حافظ؛ آینه‌دار طلعت و طینت فارسی‌زبانان | آیا شعر حافظ نیت صاحب فال را می‌خواند؟

گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ ۲۰ مهر در تقویم شمسی به نام بزرگ‌مرد شعر و ادب پارسی، خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی رقم خورده و هر سال در این روز برنامه‌های مختلفی در آرامگاه وی، شهر شیراز و سایر نقاط ایران و جهان برگزار می‌شود. عمده برنامه‌های این روز شامل شب‌شعر، گل‌افشانی آرامگاه حافظ، نمایش و رونمایی از دیوان‌های شعر حافظ و ... است.

خبرنگار خبرگزاری آنا به همین مناسبت به سراغ یکی از اعضای هیئت علمی گروه ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد رفته‌ و با توجه به تشکیل وبینار حافظ‌شناسی با همکاری دفتر تقریب مذاهب اسلامی این دانشگاه با وی به گفت‌وگو نشسته‌ است که در ادامه می‌خوانیم.

حسین اصغری در گفت‌وگو با خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری آنا در بجنورد با تشریح بخشی از زندگی‌نامه حافظ شیرازی اظهار کرد: اطلاعات چندانی از خانواده و اجداد خواجه حافظ در دست نیست و ظاهراً پدرش بهاءالدین نام داشته و مادرش نیز اهل کازرون بوده و در اشعار او که می‌تواند یگانه منبع موثّق زندگی او باشد اشاره اندکی از زندگی شخصی و خصوصی وی یافت می‌شود.

وی افزود: آنچه از فحوای تذکره‌ها به دست می‌آید، بیشتر افسانه‌هایی بوده که از این شخصیت در ذهن عوام ساخته و پرداخته شده است. با تکیه بر دیوان حافظ و برخی منابع معتبر می‌توان دریافت که وی در خانواده‌ای از نظر مالی در حد متوسط جامعه زمان خویش متولد شده با این حساب که کسب علم و دانش در آن زمان اصولاً مربوط به خانواده‌های مرفه و بعضاً متوسط جامعه بوده است. در نوجوانی قرآن را با ۱۴ روایت آن حفظ کرده و به همین دلیل به حافظ ملقب شده است.

عضو هیئت علمی گروه ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد گفت: خواجه شمس‌الدین محمدبن بهاءالدین حافظ شیرازی ملقب به لسان‌الغیب (حدود ۷۲۷ – ۷۹۲ هجری قمری)، شاعر بزرگ سده هشتم ایران و یکی از سخنوران نامی جهان بوده که بیشتر شعرهای او غزل هستند و به غزلیات حافظ شهرت دارند. او از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین شاعران پس از خود شناخته می‌شود. در قرون هجدهم و نوزدهم اشعار او به زبان‌های اروپایی ترجمه شد و نامش به‌گونه‌ای به محافل ادبی جهان غرب نیز راه یافت و هرساله ۲۰ مهر مراسم بزرگداشت حافظ در محل آرامگاه او در شیراز با حضور پژوهشگران ایرانی و خارجی برگزار می‌شود.

اصغری درباره غزلیات حافظ عنوان کرد: دیوان حافظ مشتمل بر حدود ۵۰۰ غزل، چند قصیده، دو مثنوی، چندین قطعه و تعدادی رباعی است که تاکنون بیش از ۴۰۰ بار به اشکال و شیوه‌های گوناگون به زبان فارسی و دیگر زبان‌های جهان به چاپ رسیده است. می‌توان گفت تعداد نسخه‌های خطّی ساده یا تذهیب شده دیوان حافظ در کتابخانه‌های ایران، افغانستان، هند، پاکستان، ترکیه و حتی کشورهای غربی از هر دیوان فارسی دیگری بیشتر باشد.

راهکاری برای درک مفاهیم دیوان حافظ

وی ادامه کرد: در دیوان حافظ کلمات و معانی دشوار فراوانی یافت می‌شود که هر یک نقش اساسی و عمده‌ای را در بیان و انتقال پیام‌ها و اندیشه‌های عمیق بر عهده دارد. به‌عنوان نقطه آغاز برای آشکارشدن و درک این مفاهیم، ابتدا باید با سیر ورود تدریجی آنها در ادبیات عرفانی که از سده ششم و با آثار سنایی و عطار و دیگران آغاز شده آشنا شد که ازجمله مهم‌ترین آنها می‌توان از واژگانی مانند «رند، صوفی و می» نام برد.

عضو هیئت علمی گروه ادبیات دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد تبیین کرد: مانند همه هنرهای راستین، شعر حافظ پرعمق، چندوجهی، تعبیرپذیر و تبیین‌جوی بود. حافظ شیرازی هیچ‌گاه ادعای کشف و غیب‌گویی نکرده؛ اما از آنجا که به ژرفی و با پرمعنایی زیسته و به دلیل اینکه سخن و شعر خود را از عشق و صدق تعلیم گرفته، کار بزرگ هنری او آینه‌دار طلعت و طینت فارسی‌زبانان شده است.

اصغری با برشمردن باب‌های عمده در حافظ‌شناسی تشریح کرد: یکی از باب‌های عمده در حافظ‌شناسی مطالعه کمی و کیفی میزان، گستره، مدل و ابعاد تأثیر پیشینیان و هم‌عصران بر هنر و سخن اوست. این نوع پژوهش را از دو دیدگاه عمده دنبال کرده‌اند؛ یکی از منظر استقلال، یگانگی، بی‌نظیری و منحصربه‌فرد بودن حافظ و اینکه در چه مواردی او این‌گونه است و دوم از دیدگاه تشابهات و همانندی‌های آشکار و نهانی که بین اشعار حافظ و دیگران وجود دارد.

وی اضافه کرد: از نظر یکتابودن هرچند حافظ قالب‌های شعری استادان پیش از خود و شاعران معاصر مانند خاقانی، نظامی، سنایی، عطار، مولوی، عراقی، سعدی، امیر خسرو، خواجوی کرمانی و سلمایی دارد؛ اما ویژگی کم‌مانند، عالم‌گیری و رواج بی‌مانند شعر اوست که از دیرباز شرح‌نویسان زیادی را بر آن داشته تا بر دیوان اشعار حافظ شرح بنویسند که بیشتر شارحان حافظ از دو قلمرو بزرگ زبان و ادبیات فارسی، یعنی شبه قاره هند و امپراتوری عثمانی برخاسته‌اند.

پژوهشگر ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد بیان کرد: یکی از صنایع شعری ایهام است به این معنی که از یک کلمه معانی متفاوتی برداشت می‌شود که ایهام در اشعار حافظ به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفته و از مهم‌ترین خصوصیات شعر حافظ گستردگی مطالب ذکر شده در یک غزل اوست؛ به‌گونه‌ای که در یک غزل از موضوع‌های فراوانی حرف می‌زند و از طرفی هر بیت شعر حافظ نیز به‌طور مستقل قابل تفسیر است.

آیا شعر حافظ نیت صاحب فال را تشخیص می‌دهد؟

اصغری ادامه داد: ویژگی‌های شعر حافظ باعث شده که هر کسی با هر نیتی که دیوان حافظ را بگشاید و غزلی از آن را بخواند درباره نیت خود کلمه یا جمله‌ای در آن می‌یابد و فرد فکر می‌کند که حافظ نیت او را خوانده و به وی جواب داده است، غافل از اینکه این ویژگی شعر حافظ بوده و در بقیه غزلیات او نیز کلمات یا جملاتی همخوان با نیت صاحب فال وجود دارد. در معنای گسترده شعر حافظ معنی‌های لفظی را نمی‌توان استفاده کرد و فقط با دانستن زندگی‌نامه وی این مشکل حل می‌شود.

وی درباره دلیل توجه پژوهشگران عرب در زمینه حافظ‌شناسی بیان کرد: حافظ اگرچه به هیچ کشور عربی سفر نکرد؛ اما پژوهشگران عرب تحقیقات و مطالعات قابل توجهی در زمینه حافظ‌شناسی داشتند و نخستین پژوهشگر عربی که کتابی با نام «حافظ الشیرازی شاعر الغناء والغزل فی ایران» نگاشت ابراهیم امین الشورابی المصری بود و در آن به حافظ، اندیشه‌های حافظ و شعرهای او پرداخت.

گفت‌وگو از لادن لنگری

انتهای پیام/۴۱۲۱/۴۰۶۲/