فروپاشی شوروی، دلیلی برای خیز فناوری در سرزمین تزارها

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، از زمان عصر روشنگری(از قرن هفدهم و هجدهم)، زمانی که پتر کبیر آکادمی علوم روسیه و دانشگاه ایالتی سن‌پترزبورگ را تأسیس کرد و میخائیل لومونوسف(Mikhail Lomonosov)، دانشمند شهیر، دانشگاه دولتی مسکو را ساخت، یک فرهنگ قوی بومی در حوزه علم و نوآوری در روسیه شکل گرفت و از آنجا، پیشرفت علم و فناوری در کشور روسیه آغاز شد.

در قرون ۱۹ و ۲۰، روسیه دانشمندان برجسته‌ای را به خود دید که در فیزیک، نجوم، ریاضیات، کامپیوتر، شیمی، زیست‌شناسی، زمین‌شناسی و جغرافیا سهم مهمی داشتند. مخترعان و مهندسان روسی در زمینه‌هایی مانند مهندسی برق، کشتی‌سازی، هوافضا، تسلیحات، ارتباطات، فناوری هسته‌ای و فناوری فضایی تبحر داشتند. هر چند بحران دهه ۱۹۹۰ منجر به کاهش شدید حمایت دولتی از علم و فناوری شد و باعث شد بسیاری از دانشمندان روسی و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به اروپا غربی یا ایالات متحده مهاجرت کنند. اما از دهه ۲۰۰۰ به بعد، بر اثر موج رونق اقتصادی جدید، اوضاع بهتر شده است. روسیه برخلاف چین نقشی بنیادی‌تر در حوزه علوم دارد و منشأ بسیاری از پیشرفت‌های مبنایی است.

دیدگاه شوروی سابق به حوزه کامپیوتر و فناوری اطلاعات

تاریخ علوم کامپیوتر در اتحاد جماهیر شوروی از اواخر دهه ۱۹۴۰ شروع شد. هنگامی که این کشور شروع به توسعه دستگاه‌های  MESM(ماشین محاسبه الکترونیکی کوچک) در انستیتوی الکترونیکی فناوری کیو کرد، عده‌ای در درون حکومت کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی از منظر ایدئولوژیک با مکانیزه شدن ارتباطات و محاسبات مخالف بودند. این فضا به طور کلی در دوران خروشچف تغییر کرد و پس از پیشرفت‌های غرب در این زمینه، تولید کامپیوتر به طور رسمی مورد استقبال دولت قرار گرفت.

در اوایل دهه هفتاد، ناهماهنگی بین وزارتخانه‌های مختلف شوروی که به طریقی با هم در رقابت بودند موجب شد صنعت کامپیوتر شوروی فاقد استانداردهای مشترک در تجهیزات جانبی و ظرفیت دیجیتال باشد. در عین حال در حکومت کمونیستی امکان رقابت بخش خصوصی وجود نداشت. این عوامل دست‌به‌دست هم داد و منجر به عقب‌ماندگی قابل توجه فناوری‌های کامپیوتری این کشور در قیاس با تولیدکنندگان غربی شد. ازاین‌رو دولت اتحاد جماهیر شوروی تصمیم گرفت طرح‌های خود را کنار بگذارد و سیستم‌های غربی را مورد توجه قرار دهد.  

بدین منظور سازمان‌های امنیتی این کشور کوشیدند کامپیوترهای غربی را به شوروی بیاورند و  آن را مونتاژ و تکثیر کنند. اما هم نسخه‌های کپی‌شده از سخت‌افزارهای غربی غیرقابل اعتماد بودند و هم صنعت شوروی فاقد فناوری تولید انبوه کامپیوترها با استانداردهای کیفی قابل قبول بود. با گسترش کامپیوترهای شخصی به صنایع و دفاتر در غرب، تأخیر فنی اتحاد جماهیر شوروی بیش از پیش تجلی پیدا کرد.

به همین علت، این کشور تا پیش از فروپاشی هرگز دارای یک هویت دیجیتالی مستقل نشد و تقریباً همه تولیدکنندگان کامپیوتری و فناوری، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی فعالیت خود را متوقف کردند. معدود شرکت‌هایی که در دهه ۱۹۹۰ باقی ماندند از قطعات خارجی استفاده کردند و هرگز به تولید در مقیاس بالا دست نیافتند.

با سقوط اتحاد جماهیر شوروی، بسیاری از توسعه دهندگان و مهندسان برجسته کامپیوتر این کشور از جمله ولادیمیر پنتکوفسی(Vladimir Pentkovski) که بعدها به یکی از مهندسان عالی‌رتبه اینتل مبدل شد، به خارج از کشور نقل مکان کردند. همچنین شرکت‌ها و کارخانه‌های کمابیش بزرگی که برای ارتش شوروی کامپیوتر تولید می‌کردند متوقف شدند.    

کامپیوترهای اتحاد جماهیر شوروی تا اواسط دهه ۱۹۹۰ در روسیه مورد استفاده قرار ‌گرفتند اما مصرف‌کنندگان روسی پس از اتحاد جماهیر شوروی، به دلیل کیفیت بالاتر تجهیزات غربی، ترجیح دادند از محصولات غیربومی استفاده کنند.

تحریم‌های غرب در زمان جنگ سرد

از آنجا که در طول جنگ سرد، کامپیوتر توسط دولت ایالات متحده کالای راهبردی در نظر گرفته می‌شد، فروش آن توسط کشورهای غربی معمولاً بدون مجوز ویژه مجاز نبود. در نتیجهِ تحریم‌های CoCom، شرکت‌های بلوک غرب نمی‌توانستند بدون مجوز ویژه کامپیوترها را به اتحاد جماهیر شوروی صادر کنند (یا به آنها سرویس دهند).

حتی هنگامی که فروش برخی اقلام براساس سیاست‌های CoCom  ممنوع نبود، دولت ایالات متحده همچنان از کشورهای اروپای غربی می‌خواست از صادرات تجهیزات مرتبط با کامپیوتر به دلیل مسائل سیاست خارجی یا حقوق بشری خودداری کنند. با این وجود در مورد فروش نرم‌افزار قانون‌گذاری انجام نشد، زیرا سیاست‌گذاران غربی دریافتند که نرم‌افزارها بسیار راحت‌تر قابل کپی(یا قاچاق) هستند.

فناوری‌های کامپیوتری در روسیه امروزی

برخلاف صنایع دیگر همچون هوافضا، صنایع سنگین، تجهیزات نظامی و...، روسیه در حوزه فناوری اطلاعات میراث کمابیش اندکی را از دوران اتحاد جماهیر شوروی به ارث برد. شرکت‌های جدید فناوری اطلاعات روسیه در اوایل دهه ۱۹۹۰ به دنبال یافتن جایگاهی در اقتصاد بازار جدید آغاز به کار کردند. کپی غیرمجاز در این کشور گسترده بود و تخمین زده می‌شود که ۹۰٪ از کل نرم افزارهای موجود در روسیه در سال ۱۹۹۷ از طریق کپی غیرمجاز حاصل شده بود.

در آن سال‌ها شرکت‌هایی مانند ویست(Vist) شروع به جمع‌آوری و مونتاژ اجزا و قطعات کامپیوتری خارجی کردند و کامپیوترهای ارزان‌قیمت را برای مشاغل کوچک و خانوارهایی که توانایی خرید برندهای گران‌قیمت خارجی مانند IBM و Compaq نداشتند تولید کردند. شرکت DVM Computer با لپ‌تاپ‌های خود مورد توجه قرار گرفت و برای تنظیم بازار فناوری اطلاعات، انجمن صنفی کامپیوتر تشکیل شد. در سال ۱۹۹۷ یاندکس در مسکو تأسیس شد.  این شرکت فناوری اطلاعات روسی اکنون به بزرگترین موتور جستجوی روسیه و هشتمین موتور جستجوی جهان تبدیل شده است. یاندکس ضمناً توسعه‌دهنده سرویس‌ها و محصولات اینترنتی بسیاری بوده ‌است.  

در سال ۱۹۹۹، ام‌سی‌اس‌تی شرکت سخت‌افزار روس، پردازنده Elbrus ۲۰۰۰ را تولید کرد که در ابتدا با تبلیغاتی جنجالی به عنوان «قاتل اینتل» معرفی شد اما طولی نکشید که به دلیل کمبود بودجه متوقف شد.

با گذشت زمان، شرکت‌های روسی به توسعه نرم‌افزار روی آوردند، فعالیتی که هزینه‌های زیرساختی کمتری نیاز داشت و با توجه به نیروی کار فراوان این کشور، امکان موفقیت در آن بیشتر بود. در ابتدا شرکت‌های بومی تنها به فکر تأمین نیازهای خاص بازار روسیه بودند. به عنوان مثال شرکت وان‌سی به تولید نرم افزار ERP پرداخت که با تمرکز بر قوانین حسابداری روسیه تهیه شده بود.

در سال ۱۹۹۷ شرکت کاسپرسکی‌لب راه‌اندازی شد، شرکتی که امروزه به عنوان شرکت شاخص صنعت فناوری اطلاعات کشور روسیه شناخته می‌شود. این شرکت محصولات ضدویروس برای کامپیوتر و موبایل تولید می‌کند. کاسپرسکی‌لب، تنها شرکت نرم‌افزار روسی بود که سال ۲۰۱۲ در میان ۱۰۰ شرکت برتر تولید نرم‌افزار جهان قرار گرفت. IDC data، کاسپرسکی‌لب را چهارمین شرکت بزرگ در حوزه امنیت سایبری جهان قلمداد کرده است و گارتنر آن را سومین آنتی‌ویروس برتر جهان خوانده است.

شرکت ام‌سی‌اس‌تی در سال ۲۰۱۲ لپتاپ مقاوم MCST NT-ElbrusS را برای کاربردهای نظامی تولید کرد که مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفت. صادرات نرم‌افزار و خدمات فناوری اطلاعات روسیه در سال ۲۰۱۸ به ۱۰.۵ میلیارد دلار رسید، در حالی که در سال ۲۰۰۹ این مبلغ ۲.۸ میلیارد دلار بود.   

هوش مصنوعی در روسیه

دولت روسیه چندین سال است که به فناوری‌های هوش مصنوعی (AI) توجه نسبی نشان می‌دهد. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور این کشور، در چند گفت‌وگو اظهار نظر کرده است که کشوری که در زمینه هوش مصنوعی بیشترین پیشرفت را داشته باشد، ارباب آینده جهان خواهد بود. با این وجود، تا همین اواخر، روسیه عملاً تنها کشور بزرگ جهان به شمار می‌رفت که فاقد یک برنامه راهبردی در زمینه توسعه هوش مصنوعی بود.

این کشور در اکتبر ۲۰۱۹، برنامه بلندمدت توسعه هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ را در دستور کار خود قرار داد. بدین منظور اسبربانک یا بانک پس‌انداز فدراسیون روسیه که بزرگترین بانک در روسیه و اروپای شرقی و سومین بانک بزرگ در اروپا شناخته می‌شود، تضمین‌های مالی کافی برای سرمایه‌گذاری را ارائه کردند تا یک نقشه راه به کمک شرکت‌های بزرگ فناوری اطلاعات روسیه همچون یاندکس، میل‌رو گروپ و... تدوین شود.

همچنین این شرکت‌ها با همراهی صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم دولت روسیه، ساختاری را تحت عنوان  اتحادیه هوش مصنوعی روسیه ایجاد کرده‌اند که وظیفه‌اش ارتقای فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در این کشور است. گام اولی که این نهاد جدید قرار است بردارد در دو زمینه: توسعه حمل و نقل بدون راننده و تدوین قوانین مربوط به داده‌های صنعتی و شخصی، برای ایجاد یک بانک کلان‌داده و استفاده بهینه از این داده‌ها است.   

انتهای پیام/۴۱۶۰/پ