رنج‌های «آیت‌الله»

گروه فرهنگ خبرگزاری آنا - محمدصالح سلطانی: ظاهرِ دهه شصت، یکدست است. پر از آدم‌هایی شبیه هم. پر از مردانِ کت‌وشلوارپوشِ ریش‌دار و روحانیانِ ثابت‌قدم. پر از سیاست‌مدارانِ حزب‌اللهی و انقلابی. پر از «همه با هم جهاد سازندگی» و «جنگ جنگ تا پیروزی».

ظاهرِ آن روزگار هیچ رازی را برملا نمی‌کند، هیچ چیز از آن‌چه در پشت پرده این یکدستی می‌گذشت به نمایش نمی‌گذارد. دهه شصت، برای کسی که تاریخ نخوانده باشد، یکنواخت‌ترین دهه حکمرانی در تاریخ ایران است و برای کسی که پوسته اتفاقات را کنار بزند، پر از ماجراهای است عجیب و سنگین. دهه شصت دهه رازهاست. دهه انبوهی از رازهای سیاسیِ روایت‌نشده و قصه‌های ناگفته. ماجراهای این دهه را باید روایت کرد تا کلیشه‌های تاریخی شکسته شوند و واقعیت خود را پیش چشم کسانی که می‌خواهند تاریخ بدانند و از تاریخ درس بگیرند، عیان کند.

باز هم «مصلحت»

«امتحان» یک مستند رازگشاست. مستندی که داستانی ناشنیده از دهه شصت را بازگو می‌کند. داستانی نه از میان جبهه‌های جنگ و نه از دل سبک زندگی مردم در آن روزگار. قصه «امتحان» قصه سیاست است. قصه مصلحت. ماجرای رئیس‌جمهوری که خدا برایش یک امتحان خیلی سخت تدارک می‌بیند. امتحانی که می‌تواند هر سیاست‌مداری را از پا بیندازد و برای همیشه از صفحه سیاست محو کند. قهرمان ماجرای «امتحان» اما بنای تسلیم ندارد و می‌خواهد در تلاطم بحران‌ها زنده بماند. و اینجاست که داستان «امتحان» به اوج می‌رسد.

دهه شصت، دهه رازهاست. دهه انبوهی از رازهای سیاسیِ روایت‌نشده و قصه‌های ناگفته. ماجراهای این دهه را باید روایت کرد تا کلیشه‌های تاریخی شکسته شوند و واقعیت، خود را پیش چشم کسانی که می‌خواهند تاریخ بدانند و از تاریخ درس بگیرند، عیان کند. رئیس‌جمهور سید علی خامنه‌ای، برای کاندیداتوری در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۶۴ بی‌رغبت است. اما امام به او «حکم» می‌کنند وارد عرصه شود. رئیس‌جمهور برای حضور در انتخابات یک شرط دارد. امام شرط او را می‌پذیرند اما روند حوادث در بازه زمانی انتخابات تا انتخاب نخست‌وزیر چنان پرشتاب است که همه‌چیز به طرزی غیرعادی تغییر می‌کند و رئیس‌جمهور در موقعیتی پیچیده قرار می‌گیرد. موقعیتی که سخت‌ترین گذرگاه سیاسی او در دوران ریاست‌جمهوری است.

بحران از سمت چپ

«امتحان» خط روایتی روشن دارد. به عبارت بهتر، ما با مستندی درام‌دار مواجهیم. مستندی که از همان دقایق اول، خط روایتش معلوم می‌شود. قهرمان دارد و ضد قهرمان. خیر دارد و شر. گره اصلی داستان در جبهه خیر رخ می‌دهد و همین، جذابیت قصه برخاسته از واقعیتِ «امتحان» را چند برابر می‌کند.

بحران سیاسی بزرگی که برای رئیس‌جمهور خامنه‌ای پیش آمده، مخاطب مستند را درگیر پرسش‌هایی اساسی می‌کند. پرسش‌هایی که فهم تازه‌ای از تاریخ معاصر ایران در اختیار تماشاگر این مستند می‌گذارد. آیت‌الله خامنه‌ای، چند سال پیش از انتخاب به‌عنوان رهبر انقلاب، یکی از دشوارترین آزمون‌های «ولایت‌پذیری» را با موفقیت کامل پشت سر می‌گذارند و از رهگذرِ همین آزمون، فرصتی طلایی برای تبیین نظریه «ولایت مطلقه فقیه» پیدا می‌کنند.

رئیس‌جمهورِ آن روزها و رهبرِ این روزها؛ در دهه شصت بیشترین صدمه سیاسی را از جریانی می‌بیند که خود را مدعی «خط امام» می‌داند و برای ریز و درشتِ اقداماتش، دنبالِ هزینه‌ کردن از امام است. کسانی روبه‌روی رئیس‌جمهور وقت می‌ایستند که نام امام از زبانشان نمی‌افتد اما جدی‌ترین هزینه‌ها را به نام مصلحت نظام، به امام و یارانِ دیرینش تحمیل می‌کنند. همان چپ‌روهایی که چند سال بعد از امام، در برابر نایب او هم چپ‌روی را ادامه می‌دهند و آن‌قدر چپ می‌روند که دست آخر چپ می‌کنند. تقابل منتخب ملت با چپ‌های هزینه‌ساز، در «امتحان» به خوبی تصویر شده و بیننده را تا آخر، پای این مستند نگه می‌دارد.

بحران سیاسی بزرگی که برای رئیس‌جمهور خامنه‌ای پیش آمده، مخاطب مستند را درگیر پرسش‌هایی اساسی می‌کند. پرسش‌هایی که فهم تازه‌ای از تاریخ معاصر ایران در اختیار تماشاگر این مستند می‌گذارد.

ضعف‌های کوچکِ مهم

زبان و بیان «امتحان» با آن‌چه از یک مستندِ کامل انتظار داریم، فاصله دارد. لحن راوی، گاهی رسمی است و گاهی محاوره‌ای و این، ضربه‌ای جدی به کیفیت مستند وارد کرده است. انتخاب ناصر طهماسب برای روایت چنین متنی مناسب نیست و به نظر می‌رسد صدای استاد روی این متنِ نه چندان قوی، ننشسته است. برخی رفت‌وبرگشت‌های زمانی مستند هم مخاطب را گیج می‌کند و تسلط تماشاگر روی محتوا را کاهش می‌دهد. با این وجود اما غنای تصاویر آرشیوی، تدوین قابل قبول و از همه مهم‌تر پژوهش خوب، «امتحان» را تبدیل به مستندی قابل اعتنا کرده است.

یک افق تازه در «اوج»

تاریخ انقلاب پر از جزئیات است. پر از جزئیاتی ناگفته و ناشنیده که برای نسل جدید مبهم مانده است. شکستن کلیشه‌های دهه شصت و بازگو کردن این روایت‌های ناب، فرصتی خوب برای فهم انقلاب اسلامی پیش پای نسل جوان می‌گذارد. «امتحان» و هر مستندی که تلاش کند گوشه‌ای پنهان و نادیده از تاریخ انقلاب را روایت کند، مهم و محترم خواهد بود. ما به این روایت‌ها و به این فهم‌های تازه از تاریخ انقلاب، نیاز داریم.

انتهای پیام/۴۱۳۹/پ