زندگی و زمانه روح‌الله از چشم «بانو قدس‌ایران» / مستندی که حاتمی‌کیا را سر ذوق آورد
به گزارش خبرنگار حوزه مستند گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، در میان زیرشاخه‌های متعدد مستندسازی، «مستند پرتره» در دسته آثار محبوب قرار می‌گیرد. مستندهایی که حول محور یک شخصیت تاریخی، سیاسی، اجتماعی، هنری، ورزشی و... ساخته می‌شود و تصویری جدید از آن شخصیت را به مخاطب ارائه می‌دهد.
در این سبک، گاهی اوقات قهرمان داستان شخصیتی برجسته است که گفتن و نوشتن از او کار آسانی است و منابع متعددی از آن شخص در اختیار سازنده اثر قرار دارد و گاهی شخصیت محوری کسی است که برای پیدا کردن بخش‌های بیشتری از زندگی او باید تحقیقات گسترده‌ای انجام داد، با افراد مختلفی هم صحبت شد و بعضا در آرشیوهای مختلف سرک کشید.
یکی از خاص‌ترین مستند پرتره‌های ایرانی در سال‌های اخیر مستند «بانو قدس ایران» است، اثری به کارگردانی مصطفی رزاق کریمی و تهیه‌کنندگی موسسه فرهنگی هنری عروج که تندیس بهترین فیلم و جایزه ویژه هیئت داوران را از یازدهمین جشنواره «سینما حقیقت» به دست آورد و به عنوان فیلم منتخب سی‌وششمین جشنواره جهانی فیلم فجر انتخاب شد.
این مستند در رابطه با زندگی بانو خدیجه ثقفی همسر امام خمینی (ره) است، کسی که قطعا جایگاه ویژه‌ای در زندگی امام خمینی (ره) داشتند، اما با این وجود تا اواخر دهه هشتاد که از دنیا رفت، تصاویر، فیلم‌ها و فایل‌های صوتی کمی از ایشان رسانه‌ای شده بود.
زندگی امام از زاویه‌ای دیگر
مسلما ساخت مستند پرتره از زندگی شخصیت بزرگی همچون امام خمینی، کاری به مراتب ساده‌تر است، اما سازندگان «بانو قدس ایران» ترجیح دادند برای ورود به زندگی شخصی امام، از زاویه‌ای ورود کنند که تا پیش از این کسی به آن نپرداخته بود. به همین دلیل هم در این مستند تصاویر ویژه، فایل‌های صوتی خاص، دست‌نوشته‌هایی بکر و فیلم‌هایی می‌بینیم که به این مستند عیار و اعتبار ویژه‌ای اعطا می‌کند.
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این مستند، تصاویر و فایل‌های اختصاصی و کمتر دیده شده است. تصاویری مثل مراسم تشییع پیکر سید مصطفی خمینی در نجف، حضور همسر امام و نوه‌شان در خیابان‌های پاریس و مصاحبه‌ای قدیمی از مرحومه ثقفی که به نوعی برگ برنده سازندگان «بانو قدس ایران» به حساب می‌آید. این مستند با همین تصاویر و فایل‌ها، جنبه‌هایی از زندگی امام خمینی به تصویر می‌کشد که برای هر بیننده‌ای جدید است.
از همان سکانس‌های ابتدایی و نحوه خواستگاری و ازدواج این دو نفر گرفته که شبیه به داستان‌های عاشقانه آن سال‌ها (دختر پولدار و اصیل تهرانی، پسر شهرستانی) بود، تا سختی‌هایی که امام خمینی و خانواده‌اش در سال‌های پیش از انقلاب و تبعید به نجف کشیدند و همینطور تصاویر دردناک از روزهای پایانی عمر با برکت امام خمینی (ره) در بیمارستان.
یکی دیگر از نکات قابل توجه این مستند، حضور افراد تاثیرگذار و مهم در زندگی «خانم» است که در مقابل دوربین رزاق کریمی نشستند و از سبک زندگی و اتفاقات ریز و درشت زندگی همسر امام گفتند. آیت‌الله سید حسن خمینی، حجت‌الاسلام مسیح بروجردی، صدیقه، فریده و زهرا مصطفوی (فرزندان امام) همسر سید مصطفی خمینی، سر تیم حفاظت از امام خمینی و بسیاری از افرادی که در زندگی امام و همسرش نقش قابل توجهی داشتند و حالا با ورق زدن دفتر خاطرات همسر وفادار امام، تصویر روشن و جدیدی از سبک زندگی رهبر انقلاب به مخاطبان مستند «بانو قدس ایران» ارائه دادند.
بیشتر بخوانید:
«زمستان است» روایتی تاریخی از خیابان لاله‌زار تهران
نقش جاسوس انگلیسی در کودتای ۲۸ مرداد به روایت «کودتای ۵۳»
«کمیته» موفق در سوژه‌یابی، ناکام در رفع ابهام از یک ابهام
مستند «۱۹۱۹»؛ روایتی از یک قرارداد ننگین که اجرایی نشد
«شورش علیه سازندگی»؛ روایتی یکدست از زمان از دست‌رفته
عاشقانه‌ای برای زادگاه جنگ‌زده در ارتفاع ۱۸هزارپایی
ریتمی که ناگهان تند می‌شود
اگرچه این مستند خالی از ایراد هم نیست، ریتم کند یک سوم ابتدایی اثر و استفاده از تصاویر تاریخی اما بی ربط، مستند را تا جایی می‌برد که مخاطب دیگر نیازی به دیدن تصاویر ندارد. همه چیز روی متن و نریشن می‌گذرد و حتی صحبت‌های اعضای خانواده امام و دوستان «خانم» هم چون از نظر بصری هیچ چیز ویژه‌ای ندارد، تغییری در این فضا ایجاد نمی‌کند. دقیقا اوضاع تا زمانی که مستند به سفر همسر امام به نجف می‌رسد به همین ترتیب است و از آنجا به بعد، با تندتر شدن ریتم، انتخاب صحیح تصاویر و منطقی بودن روند گفت‌وگو، مستند جان می‌گیرد.
نقد دیگری که به «بانو قدس ایران» وارد است، موضوع عدم تمرکز روی رویدادهای مهم تاریخ معاصر و انقلاب اسلامی است. در این مستند بخش‌هایی که مربوط به پیش از آشنایی و ازدواج امام و همسرش است، بیشتر از بخش‌های مربوط به روزهای داغ انقلاب و پس از آن است. مسئله هشت سال دفاع مقدس نیز رویداد مهمی بود که می‌شد بیشتر از آنچه که در این مستند دیدیم به آن پرداخت. به طور کلی ریتم مستند پس از بازگشت امام از نوفل‌لوشاتو به ایران بسیار تند می‌شود و به اکثر وقایع مهم تاریخی در حد چند دقیقه یا حتی چند ثانیه پرداخته می‌شود، درحالی که بسیاری از این اتفاقات گنجایش و کشش پرداخت بیشتر و دقیق‌تر را داشتند و باتوجه به زمان مستند (یک ساعت و بیست دقیقه) امکان این وجود داشت که این اثر زمان بیشتری داشته باشد.
با تمام این تفاسیر اما «بانو قدس ایران» مستند پرتره‌ای خاص با موضوعی ویژه است که نمی‌توان از تماشای آن دست کشید. اثری که فیلمنامه آن را محمدرضا کریمی‌راد و مصطفی رزاق کریمی نوشتند و گوینده متن‌های آن نیز مریم واعظ‌پور بود. بکر بودن سوژه این مستند، انتخاب تصاویر آرشیوی و گفت‌وگوهای موجود در آن به قدری جذاب هست که ضعف‌های کوچک آن به چشم نیاید و در کل به این مستند خوش ساخت نمره قبولی داد.
بیشتر بخوانید:
رمزگشایی از انتقام سخت در مستند «اخراج»
نقد بی‌توجهی ساختاری به فرودستان در «بیجه»
«انیمیشن ایرانی» تاریخ پویای ۷۰ سال پویانمایی در ایران
«عابدان کُهنز»؛ یک سند تصویری تربیتی و الگویی برای کار تشکیلاتی با عطر شهادت
اراده «چشم‌ها و دست‌ها» برای ادامه امیدوارانه زندگی
واکاوی جدای بحرین از ایران در مستند «آسوده بخواب کوروش»
مستندی که حاتمی‌کیا را سر ذوق آورد
«بانو قدس ایران» از زمان اولین اکرانش تا به امروز، موافقان زیاد و مخالفان مختلفی داشته است، اگرچه کفه موافقان آن به نسبت کسانی که اثر را نقد منفی کردند، سنگین‌تر بود. اما یکی از طرفداران ویژه این مستند ابراهیم حاتمی‌کیا است، فیلمسازی که چند روز پیش و همزمان با آغاز اکران آنلاین این مستند در سایت هاشور، با انتشار یادداشتی از سازندگان مستند «بانو قدس ایران» تقدیر کرد. حاتمی‌کیا در این یادداشت که نوشت:
چه عنوان زیبایی است، بانوی قدس ایران!
نسل من در پرتو جذبه امام خمینی (ره) چنان ذوب شده که هنوز بعد از سه دهه توان خارج شدن از سیطره این جذبه را ندارد، اما اکنون به مدد هنرمندانه آقا مصطفی رزاق کریمی قادریم گوشه‌ای از سایه‌های این خورشید را بهتر و عمیق‌تر ببینیم. فیلم مستند «بانو قدس ایران» اثری است اثرگذار، که از یاد نمی‌رود. فیلمی که با یک بار دیدن در وجودت جاری می‌شود و بارها روحت آن‌را بازخوانی می‌کند. من در مقابل قدرت و حوصله و دستخط آقا مصطفی رزاق کریمی سر تعظیم فرود می‌آورم. او هنرمندی کمال‌گراست که در شکار و هدایت لحظه‌ها، تابلویی جدید از امام خمینی در قاب روحمان زنده می‌کند. ابراهیم حاتمی‌کیا. پائیز ۱۴۰۰.
به دوستداران تاریخ معاصر ایران و رویدادهای مرتبط با انقلاب اسلامی و علاقه‌مندان به سبک مستند پرتره، توصیه می‌کنیم مستند «بانو قدس ایران» را تماشا کنند، مستندی که در هشتاد دقیقه، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
انتهای پیام/۴۱۷۳/
انتهای پیام/