آیا اجرای معاهده پاریس عامل خاموشی‌های اخیر بود؟

گروه جهان خبرگزاری آنا-مجتبی اسماعیلی: معضل قطعی برق در روزهای اخیر جدیدترین چالش مردم در روزهای گرم اخیر شده است. از چند روز قبل گزارش‌هایی از نقاط مختلف پایتخت درباره خاموشی‌های نیم تا ۶ ساعته منتشر شد تا به‌این‌ترتیب یک ماه مانده به تابستان سال جاری، شاهد خاموشی‌های غیرمنتظره و نامنظم باشیم. در حال حاضر از مجموع حدود ۸۵ هزار مگاوات ظرفیت اسمی نصب‌شده تولید برق کشور، هزار مگاوات ظرفیت تولید در نیروگاه هسته‌ای است. با وجود آنکه در ایران حدود یک درصد ظرفیت اسمی تولید برق کشور در بخش هسته‌ای است، در کشورهای مختلف جهان به میزان بسیار قابل‌توجهی از ظرفیت انرژی هسته‌ای برای تولید برق استفاده می‌شود.

در دولت‌های یازدهم و دوازدهم بارها مسئولان به‌ویژه وزیران نیرو از برنامه‌ریزی برای احداث واحدهای دوم و سوم نیروگاه بوشهر و مذاکرات در این زمینه خبر دادند، اما درحالی‌که دولت به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود در این بخش دستاوردی حاصل نشد. کم‌کاری هشت سال گذشته در افزایش ظرفیت برق هسته‌ای کشور بی‌تأثیر از برجام هسته‌ای نبوده و درحالی‌که در جریان ذوق‌زدگی دولت از برجام، وزارت نیرو در مذاکرات روزانه خود در سال‌های پایانی دولت یازدهم و شروع دولت دوازدهم به دنبال جذب سرمایه‌گذاران خارجی در زمینه برق حرارتی بود، توسعه انرژی هسته‌ای با کم‌توجهی مواجه شد و اگر امروز به‌جای هزار مگاوات ظرفیت تولید برق هسته‌ای کشور، سه هزار مگاوات ظرفیت بهره‌برداری شده در این بخش داشتیم، می‌توان گفت بخش قابل‌توجهی از خاموشی‌های امروز را شاهد نبودیم.

پیمان آب‌وهوایی پاریس

یکی از عواملی که از چندسال قبل به‌عنوان عامل کاهش تولید برق مطرح شده، تصمیم دولت برای کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی برای تولید انرژی در قالب تعهد به پیمان آب‌وهوایی پاریس بوده است. منتقدان معتقدند این پیمان، ابزاری برای کنترل توسعه کشورهای دارای منابع زیرزمینی به بهانه امور زیست محیطی است. در اواخر قرن بیستم موضوع گرم شدن کره زمین مورد توجه افکار عمومی قرار گرفت و کشورها به‌دنبال راهی برای جلوگیری از این پدیده می‌گشتند. نخستین‌بار مارگارت تاچر، نخست‌وزیر اسبق انگلیس موضوع را در سازمان ملل متحد مطرح کرد و خواستار مشارکت فعال همه کشورها در حل آن شد. سپس موج بین‌المللی راه افتاد و دانشمندان مدعی شدند کره زمین در حال گرم شدن است و علت اصلی‌ آن را گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخت عنوان کردند.  

این تأیید علمی در حالی ارائه شد که ارگان IPCC یا (Intergovernmental Panel on Climate Change) به‌عنوان عامل بررسی و تحلیل موضوع، آن را تأیید نکرده بود. در حال حاضر بسیاری از دانشمندان دنیا اعلام می‌کنند گازهای گلخانه‌ای عامل گرمایش زمین نیستند و پدیده‌های دیگری همچون فعالیت‌های خورشیدی، تغییر محورهای چرخش کره زمین و... می‌توانند عامل گرمایش کره زمین باشند.  

چهار سال پس از تشکیل IPCC در ۱۹۸۸ میلادی، کنوانسیون تغییر اقلیم UNFCCC یا (United Nations Framework Convention on Climate Change) در سال ۱۹۹۲ به وجود آمد که مأموریتش دور هم جمع کردن کشورها برای انجام اقدامات با هدف کاهش گرمایش زمین بود. آن‌ها در نخستین اقدام خود پروتکل کیوتو را در ۱۹۹۷ میلادی تصویب کردند. آمریکا اصلاً به این معاهده نپیوست یا استرالیا اصلاً اقدامات خوبی انجام نداد و اقدامات کانادا نیز تأثیرگذار نبود تا اینکه در سال ۲۰۱۲ معاهده کیوتو پایان یافت.

بیشتر بخوانید:

سازمان حفاظت محیط زیست از ارائه سند ان.دی.سی به مجلس گریزان است/ تحمیل هزینه هنگفت اقتصادی به کشور

موافقت‌نامه پاریس با اقتصاد مقاومتی کاملاً مغایرت دارد/ خطر بالقوه برای امنیت ملی

توافق آب‌وهوایی پاریس با منافع ملی تعارض دارد؟ / پیمانی با قابلیت سرزنش بین‌المللی!

در سال ۲۰۱۵ موافقت‌نامه پاریس که تفاوت‌های عمده‌ای در حوزه بین‌المللی با معاهده کیوتو داشت، به وجود آمد. تفاوت‌ها از این منظر بود که اولاً توافق پاریس برخلاف معاهده کیوتو فقط شامل کشورهای توسعه‌یافته نمی‌شد و همه کشورها ازجمله کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه را دربر می‌گرفت. این در حالی است که اگر فرض کنیم گاز CO۲ عامل گرمایش جهانی باشد، این کشورهای توسعه‌یافته بودند که با انتشار تجمعی گازهای گلخانه‌ای وضع کنونی را به وجود آورده بودند، ولی موافقت‌نامه پاریس می‌گفت که همه کشورها باید از انتشار آن جلوگیری کنند. تفاوت دوم در این بود که در پیمان کیوتو همه کشورها باید میزان مشخصی از انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش می‌دادند، ولی در موافقت‌نامه پاریس این بند برداشته شد و هر کشوری باید متناسب با شرایط ملی خود این اقدام را انجام می‌داد.

موضوع کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در سال ۲۰۱۵ در موافقت‌نامه پاریس تأیید اولیه شد و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان نیز در اجلاس سازمان ملل متحد آن را امضا کرد؛ امضایی که از نظر حقوق بین‌الملل قابلیت پیگیری ندارد، ولی قابلیت سرزنش دارد. سرزنش به این معنی که چرا چیزی را که امضا کردید، به آن نپیوستید؟

در کوپ ۲۱ چه گذشت و ایران در چه سطحی در پاریس شرکت کرد؟

کوپ ۲۱ یا همان اجلاس موافقت‌نامه آب‌وهوایی پاریس که در سال ۲۰۱۵ برگزار شد، ابتدای راه بود و باید بر سر جزئیات رایزنی‌هایی انجام می‌شد. سرانجام، نمایندگان کشورها در سطوح مختلف به پاریس رفتند؛ از ایران ظریف حضور داشت و جان کری وزیر امور خارجه وقت آمریکا نماینده واشنگتن بود. با این وجود، نه امضای کری و نه ظریف به معنی پیوستن کشورها به توافق پاریس نبود، بلکه تأییدکننده جلسه‌ای بود که در پاریس برگزار می‌شد.

طبعاً کشورهایی که قصد داشتند به توافق‌نامه آب‌وهوایی پاریس بپیوندند باید مراحل خاصی را در پایتخت‌هایشان طی می‌کردند. بعضی‌ باید در مجلس و بعضی‌ دیگر در سنا تصویب می‌شد و حتی برخی فقط به امضای رئیس‌جمهور نیاز داشت. در جمهوری اسلامی ایران نیز این توافق‌نامه باید طبق قانون اساسی در مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان تأیید می‌شد. در آمریکا این توافق‌نامه اصلاً به مجلس سنا نرفت و اوباما آن را شخصاً امضا و تصویب کرد، موضوعی که باعث انتقاد بسیاری از سناتورهای آمریکایی شد.

کشور ما در مجموع منابع نفت و گاز، رتبه نخست دنیا را دارد و اگر موافقت‌نامه پاریس برای همه شوخی باشد، برای ایران جدی است. اما آن کشورهایی که وضعیت منابعشان از ما کمتر است، بیشتر از ما در موافقت‌نامه پاریس تقلا می‌کنند. در فضای رسانه‌ای، نماینده عربستان در جلسات کوپ به عنوان «پسر بد» عنوان می‌شود، زیرا کل جلسات را به‌ هم می‌ریزد و می‌خواهد منافع ملی‌ خودشان را پیگیری کند.

منافع اروپا در این معاهده کجاست؟ اروپایی‌ها از نظر منابع انرژی در حوزه فسیلی تقریباً منابع خاصی ندارند به جز آلمان که مقداری زغال از نوع قهوه‌ای دارد که در دسته‌بندی‌های رسمی  جزء آلاینده‌ترین زغال‌های دنیاست. بیشتر منابع انرژی زغالی‌اش همان زغال آلاینده است. بقیه کشورها به جز زغال‌سنگ منابع چندانی ندارند. حال این کشورها از لحاظ ساختار امنیت انرژی‌ چه بخواهند و چه نخواهند باید به سمت اقتصاد کم‌کربن حرکت کنند. حرکتشان برای کنار گذاشتن منابع ارزان زغال‌سنگ و نفت و گاز به خاطر بدبو و بدساختار بودنشان نیست، بلکه مجبورند به این سمت حرکت کنند.  

سؤالی که مطرح می‌شود، این است که چرا ما باید از مسیر اقتصادی‌مان که در راستای منافع ملی‌ بنا نهاده شده، چشم‌پوشی کنیم؟ چرا آمریکا این کار را نمی‌کند ؟

در متن موافقت‌نامه پاریس ذکر شده است کشورها باید سندی با نام (Nationally Determined Contributions) با نام مخفف «NDC» ارائه کنند تا تلاش خود را برای اجرایی شدن موافقت‌نامه نشان دهند و این موافقت‌نامه بدون آن سند هیچ معنایی ندارد. اگر تعهدات NDC قطر را مطالعه کنیم متوجه می‌شویم در آن به جز شماره صفحات، حتی یک عدد وجود ندارد! آن‌ها با این سند مدعی تلاش در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای شده‌اند. از سوی دیگر ایران تعهدات اولیه‌ای داده‌ که اگر اجرایی شود، ۵۲ میلیارد دلار هزینه بر کشور تحمیل خواهد کرد و این در حالی است که ما در حال تحمل بدترین فشارهای بین‌المللی به دلیل تحریم‌های آمریکا هستیم.

مغایرت موافقت‌نامه آب‌ و هوایی پاریس با اقتصاد مقاومتی

موافقت‌نامه پاریس هیچ رابطه‌ای با اقتصاد کشورهای دارای منابع انرژی ندارد و تلاش می‌کند اقتصاد این کشورها را از منابع انرژی که مزیت این کشورها به‌شمار می‌روند، خالی کند. طبق این موافقت‌نامه کشورها باید طوری برنامه‌ریزی ملی‌ کنند که تا مدت خاصی دیگر هیچ انتشار گازهای گلخانه‌ای در کشورشان نداشته نباشد، یعنی اگر برق مصرف می‌کنند از انرژی خورشیدی، بادی و تجدیدپذیر باشد. این در حالی است که شاخصی به نام نسبت ذخایر به تولید (Reserve to Production) در حوزه نفت و گاز مطرح می‌شود که طبق آن مشخص می‌شود اگر شما نفت و گاز مصرف کنید، تا چند سال دیگر همچنان آن را در اختیار دارید.

اگر CO۲ عامل گرمایش جهانی است، اروپایی‌هایی وضع موجود را به‌ وجود آورده‌اند که دوره رشد اقتصادی‌ خود را طی کرده‌اند، توسعه‌یافته هستند و حال که نوبت به کشورهای در حال توسعه رسیده است، می‌خواهیم آغاز و زنجیره ارزش‌افزوده را در حوزه نفت و گاز تکمیل کنیم، مدعی هستند انرژی نفت و گاز صفر شده است و هیچ‌کس نباید به منابع انرژی‌ خود دست بزند. این اصلاً سیاست درستی نیست و خلاف سیاست‌های کلان حوزه نفت و گاز کشورمان به‌شمار می‌رود.

در سیاست‌های حوزه اقتصاد مقاومتی، ابلاغیه مقام معظم رهبری را داریم که طبق آن باید به سمت افزایش زنجیره ارزش‌افزوده صنایع نفت و گاز همچون توسعه پتروپالایشگاه‌ها، توسعه نیروگاه‌ها حرکت کنیم و حرکت در این راستا به معنای افزایش میزان گاز گلخانه‌ای و دقیقاً خلاف سیاست‌های موافقت‌نامه پاریس است.  

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی ۳۰ مرداد ۱۳۹۸ در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت به موضوع رهایی کشور از وابستگی به درآمد نفت پرداختند و تبدیل نفت خام به فرآورده‌های مختلف را راه اصلی رهایی از وابستگی به صادرات نفت خام برشمردند. ایشان افزودند: همچنان که بارها گفته شده است، می‌توانیم با استفاده از اندیشمندان و صنعتگران، علاوه بر فرآورده‌های فعلی نظیر گاز و بنزین، در آینده به ترکیبات و تولیدات دیگری دست یابیم که ارزش صادراتی آنها چندین برابر نفت خام باشد.

ما باید به سمتی حرکت کنیم که دیگر نفت و گاز نفروشیم، بلکه آنها را در داخل کشور مصرف کنیم و به سود واقعی برسانیم. نخستین پیامد این سیاست افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای است که دقیقاً خلاف سیاست‌های موافقت‌نامه پاریس است؛ یعنی ما باید برای پیاده کردن سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری موافقت‌نامه پاریس را نادیده بگیریم.  

خطر موافقت‌نامه پاریس برای امنیت ملی

در موافقت‌نامه پاریس از کشورها خواسته شده است اقداماتشان برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و منابع منتشرکننده آن را در گزارش‌های سالانه تهیه و در اختیار مجمع اعضای کنوانسیون قرار دهند. طبعاً بخش مهمی از این اطلاعات ممکن است جنبه محرمانگی داشته باشد، ولی در آن هیچ قیدی برای این موضوع مطرح نشده است. در صنایع نظامی میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای‌ قابل ملاحظه است و میزان انتشار  و فرآیند تولید آن ممکن است به بازرسی نیاز داشته باشد.

ماجرای مبهم تصویب توافق‌نامه پاریس در ایران

توافق‌نامه پاریس ابتدا در کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی مطرح شد و این کمیسیون مسئول بررسی آن بود، ولی سؤالی که مطرح می‌شود این است که چرا باید موضوع به کمیسیون کشاورزی محول شود؟ طبعاً این توافق‌نامه باید به کمیسیونی همچون امنیت ملی یا اقتصادی ارجاع می‌شد، زیرا موضوع کاملاً اقتصادی است. در نهایت کمیسیون کشاورزی آن را تصویب کرد و در صحن مجلس نیز تصویب و به شورای نگهبان ارسال شد.

ایرادی که شورای نگهبان به آن گرفت این بود که در متن موافقت‌نامه پاریس ذکر شده است کشورها باید سند ان. دی. سی «NDC» را ارائه کنند تا میزان تلاش خود را برای اجرایی شدن موافقت‌نامه نشان دهند و طبعاً این موافقت‌نامه بدون آن سند هیچ معنایی ندارد. شورای نگهبان بدون ورود محتوایی به متن توافق‌نامه تنها خواستار ارائه این سند شد  و در واقع یک ابهام را مطرح کرد. ابهام مذکور بار دیگر در مجلس و در کمیسیون کشاورزی مطرح شد و ذی‌نفعان یعنی نمایندگان سازمان حفاظت محیط زیست، اعضای شورای نگهبان، نمایندگان مجلس و برخی دستگاه‌ها حضور یافتند و موضوع را بررسی کردند. در آن جلسه نماینده سازمان حفاظت محیط زیست مدعی شد که موافقت‌نامه پاریس هیچ ضمیمه، پیوست یا الحاقیه‌ای ندارد و قرار شد به همین صورت تصویب شود.

سازمان حفاظت محیط زیست همواره ادعا می‌کرد که موافقت‌نامه پاریس هیچ ضمیمه و پیوستی ندارد تا اینکه ریاست سازمان عوض شد و ریاست جدید نیز این ادعا را تکرار کرد. این ماجرا حدود سه سال ادامه یافت و در نهایت ۹ بهمن ۱۳۹۷ کارشناسان مربوطه، مرکز پژوهش‌ها، وزارت نیرو، نفت، امور خارجه، صنعت و تمام کسانی که ذیل موافقت‌نامه پاریس دخیل هستند، دعوت شدند و موضوع در جلسه‌ای بررسی شد. آن جلسه دو مصوبه مهم داشت؛ نخست اینکه سازمان حفاظت محیط زیست پذیرفت سندی با عنوان NDC وجود دارد و دوم اینکه تغییرات مد نظر سازمان حفاظت محیط زیست، به‌شدت تعهدات زیان‌آوری برای کشور بود و می‌توانست کشور را به ورطه نابودی بکشاند.

بنابراین اگر قرار باشد در راستای اجرای تعهدات کشور در توافقنامه پاریس برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، تولید برق کشور با منشأ سوخت‌های فسیلی محدود شود، در این صورت با کاهش تولید در این حوزه، ایران از صادرکننده به واردکننده برق تبدیل خواهد شد. نباید از نظر دور داشت اجرایی شدن توافقنامه پاریس هزینه‌های گزافی را در قسمت نیروگاهی بر کشور وارد کرده است و در این زمینه علاوه بر مشکلات سابق، مشکلات جدیدی را متحمل شده‌ایم؛ هزینه اجرای این توافقنامه طبق گزارش سازمان محیط زیست از ۱۷.۵ تا ۵۲ میلیارد دلار است و تأمین منابع آن زیر سؤال و با چالش بزرگی مواجه است.

انتهای پیام/۴۰۳۳/