مدرک تحصیلی شاخصی برای عالم شدن نیست
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا _ فاطمه بحیرائی؛ برقراری ارتباط موثر بین صنعت و دانشگاه یکی از دغدغه‌های دولت‌ها در کشورهای مختلف دنیا به شمار می‌رود. بر سر راه این ارتباط همواره موانع فرهنگی، ساختاری و عملکردی مختلفی وجود دارد که دولت‌ها با توجه به نیاز و ساختار صنعتی و دانشگاهی خود با استفاده از مدل‌های مختلف در برطرف کردن آن‌ها قدم برمی‌دارند.
اولین اقدام برای حمایت از طرح‌های پژوهشی تعبیه سازوکار ارتباط مستمر میان دانشگاه با جامعه و صنعت است. محدودیت‌های بودجه‌ای و بعضاً تأخیر در پرداخت‌ها، عامل دیگر عدم حمایت از طرح‌های پژوهشی است که بر انگیزه پژوهشگران تاثیر می‌گذارد. هرچند پژوهشگران دغدغه‌های حل مسائل نظام برایشان اولویت دارد اما می‌بایست ساز و کار جبران خدماتشان هموار شود.
برخی اوقات به دلیل دور بودن فضای این دو عرصه، درکی از دغدغه‌های یکدیگر ندارند؛ درصورتی‌که طرح پژوهشی خوب، طرحی است که مبتنی بر ادبیات مشترک دانشگاه و صنعت شکل گیرد، در غیر این صورت در تعریف مسئله و طرح‌های پژوهشی دستاوردی نخواهیم داشت. یکی از راهکارهای حل این مشکل قرار گرفتن دانشگاهیان در عرصه جامعه و صنعت در قالب فرصت مطالعاتی و غیره است.
در این زمینه با حسین بختیاری، مدیر کل برنامه‌ریزی و توسعه آموزشی دانشگاه امام صادق (ع) به گفت‌وگو نشسته‌ایم که بخش اول آن در ۱۶ آذر ۱۴۰۰ به نشانی (www.ana.press/x۷jqB) منتشر شده است و اکنون بخش دوم آن‌را از نظر می‌گذرانید.
آنچه در گفت‌وگوی ما با حسین بختیاری می‌خوانید:
* ایجاد انگیزه در داوران از طریق امتیازهای پژوهشی
* اصلاح فرآیند تهیه و تولید پایان‌نامه‌ها
* بازنگری در ورود دانش‌آموزان به دانشگاه‌ها
* دستیابی به جایگاه‌های خاص به وسیله مدرک تحصیلی
* تحقیقات عمیق از تولیدات سطحی متعدد بسیار ارزشمندتر است
ایجاد انگیزه در داوران از طریق امتیازهای پژوهشی
آنا: علت عدم حمایت از پایان‌نامه‌های دانشجویان برای بهره‌گیری در جامعه و صنعت چیست؟
بختیاری: بخشی از آن ناظر به فقدان ارتباط مستمر دانشگاه با جامعه، سازمان‌ها و غیره است که باید به سازوکار مناسبی برسد. البته در این راستا برخی دانشگاه‌ها تفاهم‌نامه‌های متعددی با سازمان‌های مختلف برقرار کرده‌اند که دانشگاه امام صادق (ع) نیز از این امر مستثنا نیست و چندین تفاهم‌نامه با سازمان‌های متعدد امضا کرده است که بخشی از این تفاهم‌نامه‌ها می‌تواند پاسخگوی نیازهای پژوهشی سازمان‌ها و حل مسائل مربوطه باشد.
با توجه به اینکه مأموریت دانشگاه امام صادق (ع) تولید علم و علوم انسانی اسلامی بوده بنابراین طبیعی است بخشی از پژوهش‌ها جنبه بنیادی داشته باشند. در دانشکده‌های ما مختصراً درباره پایان‌نامه‌های دانشجویان توضیحاتی در یک کتابچه ثبت شده است و این کتابچه به سازمان‌ها و بخش‌های مختلف ارائه می‌شود تا در صورت نیاز از آن بهره‌مند شوند.
حتی فعالیت‌های پژوهشی دانشجویان در اختیار برخی فارغ‌التحصیلانی که مسئولیت اجرایی در کشور گرفته‌اند، قرار می‌گیرد تا در حوزه‌های مربوطه بررسی شده و از تجارب علمی و دانشگاهی آن‌ها در راستای پیشبرد مسائل کشور بهره گیرند. اگر قرار نیست پایان‌نامه‌ای مورد بهره‌برداری صنایع و جامعه قرار گیرد، بهتر است دانشجو به‌جای آن چند واحدِ آموزشی بگذارند
آنا: چه راهکارهایی برای کوتاه کردن فرآیند زمان بر تایید مقالات و پژوهش‌ها در کمیته‌ها پیشنهاد می‌فرمایید؟
بختیاری: مهم‌ترین راه‌حل، جدیت مسئولین نشریات اعم از مدیر مسئول، سردبیر و مدیر اجرایی است. اگر افرادی که این مسئولیت‌ها را می‌پذیرند، برنامه‌ریزی و زمان‌بندی خاصی را به این امر اختصاص دهند و از سازوکارهای نرم‌افزاری تهیه شده در داوری بهره گیرند می‌توانند سرعت تأیید مقالات و پژوهش‌ها را افزایش دهند.
در حال حاضر برخی نشریات به‌منظور افزایش سرعت تأیید مقالات، راهبردی را مدنظر قرار داده‌اند که اگر پس از زمان مشخص شده از ارسال مقاله، قضاوت صورت نگیرد سریعاً به اطلاع داور می‌رسانند که این مقاله از داوری او خارج شده است و به‌منظور بررسی این مقاله داور دیگری تعیین می‌شود.
همچنین برای ایجاد انگیزه در داوران، امتیازهای پژوهشی و جبران خدمات به‌صورت مالی نیز می‌تواند تاثیرگذار باشد. هم‌اکنون طبق آیین‌نامه، قضاوت مقاله برای داوران امتیاز دارد اما شرایط محدود و سقف مشخصی برای آن در نظر گرفته شده است. در فرآیند زمان‌بر داوری پیام‌های مفصلی برای نویسندگان مقاله‌ها گذاشته می‌شود که در بهبود فرآیندهای پژوهشی کشور و یادگیری آن‌ها بسیار موثر است.
بیشتر بخوانید:
مسائل حوزه صنعت و جامعه باید با پژوهش‌های دانشگاهی حل شود
حمایت از پژوهشگران در چه مسیری قرار دارد؟/ راهکاری برای کاربردی کردن پایان‌نامه‌ها
اصلاح فرآیند تهیه و تولید پایان‌نامه‌ها
آنا: علت عدم وجود روحیه تحقیق گرایی و محقق بودن در بسیاری از دانشجویان چیست؟
بختیاری: بخشی از آن به نحوه آموزش در کلاس‌های درسی بر می‌گردد، همانطور که اشاره شد مسیر پژوهش از آموزش می‌گذرد و اگر در زمینه آموزش با مشکل مواجه شویم به مراتب پژوهش خوبی هم نخواهیم داشت. اساتید دانشگاهی نقش مهمی در این فرآیند دارند و تقویت روحیه‌ی جستجوگری در دانشجویان بر عهده‌ی آن‌ها است.
نباید تنها در کلاس‌های روش تحقیق به این مسئله پرداخته شود، بلکه باید در همه‌ی دروس دانشجو را ملزم به تحقیق و جست‌وجو کرد. البته به این معنا نیست که حتما یک کار پژوهشی، تحقیقاتی و پروژه در کلاس تعریف شود که البته این امر هم بسیار حائز اهمیت است، اما نحوه ارائه درس باید جذاب و عمیق باشد تا دانشجویان برای دریافت یافته‌های جدید که همان پژوهش است، انگیزه کافی داشته باشند.
نکته دوم مهارت نداشتن دانشجویان و عدم وجود ابزار کافی است. تحقیق ابزار می‌خواهد، بنابراین دانشجویان باید پارادایم‌های تحقیق و ابزارهای تحلیل داده آشنایی داشته باشند تا بدانند هر مسئله به کدام پارادایم تعلق دارد. نکته مهم دیگری که در پژوهش‌های فنی و یا برخی عرصه‌های علوم انسانی به دانشجویان کمک می‌کند تسلط آن‌ها بر نرم‌افزارهای کاربردی، زبان انگلیسی، عربی و یا سایر زبان‌های متناسب با رشته یا پژوهش آن‌ها است.
بازنگری در ورود دانش‌آموزان به دانشگاه‌ها
آنا: به نظر شما اگر در روند ورود دانش‌آموزان به دانشگاه‌ها به موارد مذکور توجه شود در پژوهش‌ها به مسیری که فرمودید خواهیم رسید؟
بختیاری: هر چه به سمت یادگیری کاربردی و مفید در تحصیلات دانش‌آموزان پیش برویم کشور آینده بهتری خواهد داشت. روش‌های تست‌زنی و یادگیری‌های سطحی، دردی از جامعه درمان نمی‌کند. این مسئله نیازمند کارهای عمیق پژوهشی است. شاید رویکرد ترکیبی سوابق تحصیلی و کنکور با تقویت سهم سوابق تحصیلی، مفیدتر از روش فعلی باشد. البته می‌دانم دغدغه‌های عدالت و شناسایی استعدادها هم وجود دارد و ممکن است برخی بگویند همین کنکور دانش‌آموزان شهرستانی و روستاهای دورافتاده را به بهترین دانشگاه‌ها می‌رساند.
البته این انتقاد نیز وارد است که طبق سنوات اخیر، در کلاس‌های کنکور و مهارت‌های تست‌زنی، سهم مدارس خاص و غیرانتفاعی بیشتر شده است. بنابراین حتی دغدغه عدالت آموزشی و شناسایی استعدادهای دور افتاده هم ممکن است خدشه دار شده باشد. می‌توان گفت یکی از راهکارهای اصلی، اصلاح این قیف برعکس، است؛ یعنی اینطور نباشد کسی‌که وارد دانشگاه می‌شود حتما بتواند مدرک بگیرد و فارغ‌التحصیل آن دانشگاه باشد.
مدرک باید ارزش اولیه خود را پیدا کند و دانشگاه ملزم به مدرک دادن به همه نیست، بلکه کسی‌که بتواند برنامه آموزشی و پژوهشی دانشگاه را طی کند مستحق دریافت مدرک می‌شود نه اینکه به سختی وارد دانشگاه شده اما به راحتی از آن خارج شوند. اگر این قیف بر عکس شود و یا حداقل به یک نسبت قابل قبولی تغییر کند؛ می‌توان کیفیت آموزشی را ارتقا داد، که اگر کسی استعدادش در تحصیلات عالیه نیست زمان خود را به سایر زمینه‌ها اختصاص دهد.
این امر در گزینش دانشگاه امام صادق (ع) اتفاق افتاده و یکی از مسئله‌هایی که سنجیده می‌شود دغدغه علم آموزی فرد است، که آیا می‌تواند در کنار دروس تخصصیِ رشته خود، مباحث معارف اسلامی و زبان را بخواند یا خیر؟
دستیابی به جایگاه‌های خاص به وسیله مدرک تحصیلی
آنا: اما متأسفانه گرایش دانشجویان به مقوله مدرک‌گرایی بیشتر شده است، به نظر شما مهم‌ترین عامل چیست؟
بختیاری: وقتی در جامعه فرهنگ مدرک‌گرایی وجود داشته باشد و افراد به وسیله مدرک تحصیلی به جایگاه خاصی دست یابند، در متقاضیان و دانشجویان نیز این مقوله باب می‌شود. آنچه که ارزش ذاتی دارد علم، کشف حقایق و عالم شدن است نه صاحب مدرک شدن.
ممکن است گفته شود مدرک در جامعه امروزی شاخصی برای عالم شدن است، اما بر اساس تجربه، در عمل اینگونه نیست و نمی‌توان با تولید انبوه، عالم پروری کرد. عالم شدن در وهله اول عشق، علاقه و شوق می‌خواهد مگر می‌توان کار ذهنی و فکری را بدون علاقه و دغدغه انجام داد. در وهله دوم استعداد و توانمندی لازم است و در مرحله سوم به تلاش فراوان نیاز دارد.
اگر مدرک دادن منوط به مراحل فوق‌الذکر باشد، مدرک جایگاه واقعی خود را پیدا می‌کند. اما با نگاه تولید انبوه، تولید یکسان فارغ‌التحصیل، قیف برعکس در پذیرش دانشجو و به راحتی فارغ‌التحصیل شدن این امر محقق نمی‌شود. بنابراین برای اهمیت علم‌آموزی علاوه بر کار فرهنگی نیاز به تغییر در سازوکارهای پذیرش دانشجو نیز وجود دارد. باید خروجی دانشگاه‌ها اصلاح شود تا ملزم به ارائه مدرک به همه فارغ‌التحصیلان نباشند
تحقیقات عمیق از تولیدات سطحی متعدد بسیار ارزشمندتر است
آنا: با توجه به قیف برعکسی که به آن اشاره فرمودید؛ مسیر تولید مقالات و پایان‌نامه‌ها به چه سمتی می‌رود؟ آیا افق روشنی برای آن می‌بینید؟
بختیاری: اصلاحات زیادی لازم است که پایان‌نامه‌ها کاربردی و ناظر به حل مسائل واقعی جامعه باشند. اگر قرار نیست پایان‌نامه‌ای مورد بهره‌برداری صنایع و جامعه باشد، بهتر است دانشجو به جای آن چند واحد آموزشی بگذارند. پایان‌نامه مربوط به عرصه علم و دانشگاه است، دانشگاهیان اهل فکر هستند و قطعاً می‌توانند مسیرهای سریع بهبود وضعیت را کشف و شناسایی کنند.
در حوزه مقالات نیز همینطور است نباید شاخص‌های کمی و اندازه‌گیری‌های عددی را ملاک قرار دهیم، برای ما کیفیت از اهمیت بیشتری برخوردار است. اگر استادی در بازه ۲ یا ۳ ساله تحقیقات عمیقی بر روی یک موضوع انجام دهد و سپس مقاله مهمی ارائه دهد که مورد ارجاع سایرین باشد، بسیار ارزشمندتر از تولیدات سطحی متعدد است.
بیشتر بخوانید:
- بودجه ناکافی و دلسردی پژوهشگران در تحقیق و پژوهش
- ترویج فرهنگ پژوهش با افزایش اعتبار و جایگاه پژوهشگران
آنا: اگر تعریف پروژه در مسائل پژوهشی جدی گرفته نشود چه اتفاقی در نظام آموزشی کشور می‌افتد؟
بختیاری: پژوهش‌ها به سه دسته بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی تقسیم می‌شوند و باید در هر سه حوزه خروجی‌های ملموسی وجود داشته باشد چراکه که جامعه به این سه دسته نیاز دارد. اما طبیعتاً مشتریان پژوهش‌های کاربردی بیشتر و تعریف پروژه در آن راحت‌تر است اما می‌توان برای پژوهش‌های توسعه‌ای و بنیادی نیز مشتریانی از جمله نهادهای علمی تعریف کرد. از این رو اگر به موارد مذکور توجه نشود پژوهش‌ها به سمت انتزاعی شدن پیش می‌روند.
آنا: چرا حمایت مالی از پژوهش دانشجویان صورت نمی‌گیرد؟
بختیاری: در زمان کمبود بودجه اولین عرصه‌ای که تحت تاثیر قرار می‌گیرد پژوهش است. این امر نیازمند تعریف سازوکارهای حمایتی نه تنها از سوی دانشگاه بلکه از طرف جامعه، صنعت و دستگاه‌های اجرایی است. حمایت مالی از پژوهش‌ها نباید به بودجه نفت کشور وابسته باشد.
بنابراین اگر بخواهیم پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌های دانشگاهی در مسیری درستی قرار گیرند که به رفع نیاز جامعه منجر شوند و از طرفی دیگر از پژوهشگران نیز حمایت‌های کافی صورت گیرد، جامعه و صنعت باید دست یاری به سوی دانشگاهیان دراز کره و هزینه پژوهش‌ها را نیز پرداخت کنند.
انتهای پیام/پ
انتهای پیام/