین امتیاز ایران در ادوار جام جهانی)، پیروزی ۶ – ۲ برابر کره جنوبی با درخشش علی دایی، قهرمانی‌های استقلال، پرسپولیس، پاس تهران در جام باشگاه‌های آسیا، قهرمانی در مسابقات جام ملت‌های آسیا و بازی‌های آسیایی، پیروزی ۲-۱ برابر امریکا در جام جهانی ۱۹۹۸ (اولین پیروزی ایران در ادوار جام جهانی)، پیروزی برابر مراکش در جام جهانی ۲۰۱۸ و البته تساوی ۲-۲ برابر استرالیا در مقدماتی جام جهانی فرانسه و صعود به این رویداد مهم بعد از بیست سال.
به اعتقاد بسیاری از مردم ایران بازی ایران و استرالیا در ملبورن گل سر سبد بازی‌های ملی ماست، مسابقه‌ای که از حد و اندازه یک رقابت ورزشی فراتر رفت و کاری کرد که شنبه، هشت آذر ۱۳۷۶ برای تمام ایرانی‌ها به روزی خاص تبدیل شود، روزی که تا قبل از ظهر آن استرس و دلهره وجود تمام مردم را گرفته بود و از ساعت ۳ بعدازظهر به بعدش، شادی و خوشحالی تا کوچکترین شهرها و روستاهای کشور نفوذ کرد و اکثر مردم ایران برای ساعاتی تمام مشکلات و سختی‌هایشان را فراموش کردند.
نسل طلایی فوتبال ایران
این مسابقه از نظر تخصصی هم جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ورزش ایران دارد، نسل ملی‌پوشان ایران در آن مسابقه، به نسلی طلایی شدند و هنوز هم بین اهالی فوتبال و دوستداران این رشته ورزشی، با احترام از آنها یاد می‌شود. از چهره‌های درخشان آن سال‌ها مثل علی دایی، خداداد عزیزی، احمدرضا عابدزاده و کریم باقری گرفته تا ستاره‌های جوان‌تر و بازیکنان تعویضی مثل مهدی پاشازاده، علی‌اصغر مدیرروستا، ابراهیم تهامی و... در زمره ورزشکارانی قرار گرفتند که تا نامشان در تاریخ ورزش ایران ماندگار شد.
با وجود چنین تأثیر بزرگ اجتماعی و ورزشی، اما این سوژه جذاب، گویا برای هنرمندان هنرهای نمایشی کشش لازم برای تهیه یک فیلم، یا سریال را نداشته و در تمام این سال‌ها هیچ فیلم ورزشی مناسبی از آن سال‌ها و به طور خاص از مسابقه ایران – استرالیا تهیه نشده است. اما این طلسم در زمینه مستندسازی بالاخره شکسته شد و با وجود اینکه تا به حال در برنامه‌های مختلف ورزشی آیتم‌های کوتاهی از این رویداد ساخته شده بود، بالاخره مستندی یک ساعته در رابطه با بازی برگشت ایران و استرالیا در ملبورن ساخته شد، مستندی به روایت گزارشگر محبوب آن سال‌ها، جواد خیابانی.
مستند «حماسه ملبورن»، اثری است که روایتگری آن را جواد خیابانی بر عهده دارد و به همت موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی و شبکه یک سیما تولید شده است. مستندی که از زاویه نگاهی تازه‌تر به این مسابقه و حواشی آن نگاه کرده است و تصاویری جدید و گفت‌وگوهایی خاص از ورزشکاران، مربیان و مدیران فوتبال در آن سال‌ها تهیه کرده، گفت‌وگوهایی که به جذاب‌تر شدن کلیت کار کمک بزرگی کرده است و به خوبی حال و هوای آن سال‌های فوتبال ایران در اواسط دهه هفتاد را روایت می‌کند.
مستند «حماسه ملبورن» به طور خاص فقط به این بازی مربوط نمی‌شود و خیابانی صحبت‌هایش را از نزدیک به ۷۰ سال پیش از این مسابقه شروع می‌کند، سال ۱۹۳۰ که جام جهانی فوتبال راه اندازی شد. در دقایق ابتدایی این مستند که مربوط به تاریخچه فوتبال ایران و جهان است، جایگاه فوتبال ایران در زمان حکومت پهلوی و از دست دادن بخت حضور در ۹ دوره ابتدایی این رویداد، سوژه اصلی مستند است. بعد از چند دقیقه اما فضا کاملاً فوتبالی می‌شود و حشمت مهاجرانی، اولین کسی است که صحبت‌هایش را در خصوص فوتبال ایران در پیش از انقلاب می‌شنویم، کسی است که سرمربی ایران در جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین بود، حشمت مهاجرانی که نامی شناخته شده برای علاقه‌مندان به این رشته ورزشی است.
یکی از ویژگی‌های مستند «حماسه ملبورن» تصاویر آرشیوی و جذاب آن است، تصاویری که یا پیش از این آنها را ندیده بودیم، یا اگر هم در اثری استفاده شده بود، آن‌چنان در ذهن مخاطبان تلویزیون ماندگار نشدند. تصاویر رنگی و باکیفیت مربوط به مسابقه تیم‌های ایران و استرالیا در مقدماتی جام جهانی ۷۸، افتتاحیه مسابقات جام جهانی آرژانتین، بازی دوستانه ایران و شوروی در سال ۵۷ و... برخی از این صحنه‌های جذاب است.
بیشتر بخوانید:
داستان مردی که «هوای» کارگران را دارد
تلخی‌های جنگ ۴ ساله بوسنی در مستند «داماد بوسنی»
زندگی و زمانه روح‌الله از چشم «بانو قدس ایران»
«زمستان است» روایتی تاریخی از خیابان لاله‌زار تهران
نقش جاسوس انگلیسی در کودتای ۲۸ مرداد به روایت «کودتای ۵۳»
«کمیته» موفق در سوژه‌یابی، ناکام در رفع ابهام از یک ابهام
مستند «۱۹۱۹»؛ روایتی از یک قرارداد ننگین که اجرایی نشد
تپلو، گامبالو، رفتیم فرانسه...!
در بخش‌هایی از مستند، جواد خیابانی به عنوان راوی روبه‌روی دوربین برنامه قرار می‌گیرد و بخش‌هایی از اتفاقات تاریخی آن سال‌ها روایت می‌کند، مثل ماجراهای مربوط به حذف تیم ملی ایران از مسابقات مقدماتی جام جهانی‌های ۹۰ و ۹۴. اما به جز این تصاویر به روز، نسخه جوان‌تر جواد خیابانی هم زیاد در این مستند دیده می‌شود. بازپخش گفتوگوی قدیمی خیابانی و محمد مایلی‌کهن، در آستانه اخراج این مربی از هدایت تیم ملی یکی از نقاط عطف این مستند است.
بدون شک یکی از برگ برنده‌های مستند «حماسه ملبورن» گفت‌وگوهای با ورزشکاران، مربیان و مدیران ورزشی فوتبال ایران در آن سال‌هاست، چهره‌هایی که برای آن بازی خاص و آن دوران فوتبال ایران زحمات زیادی کشیده بودند. مرحوم مهرداد میناوند، خداداد عزیزی، حمید استیلی، بیژن ذوالفقارنسب، مهدی پاشازاده، داریوش مصطفوی و اسکندر کوتی چهره‌هایی بودند که در خصوص بازی‌های مقدماتی ایران در آن سال، اتفاقات و حواشی آن دوران و بازی جذاب ایران و استرالیا در ۸ آذر صحبت کردند، صحبت‌هایی که بعضاً از برنامه‌های تلویزیونی و مستندهای دیگر جمع‌آوری شده بود.
مقدمه‌چینی سازندگان مستند «حماسه ملبورن» برای رسیدن به این مسابقه حساس، از زمانی که برای پخش حواشی بازی ایران و استرالیا در نظر گرفته‌اند بیشتر است و شاید بتوان گفت که حدود یک سوم از زمان مستند، به این بازی جذاب اختصاص دارد. به جز این ضعف که البته می‌شد با کمی وسواس آن را از بین برد، بخش‌های مربوط به مسابقه برگشت ایران – استرالیا در ورزشگاه کریکت ملبورن، از قسمت‌های جذاب مسابقه است، مخصوصاً صحنه مربوط به گل دوم ایران که ضامن صعود تیم ملی کشورمان به جام جهانی فرانسه می‌شود. این لحظه لذت‌بخش ابتدا به صورت آهسته پخش می‌شود و خیابانی تمام اتفاقات چند ثانیه‌ای مربوط به گل را توضیح می‌دهد و بعد یک بار دیگر این گل جذاب را با گزارش خاطره‌انگیز خیابانی می‌بینیم و می‌شنویم. «کریم باقری، دایی، یه فرصت خوب، حالا پشت مدافعان، خداداد عزیزی، توی دروازه، توی دروازه گل، گل برای ایران. خداداد عزیزی، باز هم روی زمین، باز هم روی زمین...»
یکی از بزرگترین ایراداتی که در سال‌های اخیر به سبک و سیاق گزارشگری جواد خیابانی گرفته می‌شود، مربوط به جملات عجیب و غریب و بعضاً خنده‌داری است که در حین گزارش‌هایش می‌گوید. او در این مستند هم با همان فرمول رفتار می‌کند و چند باری از جملات قصارش استفاده می‌کند. بامزه‌ترین جمله‌اش در این مستند هم زمانی است که می‌خواهد در یک جمله مسابقه خاص ایران و استرالیا را روایت کند: «در آن شب هیچ نشانه‌ای از رعایت قواعد میزبانی وجود نداشت، اما آن شب، که روز ایران بود، شب استرالیایی‌ها نبود!» روایت خیابانی از اتفاقات پس از مسابقه و ماجرای درگیری‌اش با هواداران استرالیایی در راهروهای ورزشگاه یا «گامبالو» (!) گفتن عابدزاده به خیابانی در خوشحالی‌های بعد از بازی هم از بخش‌های جذاب «حماسه ملبورن» است.
در ادامه مستند تصاویر نابی می‌بینیم از حال و هوای شهرهای مختلف ایران بعد از صعود به جام جهانی، تصاویری که با یکی از قطعات حماسی سالار عقیلی همراه است. قطعاً عقیلی قطعات حماسی خوبی خوانده که بارها و بارها در رویدادهای ورزشی مختلف شنیدیم و لذت بردیم، اما برای این مستند که حس و حال نوستالژیکی دارد، بد نبود که سازندگان «حماسه ملبورن» از قطعات خاطره‌انگیز قدیمی که آن سال‌ها از تلویزیون پخش می‌شد استفاده می‌کردند، قطعاتی که به‌خوبی می‌توانست حس و حال آن روزها را برای مخاطب تداعی کند.
بیشتر بخوانید:
«شورش علیه سازندگی»؛ روایتی یکدست از زمان از دست‌رفته
عاشقانه‌ای برای زادگاه جنگ‌زده در ارتفاع ۱۸هزارپایی
رمزگشایی از انتقام سخت در مستند «اخراج»
نقد بی‌توجهی ساختاری به فرودستان در «بیجه»
«انیمیشن ایرانی» تاریخ پویای ۷۰ سال پویانمایی در ایران
«عابدان کُهنز»؛ یک سند تصویری تربیتی و الگویی برای کار تشکیلاتی با عطر شهادت
اراده «چشم‌ها و دست‌ها» برای ادامه امیدوارانه زندگی
واکاوی جدای بحرین از ایران در مستند «آسوده بخواب کوروش»
«ای ایران» از زبان درگذشتگان فوتبال
تیتراژ پایانی این مستند هم اثر ویژه‌ای است، تیتراژی با عنوان «یادمانی از درگذشتگان تاریخ فوتبال ایران» که تصاویری است از فوتبالیست‌ها و چهره‌های ورزشی که در سال‌های دور و نزدیک، طرفداران زیادی نام آنها را در استادیوم‌های ورزشی فریاد می‌زدند. چهره‌هایی همچون، ناصر حجازی، عزیز اصلی محراب شاهرخی، بیوک جدیکار، محمد رنجبر، محمود یاوری، جعفر کاشانی، ایرج دانایی فرد، سیروس قایقران، هادی نوروزی، بهرام شفیع، مهرداد اولادی، عطاالله بهمنش، مهرداد میناوند و علی انصاریان تعدادی از ورزشکاران درگذشته‌ای هستند که عکس‌های آنها در این بخش قرار گرفته و با استفاده از نرم‌افزارهای جدید، قطعه «ای ایران» را لب‌خوانی می‌کنند.
در مجموع مستند «حماسه ملبورن» یکی از مستندهای جذاب ورزشی است که در این سال‌ها منتشر شده است، مستندی که یکی از رویدادهای مهم تاریخ ورزش ایران را روایت می‌کند و قطعاً برای دوستداران فوتبال و کسانی که از روز هشت آذر ۱۳۷۶ خاطره شیرینی دارند، اثر جذابی محسوب می‌شود. این مستند امشب، دوشنبه ۸ آذر ۱۴۰۰ از ساعت ۲۳ روی آنتن شبکه یک سیما می‌رود.
انتهای پیام/۴۱۷۳/پ
انتهای پیام/