رویکرد امتیازدهی به پژوهشگران و محققان دگرگون شود
گروه استانهای خبرگزاری آنا- مجتبی آزادیان؛ هشتمین جشنواره علمی، پژوهشی و فناوری فرهیختگان دانشگاه آزاد اسلامی با برگزاری مراسم تجلیل از برگزیدگان این جشنواره بهصورت مجازی عصر هفتم اردیبهشت ۱۴۰۰ به کار خود پایان داد.
در هشتمین جشنواره فرهیختگان ۲۲ استان و ۳۹ واحد دانشگاهی (استانهای تهران، اصفهان و آذربایجان شرقی با بیشترین برگزیده) حضور پیدا کردند که پراکندگی خوبی بین برگزیدگان صورت گرفت و ۷۲۰ اثر به جشنواره ارسال شد؛ البته با حوزههای بررسیشده توسط سازمان مرکزی مانند مراکز تحقیقاتی، مراکز رشد، سراهای نوآوری، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، مدارس سما و... مجموع آثار و زیرساختها به حدود هزار و ۹۰۰ رسید و از هفت پژوهشگر برتر و یک فناور برتر دعوت شد تا به نمایندگی از طرف دیگر برگزیدگان در مراسم اختتامیه و تجلیل حضور پیدا کنند.
کمیته داوران سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی با ترکیب بیش از ۳۰ نفر از اعضای هیئت علمی و با همکاری معاونتهای مربوط، مرحله نهایی بررسی منتخبان استانهای دانشگاه در هشتمین جشنواره فرهیختگان را انجام دادند و افراد برتر در حوزههای مختلف (۷۱ برگزیده در ۲۷ محور پژوهشی و ۹ تقدیری) انتخاب شدند.
در این راستا کارگاه ماشینابزار دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان عنوان برتر را در هشتمین جشنواره فرهیختگان در حوزه آزمایشگاه برتر کسب کرد. خبرنگار آنا به همین مناسبت با محمد فروغی جباری مسئول آزمایشگاههای دانشگاه آزاد اسلامی استان سمنان- که اکنون بازنشسته شده است- گفتوگو کرده است که مشروح آن را میخوانید.
آنا: لطفاً مختصری درباره خودتان و شرح مسئولیتهای دانشگاهی بگویید.
فروغی: محمد فروغی جباری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی سمنان و استادیار این دانشگاه هستم، رشته تحصیلیام ژئوفیزیک بود و فوقلیسانس در ارتباط با مدیریت سیستم و بهرهوری مهندسی صنایع هم دارم؛ اما مدرکی که با آن در دانشگاه با عنوان استادیاری مشغول به کار هستم، همان مدرک دکتری ژئوفیزیک است.
از سال ۷۱ تاکنون مسئولیت کارگاهها و آزمایشگاههای دانشگاه آزاد اسلامی استان سمنان با اینجانب بوده است. یعنی از ابتدای همکاریام با دانشگاه در همین پست بودم، مسئول آزمایشگاه یا مدیر آزمایشگاه و کارگاهها تا انتهای خدمت بودم، هرچند که دو سال آخر خدمتم هم علاوهبر این، مسئولیت ریاست دانشکده فنی نیز برعهدهام بود تا اینکه پایان سال ۹۹ بازنشسته شدم.
آنا: ارزیابی جنابعالی از ظرفیتهای آزمایشگاهی و کارگاهی واحد سمنان چیست؟
فروغی: کارگاه ماشینابزار یک کارگاه نسبتاً کامل از لحاظ تنوع تجهیزات است، به این معنی که تقریباً برای هر فرایند ماشینکاری که وجود دارد، حداقل یک دستگاه از آن در کارگاه موجود است. شاید در برخی موارد بهطور مثال در خصوص دستگاههای تراش و فرز چندین دستگاه موجود است و آن زمانی که این کارگاهها را تجهیز میکردیم، سعی کردیم از تمام دستگاههایی که به نوعی در ارتباط با کارهای ماشینکاری وجود دارد، یک نمونه را داشته باشیم.
بهطور مثال میتوان به ماشین تراش CNC، فرز NC با مارک Dekel که مارک معروف آلمانی است، ماشین فرز MK که آن هم با مارک Dekel است را ذکر کرد و البته همه ماشینها را ماشینسازی تبریز تهیه کرده است. حدود ۹۰ درصد تجهیزاتی که در کارگاه ماشینابزار داریم از شرکت ماشینسازی تبریز تهیه شده است. در یک مقطع این تجهیزات را مونتاژ میکردند و بعضی موارد هم که ساخت خود شرکت است.
از انواع دیگر ماشینهایی که در واحد سمنان فعال است، میتوان سنگ مغناطیس، سنگ ابزارتیزکنی، دستگاه سری تراش، وایرکات، اسپارک، دستگاه کپی تراش، انواع و اقسام دستگاه تراش، دریل و بهطور کلی هر فرایندی که در ماشینکاری را نام برد، حداقل یک نمونه در کارگاه ماشینابزار داریم. کل فضایی این کارگاه حدود ۶۰۰ متر مربع با یک سوله مستقل و چیدمانی منطقی است.
به هر ترتیب با این وضعیت سعی کردیم کارگاه را برای آموزش به دانشجویان آماده کنیم. در آن مقطعی که این کار را انجام دادیم، بهدلیل تعداد زیاد دانشجویی که در رشتههای ساخت و تولید، مکانیک و خودرو و ... داشتیم، این کارگاه فوقالعاده برای ما مفید بود و لازم بود که آن را داشته باشیم.
آنا: دلایل انتخاب کارگاه ماشینابزار بهعنوان آزمایشگاه برتر در جشنواره فرهیختگان بر چه اساس و مؤلفههایی بوده است؟
فروغی: البته اکنون بهدلیل اینکه تا حدودی تعداد دانشجویان در مقطع لیسانس کم شده است، شاید بهصورت فولتایم از کارگاه ماشینابزار استفاده نشود؛ اما یکی از دلایلی که این کارگاه بهعنوان آزمایشگاه برتر شناخته شد، این بود که سعی کردیم از امکانات این کارگاه برای فعالیتهای پژوهشی برای دانشجویان دانشگاه آزاد و دانشجویانی که در کل استان فعال هستند، استفاده کنیم، بهطور مثال از دانشگاهی که در نزدیکی ماست، یعنی دانشگاه دولتی سمنان، خیلی از پروژههای ساخت دانشجویان دانشگاه دولتی با همکاری کارشناسان دانشگاه آزاد انجام میشد و هنوز هم این ارتباط و همکاری ادامه دارد.
مورد دیگر از تجهیزات کارگاه، دستگاهی به نام دینامومتر سه مؤلفهای است، دستگاهی که اعمال نیروهای تمام فرایند ماشینکاری را نشان میدهد و میتوانند از آن برای تحلیل انواع و اقسام ماشینکاری ابزارها و ... استفاده کنند. در یک مقطع از دانشگاه تهران، دانشجویان دکتری برای پروژه تحقیقاتی خود به واحد سمنان میآمدند و به آنها خدمات ارائه میکردیم؛ البته آنها هم با تحقیق و پرسوجو از نماینده شرکت سوئیسی در ایران متوجه شده بودند که دانشگاه آزاد اسلامی سمنان چنین دستگاهی دارد.
بنابراین تصمیم بر این بود تا جایی که ممکن است به افراد علاقهمندی که در فعالیتهای پژوهشی هستند، سرویس بدهیم. دانشجویان خودمان را که قطعاً برای مقاطع ارشد و دکتری سرویس دادیم به دانشجویان دانشگاههای دیگر هم خدمات ارائه کردیم و امکانات را در اختیارشان گذاشتیم و با توجه به اینکه مقداری هم تراکم دانشجویان در کارگاه کم شده بود، این کار بیشتر انجام میشد.
آنا: چه شاخصهایی موجب موفقیت شما در عرصه پژوهش و انتخاب آزمایشگاه شما بهعنوان آزمایشگاه برتر در جشنواره فرهیختگان شد؟
فروغی: از مدتها قبل و شاید از نیمه دوم دهه ۷۰ و سالهای ۷۴، ۷۵ و ۷۶ که بهنوعی ما هم با صنایع خودروسازی مرتبط بودیم به صنعت سرویس میدادیم، هر کاری که داشتند بدون کمترین بوروکراسی اداری انجام میدادیم؛ البته در کنار کارگاه ماشینابزار آزمایشگاه مقاومت مصالح هم سرویسهای لازم را به صنعت میداد. خودروسازان وقتی میخواستند از یک شرکتی گواهی مبنیبر تأیید یکسری قطعات بگیرند از گواهیهای دانشگاه آزاد استفاده میکردند؛ چراکه دانشگاه اعتبار داشت و داکیومنتی (سند - گواهی) که دانشگاه به آنها میداد، مورد پذیرش قرار میگرفت؛ بنابراین کارگاه ماشینابزار در زمینه کمک به پژوهشگران خود و دانشجویان و محققان سایر مؤسسات عالی حداقل در استان سمنان خیلی قوی کار کرده است.
کارگاه ماشینابزار که اکنون بهعنوان آزمایشگاه یا کارگاه برتر جشنواره فرهیختگان انتخاب شده، همکاری با آموزش و پرورش را نیز آغاز کرده است، طرحی در آموزش و پرورش بهدلیل یکسری محدودیتها بهعنوان «طرح برونسپاری» مطرح است و در آن دانشآموزانی که رشتههای کار و دانش و کارهای عملی دارند به جاهایی که مانند کارگاه ماشینابزار واحد سمنان دارای ظرفیتهای لازم هستند، هدایت میکنند.
در دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان هم در دو سال گذشته با آموزش و پرورش هماهنگی داشتیم و هر ترم یا هر سال حدود ۲۰ تا ۲۵ نفر و حتی در بعضی مواقع تعداد بیشتری از دانشآموزان را تربیت کردیم که در این زمینه موضوع درآمدزایی هم مطرح بوده و با توجه به اینکه یک مقدار از تراکم دانشجویان در این کارگاهها کم شده است، سعی کردیم اوقات خالی را به دانشآموزانی که از آموزش و پرورش معرفی شده بودند، اختصاص دهیم که سرویس مربوط ارائه و مبالغ تعیینشده اخذ شد که طبیعتاً این موضوع هم بهعنوان یک فاکتور عملکردی درآمدزایی در انتخاب کارگاه برتر در جشنواره مطرح بوده است.
بهدلیل اینکه از ابتدا به اتفاق همکارانم در مجموعه کارگاه ماشینابزار بودیم، عشق و علاقه خاصی به طراحی چنین آزمایشگاههایی داشتیم و شاید شاخصترین آنها هم همین آزمایشگاه و کارگاه ماشینابزار باشد؛ اما کارگاههای دیگر واحد سمنان نیز در همین حد و اندازه است بهطور مثال کارگاهی که برای دانشجویان رشته عمران تهیه کردیم، فوقالعاده کارگاه پیشرفتهای است و بهتازگی هم یک جک بسیار قوی برای تست تیرهای بلند بتنی طراحی و نصب کردهایم.
از روز نخست علاقهای در من و همکارانم در دانشگاه آزاد اسلامی وجود داشت تا یک کارگاه مرتب و منظم ساخته شود و محصول تلاشهای کل عمر کاریام در این مجموعه گذشته است؛ با حضور در واحد سمنان متوجه میشوید که در ۶۰۰ متر مربع سوله دستگاههای زیادی چیده شده است؛ اما کسانی که دستاندرکار هستند، میدانند که تا هر دستگاه خریداری و نصب شود، باید درد سرهای زیادی کشیده شود؛ اما این کار را شاید بیشتر بهدلیل علاقه خودمان انجام دادیم و حتی اکنون و پس از بازنشستگی هم هرگاه در آن محوطه گام برمیدارم، فوقالعاده برایم لذتبخش است.
بنابراین یکی از دلایلی که چنین کارگاهی به این درجه و کلاس میرسد، یک بخش آن به این دلیل است که مسئولان و متولیانی داشته که واقعاً به کار خودشان علاقهمند بودهاند. صرفاً به بقیه مسائل کاری نداشتیم و به اینکه دانشگاه یا مسئولان با ما چه برخوردی میکنند، توجه نمیکردیم و در هر شرایطی تغییری در روند کاری ما ایجاد نشد و به اتفاق همکارانی مانند «مهندس فخاریان» بهعنوان یکی از قدیمیترین اعضا، «مهندس ارغوان»، «مهندس صفاییان» و «مهندس بختیاری» کسانی هستند که در مجموعه آزمایشگاه و کارگاه تلاش و خدمت و با دل و جان کار کردند تا این کارگاه به این سطح از بهرهوری رسید و اکنون برتر جشنواره شود.
آنا: کارگاه ماشینابزار در چه گروهها و محورهای آموزشی و پژوهشی کاربرد و کارکرد دارد؟
فروغی: کارگاه ماشینابزار با گروههای مختلف آموزشی در دانشگاه کار میکند. بارزترین آن گروه مکانیک با تمام گرایشها و در تمام مقاطع کاردانی، کارشناسی، ارشد و دکتری است. به دانشجویان رشته صنایع هم سرویس میدهد و حتی دانشجویان برق و الکترونیک هم با این مجموعه در ارتباط هستند.
در زمینه کارهای آموزشی و پژوهشی، هر بخش و حوزهای از دانشگاه اگر در زمینه ساخت مشکلی داشته باشد، حتماً کارگاه ماشینابزار به آنها کمک خواهد کرد و اگر دانشجویان تحصیلات تکمیلی گروه عمران برای ساخت یا تست نمونههای خود مشکل داشته باشند با استفاده از این کارگاه مشکل آنها را حل میکنیم. فعالیتهای انجامشده در کارگاه ماشینابزار صرفاً یک شعار نیست، واقعاً هرکسی در دانشگاه هر مشکلی داشته است در این مجموعه به آنان کمک کردهایم.
آنا: کارگاهها و آزمایشگاهها تا چه اندازه در رشد و پیشرفت بخش پژوهش دانشگاه و در مجموع پژوهش کشور تأثیرگذار هستند؟
فروغی: در دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان دو مرکز تحقیقاتی فعال هستند، یکی مرکز تحقیقات انرژی و دیگری مرکز تحقیقات ژئوتکنیک که این دو مربوط به مراکز تحقیقات فنی است؛ وگرنه چند مرکز تحقیقاتی در حوزه علوم انسانی هم داریم. در ارتباط با این دو مرکز تحقیقات فنی اگر از هرکدام از دانشجویان یا استادان پروژهای داشته و هر مشکلی داشتند، کمک کرده و مشکل آنان را حل کردهایم. همیشه به دانشجویان در زمینه ساخت دستگاهها، سِت کردن وسایل آزمایشگاهی مورد نیاز برای انجام آزمایشهای مورد نظرشان کمک کردهایم و همواره در کار پژوهش در کنار آنان بودهایم و آموزش هم در کنار آن برقرار بوده و هیچزمانی کمرنگ نشده است.
به هر ترتیب دانشگاه بهطور سنتی مسئولیت آموزش را برعهده دارد؛ بنابراین همیشه ما اولویت را برای آموزش درنظر میگیریم؛ اما اگر هم که نیاز پژوهشی وجود داشته، اثرگذار بودیم و هر کاری از دست دانشگاه برمیآمده است، انجام دادهایم.
آنا: موانع پیش روی پژوهشگران و در مجموع فعالیت پژوهشی در کشورمان از نظر شما چیست؟
فروغی: بهعنوان کسی که کل محیط کاریاش دانشگاه بوده و بهنوعی در بعضی از مقاطع با صنعت هم ارتباط داشتهام، میتوانم بگویم بخشی از این اثرگذاری کارگاه ماشینابزار ناشی از این بوده که استاد یا مسئول مستقیم این مجموعه کسی بوده که در صنعت هم کار کرده و دید کلی در صنعت داشته است؛ اما در مجموع، پژوهش و فعالیتهای پژوهشی در کشور مقداری دچار مشکل است.
اکنون میگویند خیلی از مقالات و کارهایی را که انجام میدهیم در مرزهای علم قرار دارد و دانشجویان روی جدیدترین علوم کار میکنند، مقاله میدهند و کار پژوهشی هم انجام میدهند؛ اما پژوهش در کشورمان باید مقداری به سطوح پایینتر بازگردد، منظورم از سطوح پایینتر نه از نظر اهمیت بلکه از لحاظ نوع رتبهبندی که میتوان از آن اسم برد، است. منظورم مسائل پیشپاافتادهای است که اکنون در کارخانهها وجود دارد؛ باید پژوهش را به سمت صنعت ببریم و مشکلات خیلی سطح پایین و روتین صنعت را حل کنیم.
پژوهشگر ما هم اگر ببیند که کار پژوهشی او در صنعت اثربخش بوده است، مسلماً انگیزهاش برای ادامه کار بیشتر میشود. صرف اینکه بیاییم و در مرزهای دانش کار کنیم، یعنی کاری که کل دنیا انجام میدهد، کافی نیست، نمیگویم کار بیهودهای است؛ اما بالاخره باید یک مقدار از مشکلات را در کارخانهها و صنایع حل کنیم و شاید گاهی اوقات این مشکلات خیلی هم پیشپاافتاده هستند.
در کف کارخانهها و صنعت حضور مؤثر نداریم
باید نگرش پژوهشگران دانشگاهی عوض و رویکرد امتیازاتی که به آنان میدهند، متحول شود. اگر یک پژوهشگر یا استاد به کارخانهای رفته و حتی مشکل کوچکی را حل میکند؛ شاید از نظر معیارهای پژوهشی که اکنون در دانشگاه وجود دارد، امتیاز زیادی به کار وی تعلق نگیرد در حالی که باید امتیاز زیادی برای این کار درنظر گرفته شود و واقعاً به آن اهمیت بدهند.
بنابراین یکی از بزرگترین مشکلات کشور این است که حضور مؤثر در کف کارخانهها و صنعت نداریم. این ارتباط باید برقرار شود و شکل امتیازدهی و ارزشگذاشتن به کارهای پژوهشی مقداری از آن حالت مقالههای جذاب با رنکینگ بالا بیرون بیاید و سراغ کارهایی که بهعبارتی کارهای پیشپاافتادهای هستند، برود. در کارخانهها مشکلات صنعت زیاد است و در صورت حلشدن شاید خیلی به بهرهوری صنعت کمک کند.
اگر کل پژوهشیهایی را که در دانشگاه انجام میشود، بررسی کنید، متوجه میشوید که درصد بسیار زیادی از آنها فقط به چند سازمان در ایران مربوط میشود که ازجمله آنها وزارت نیرو، شرکت نفت، شرکت گاز، شرکت آب و فاضلاب و چند جای دیگر است. آنها هم به هر ترتیب یکسری بودجههایی دارند که در اختیار قرار میدهند. نمیگویم فعالیتی که دوستان در این زمینه انجام میدهند، بعداً هم به درد نمیخورد، اتفاقاً آنها هم به درد میخورد؛ اما باید بدانیم یکی از طرفهای قرارداد یک ارگان دولتی است که زیاد برایش آن بودجهای که هزینه میکند، مهم نیست؛ وقتی ما پروژهها را از صنعت بگیریم، باید مطمئن باشیم آن کاری که انجام دادهایم به درد صنعت خورده است؛ چراکه صنعت بدون دلیل به کسی پول نمیدهد.
بنابراین باید رویکردی بین دوستان پژوهشگر باشد که به کارخانجات و صنعت مراجعه کنند و مشکلات آنها را هرچند سطحی و سطح پایین، حل کنند و به این شکل اثربخشی فعالیتهای پژوهشی بیشتر هم خواهد شد.
آنا: آیا از نظر شما کشور در حوزه پژوهش و فناوری در سطح ملی، بینالمللی و منطقهای جایگاه مناسبی دارد؟
فروغی: بله، با توجه به آماری که موجود است، جایگاه مناسبی دارد. برای مثال در تعداد مقالات و پِیپِرهایی که توسط پژوهشگران ایجاد میشود و رنکینگ مقالات، ارجاعات و ... در سطح بینالمللی رتبه داریم؛ اما در ارتباطی که لازم است با صنعت داشته باشیم و مشکلات سطح پایین صنعت را حل کنیم، ضعف داریم. شاید در حوزههای بینالمللی خیلی از دانشگاهها ارتباطاتشان با صنعت به مراتب قویتر است و شاید در خیلی از موارد کل هزینه دانشگاه را صنعت میپردازد بهدلیل اینکه پروژه را صنعت معرفی کرده است.
در پروژه دانشجویان دکتری نیز همیشه همین معضل را داریم. پروژه دکتری باید حتماً طبق تعریف آن از سوی صنعت یا بخش خصوصی باشد و پژوهشگران و محققان دقیقاً در همان موضوع فعالیت کنند و نتیجهاش هم عاید همه شود؛ اما متأسفانه اکنون خیلی از این پروژهها بدون هیچ بررسی در مورد اینکه کاربردی باشند یا نباشند، ارائه میشود، آخر هم کار تمام و طرف فارغالتحصیل میشود.
آنا: توصیههای شما برای موفقیت جوانان، دانشجویان و پژوهشگران چیست؟
فروغی: توصیهای که به دوستان پژوهشگر دارم که بیشتر با بطن صنعت ارتباط بگیرند و مشکلات آن را بیشتر احصا کنند. بهطور مثال اکنون در زمینه صنعت خودرو اگر بخواهیم خیلی خلاصه مطرح کنیم، کلی پروژه مطرح است و مورد برای کارکردن وجود دارد که تکنولوژیهای آنها هم زیاد بالا نیست. تکنولوژیای که در طول ۳۰، ۴۰ یا ۵۰ سال گذشته در کشورهای دیگر استفاده شده است، هنوز در کشورمان مشکل داریم؛ بنابراین دوستان باید به کارخانجات و بخش صنعت مراجعه کنند و ببینند مشکلات آنها چیست و پژوهش را بیشتر به کف صنعت ببرند و از این حالت کلیشهای بیرون بیاییم.
آنا: و سخن پایانی ...
فروغی: قوانین دانشگاه باید اصلاح شود. بهطور مثال برای امتیازدادن، اگر پژوهشگری در کارخانهای فعالیتی انجام داده که مثبت بوده، هرچند که مشکل کوچکی باشد؛ اما توانسته آن مشکل را حل کند، باید امتیاز لازم را به او بدهیم؛ بنابراین باید شکل امتیازدهی در دانشگاه کلاً زیر و رو شود و از این حالت بیرون بیاید؛ چراکه روالی که اکنون میبینیم شاید در طول ۲۰ تا ۲۵ سال گذشته به همین شکل ادامه پیدا کرده و کاربرد و اثربخشی آن آنچنان در صنعت لمس نشده است؛ هرچند که در آمار و ارقام تولید مقاله توانستهایم رتبههای بالایی کسب کنیم؛ اما باید ارتباط تنگاتنگ با کف کارخانه و صنعت برقرار شود.
لزوم تغییر در شیوه امتیازدهی به پژوهشگران
حضور محققان در دانشگاهها باید بیشتر باشد، هرچند گاهی میشنویم که بناست یک تعداد واحد طوری تدوین شود که حضور دانشجو در کارخانه بیشتر باشد و بالطبع استاد هم باید بیشتر حضور داشته باشد که امیدوارم این اتفاق بیفتد. خیلی از کشورهایی که در بخش صنعت موفق هستند، چنین تجربهای را داشتهاند.
انتهای پیام/۴۱۰۳/۴۰۶۲/
انتهای پیام/