گسترش روابط واقعی با روسیه برابر با داشتن یک رأی در شورای امنیت است/ نیاز تهران به آموزش افراد خاص برای ایجاد ارتباط قوی با مسکو

گروه جهان خبرگزاری آنا - محمدجعفری؛ محمد یوسفی تحلیلگر روابط بین‌الملل و کارشناس حوزه سی.آی.اس (کشورهای مستقل مشترک‌المنافع) در مصاحبه با آنا معتقد است ایران نباید گسترش روابط با روسیه به‌عنوان عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد را با دیگر کشورها یکسان بداند زیرا ائتلاف با روسیه یعنی استفاده از حق وتوی این کشور در روزهای حساس و نفس‌گیر. متن کامل مصاحبه به شرح ذیل است:

آنا: شما به‌عنوان تحلیلگر روابط بین‌الملل چه تفاوتی میان رابطه ایران با روسیه و کشوری که عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل نیست می‌بینید؟

یوسفی: اگر ایران با روسیه ائتلاف اقتصادی ایجاد کند، تبادلات اقتصادی‌اش را بالا ببرد، آن موقع است که می‌تواند انتظار داشته باشد در یک ائتلاف واقعی با روسیه قرارگرفته و آنجاست که به‌عنوان‌مثال در رأی‌گیری‌های شورای امنیت، روسیه قطعنامه‌های ضد ایرانی را وتو کند. این تفاوت میان گسترش رابطه اقتصادی و سپس راهبردی با یک عضو شورای امنیت نسبت به یک کشور عادی است.

همان‌گونه که در قسمت چهارم پرونده آسیب‌شناسی روابط ایران و روسیه تأکید کردم همکاری روسیه با ترکیه یک همکاری اجباری و علی‌رغم تنش‌هایی است که بین این دو کشور وجود دارد.

یک مثال دیگر، خارج از این منطقه می‌تواند اهمیت مسئله را واضح‌تر کند. وقتی چین در اسناد امنیتی سالیانه که از سوی واشنگتن منتشر می‌شود همیشه به‌عنوان یکی از تهدیدهای آمریکا مطرح می‌شود ولی بااین‌وجود واشنگتن نتوانسته رابطه‌اش را با پکن قطع کند و حتی می‌بینیم یکی از بزرگ‌ترین تعاملات اقتصادی را همین ایالات‌متحده با چین دارد، مشخص می‌شود که تعاملات و روابط اقتصادی باعث شده آمریکا ناگزیر از ایجاد رابطه با چین شود. اگر این تعاملات اقتصادی نبود شاید ورق به گونه دیگری برمی‌گشت و چین خیلی بیش از این تحت‌فشار قرار می‌گرفت ولی به خاطر وجود این تعاملات اقتصادی، آمریکا و اروپا حتی باوجوداینکه چین را یک خطر بزرگ برای خودشان محسوب می‌کنند مجبور به ادامه رابطه با این کشور هستند.

آنا: به نظر شما رابطه با دو ابرقدرت چین و روسیه چه تأثیری بر تعامل ایران با غرب دارد؟

یوسفی: ما حتی اگر بخواهیم در مذاکرات برجام و سپس در رابطه با آمریکا و اروپا موفق و خواستار لغو همه تحریم‌هایی که بعد از برجام وضع شدند باشیم و درزمینهٔ ارتباط با اروپا و آمریکا موفق عمل کنیم باید یک آلترناتیوی درزمینه رابطه با کشورهای غربی داشته باشیم که هیچ آلترناتیوی بهتر از روسیه و چین بجای غرب برای ما در این برهه از زمان یافت نمی‌شود.

 ایران با عقد قراردادهای محکم و درازمدت با کشورهای شرقی حتی می‌تواند قدرت چانه‌زنی‌اش در مسائل بین‌المللی را بالا ببرد و اهرم فشار در مذاکره با غربی‌ها را در دست داشته باشد

یعنی حتی اگر می‌خواهیم رابطه موفق با غرب داشته باشیم،‌ باید رابطه خود با کشورهایی مثل روسیه و چین را تقویت کنیم. چرا؟ شما نگاه کنید به این مثال که اخیراً اتفاق افتاد. زمانی که ایران سند همکاری راهبردی ۲۵ ساله با چین را به امضا رساند، بعدازآن شاهد بودیم که لحن مقامات ایالات‌متحده نسبت به ایران تغییر کرد. تا قبل از آن داشتند سیگنالی به ایران صادر می‌کردند که ما نمی‌خواهیم تحریم‌ها را لغو کنیم اما بلافاصله بعد از شکل گرفتن قرارداد همکاری بین ایران و چین، دیدیم که ایالات‌متحده به‌نوعی سیگنال‌هایی را ارسال کرد که ما حاضریم حتی تحریم‌ها را (به شیوه کاخ سفید) لغو کنیم.

این‌ مثال نشان داد که ایران با عقد قراردادهای محکم و درازمدت با کشورهای شرقی حتی می‌تواند قدرت چانه‌زنی‌اش در مسائل بین‌المللی را بالا ببرد. اگر ایران می‌خواهد قدرت چانه‌زنی بالاتری داشته باشد، باید قراردادی مانند سند راهبردی چین را با روسیه هم به امضا برساند.

من معتقدم اگر قبل از برجام یا در زمان برجام یا حتی بعد از امضای برجام در سال ۲۰۱۵، ایران این رابطه را با روسیه و چین ایجاد کرده بود، آن موقع کشورهای اروپایی به‌راحتی به خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق هسته‌ای رضایت نمی‌دادند و حتماً اقدام مؤثرتری انجام می‌گرفت چون این نگرانی را داشتند که اگر این‌ها خارج شوند، بازار ایران به دست این دو کشور شرقی می‌افتد و در ضمن فشار تحریم‌ها علیه ایران به این اندازه نمی‌بود. از این لحاظ بازهم تأکید می‌کنم که اگر قرار است به نحوی ایران بخواهد قدرت چانه‌زنی خود را در معادلات بین‌المللی بالا ببرد باید از ابزار ارتباط با کشورهای شرقی هم استفاده کند.

آنا: ایران چه محاسنی برای روسیه می‌تواند داشته باشد؟

یوسفی: نگاه روسیه به مسائل منطقه و بین‌المللی در بسیاری از موارد با ایران همسو است. این همسویی اصلاً بین مسکو و آنکارا وجود ندارد. به همین دلیل است که ایران هم از بابت اقتصادی هم از بابت راهبردی برای روسیه از اهمیت بالاتری نسبت به ترکیه برخوردار است. حتی در بحث توریسم هم ایران می‌تواند تبادلاتش را با روسیه بالا ببرد چون طبیعت ایران برای روس‌ها جذابیت دارد. آن چیزی که برای آنها جذابیت دارد، دریای خزر یا جنگل‌های شمال ایران نیست بلکه بیابان‌ها و ریگزارهای ایران است چراکه در منطقه سرد روسیه چنین طبیعتی وجود ندارد.

بیشتر بخوانید:

آنا: در بسیاری از موارد، گسترش روابط همه‌جانبه با تکیه‌بر یک موضوع خیلی مهم مشترک شکل می‌گیرند، آیا در رابطه بین ایران و روسیه چنین موردی یافت می‌شود؟

یوسفی: بله یک محور بسیار خوب برای این موضوع وجود دارد. کریدور شمال به جنوب با توجه به عضویت روسیه در پیمان اقتصادی بریکس متشکل از کشورهایی مثل هند، روسیه، برزیل، چین و آفریقای جنوبی محور بسیار خوبی برای آغاز جدی همکاری بین تهران و مسکو است. در ضمن رابطه روسیه با هند روزبه‌روز در حال گسترش است به‌نحوی‌که هرساله مقامات روس نشست‌هایی را با مقامات دهلی‌نو برای گسترش مراودات اقتصادی برگزار می‌کنند.

چندی پیش مقالات یکی از رایزنی‌های اقتصادی ایران را در یکی از کشورهای حوزه قفقاز مطالعه می‌کردم و به این مسئله برخوردم که این رایزن اقتصادی حتی اعضای اتحادیه اوراسیا را نمی‌تواند به‌درستی تشخیص دهد!

این مراودات اقتصادی بین مسکو و دهلی‌نو بیشتر بوسیله کشتی و از سمت کانال سوئز برقرار می‌شود. ایران می‌تواند از طریق بندرعباس - بندر انزلی یا آستارا خان این کریدور شمال به جنوب را ایجاد کند. یا از طریق روسیه - قفقاز و ایران این دسترسی را به آب‌های گرم جنوب ایران به روسیه بدهد و یا از طریق روسیه - منطقه آسیای میانه و دوباره آب‌های جنوب ایران این مسیر استراتژیک را راه‌اندازی کند. این سه مسیر می‌توانند نقش کریدور شمال به جنوب را به‌خوبی ایفا کنند زیرا از بُعد زمانی دسترسی را کاهش می‌دهند یعنی زمان تبادل فعلی کالا بین روسیه و هند را که در حال حاضر بیشتر از دو ماه طول می‌کشد را خیلی کمتر می‌کنند که از یک سو هزینه‌ها را برای هند و روسیه کاهش می‌دهند و از سوی دیگر، منافع اقتصادی خوبی برای ایران در پی خواهد داشت.

از طرف دیگر اگر روسیه بخواهد از طریق بندر ولادی وستوک در قسمت شرقی خودش دست به این اقدام بزند و بحث صادرات و واردات را از طریق هند انجام دهد، بازهم گزینه مناسبی را انتخاب نکرده است چراکه فاصله بندرهای شرق روسیه با مسکو خیلی زیاد است و اصلاً منطقی نیست. موضوع منجمد شدن آب‌ها در فصل سرما نیز مهم است چراکه عملاً این تبادلات اقتصادی را غیرممکن خواهد کرد. بنابراین ایران می‌تواند در اینجا مدت‌زمان تبادلات بین هند و روسیه را کاهش دهد که در یک اتحادیه اقتصادی به اسم بریکس هستند و در این اتحادیه سعی می‌کنند با استفاده از ارزهای ملی و ظرفیت‌های اقتصادهای ملی اعضا رشد اقتصادی بهتری را تجربه کنند.

آنا: احداث کریدور هم‌زمان بر است هم ریسک‌های خاص خود را دارد. به‌جز کریدور شمال – جنوب راهکار سریع الحصول‌تری در نظر دارید؟

یوسفی: مسلماً. بحث ورود ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا خیلی مناسب است. این موضوع می‌تواند فرصتی مناسب برای ایران باشد که رابطه‌اش را با روسیه گسترش دهد. روسیه به‌عنوان برادر بزرگ‌تر اعضای این اتحادیه فعالیت می‌کند و ایده اتحادیه اقتصادی اوراسیا از روسیه شکل‌گرفته است.

البته مسائلی در اتحادیه اقتصادی اوراسیا هم وجود دارد که در ابتدا مشکل‌ساز خواهند بود ازجمله رابطه تکمیلی بین کشورهای عضو که قزاقستان، روسیه، قرقیزستان، ارمنستان و بلاروس هستند. اگر ایران هم بتواند به‌عنوان یک عضو دائم وارد این اتحادیه شود شاید یک مشکلاتی داشته باشد و آن مشکلات این است که ایران، روسیه و قزاقستان به‌نوعی اقتصاد مکمل یکدیگر را ندارند و اقتصاد هر سه کشور مبتنی بر صادرات انرژی است که می‌تواند باعث رقابت و فاصله گرفتن این‌ها از یکدیگر شود. از همین رو ایران باید بر زمینه صادراتی و مبادلاتی تأکید کند که بتواند به‌عنوان یک اقتصاد مکمل وارد این اتحادیه شود چراکه کشورهای تشکیل‌دهنده‌اش مثل بلاروس، قزاقستان و روسیه به خاطر وجود سرمای زیاد در این کشورها درزمینه تهیه محصولات کشاورزی، مرکبات، صیفی‌جات، تره‌بار و ... با مشکل مواجه هستند و یکی از زمینه‌هایی است که کشورمان می‌تواند با تأکید بر آن‌ها به‌نوعی اقتصاد مکمل با آن‌ها را در این زمینه‌ها ایجاد کند.

از طرفی ارمنستان به خاطر اینکه به‌عنوان یکی از اعضای اتحادیه اوراسیا در یک نوع محاصره قرارگرفته، از یک سو همسایه‌ای به اسم ترکیه دارد که در جنگ قره‌باغ عملاً یک بخش از نیروهای تهاجمی به ارمنستان محسوب می‌شد، در سمت شرقی‌اش در همسایگی آذربایجان قرار دارد که همیشه با آن اختلاف داشته است و از طرف شمال هم ارمنستان با گرجستان هم‌مرز است که به خاطر مناطق صعب‌العبور و کوه‌های سر به فلک کشیده و بلندی که در مرز گرجستان و ارمنستان وجود دارد، عملاً تبادلات بین این دو کشور را سخت کرده است و به خاطر اینکه بعد از انقلاب رنگی گرجستان، این کشور هم به‌نوعی در بلوک کشورهای غربی قرارگرفته بنابراین نمی‌تواند ارتباط خیلی خوبی با ارمنستان داشته باشد.

به‌این‌ترتیب ارمنستان بین سه کشور گرجستان، ترکیه و آذربایجان قرارگرفته که حاضر به تبادل با این کشور نیستند و یک نوع محاصره برای ارمنستان اتفاق افتاده و تنها راه تنفس این کشور مسیر ایران است.

کسانی که تحصیل‌کرده غرب هستند و در ایران به سمت و مقامی رسیده‌اند گرایش به توسعه رابطه با غرب دارند و مخالف ایجاد رابطه عمیق و جدی با شرق هستند

ارمنستان ازلحاظ تأمین انرژی در تنگناست و ایران می‌تواند تأمین‌کننده نیازهای انرژی ارمنستان باشد. از طرفی در بحث کالاهای صنعتی و مسائل دیگر می‌تواند تأمین‌کننده نیازهایش باشد. ایران نباید این فرصت را از دست بدهد. مثل فرصتی که در زمان تیره شدن رابطه ترکیه و روسیه اتفاق افتاد و ایران نتوانست از آن فرصت برای ارسال کالاهای خودش به روسیه استفاده کند. بنابراین، جمهوری اسلامی باید ارتباطش را با ارمنستان به‌عنوان عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا گسترش دهد، چراکه ارمنستان بعد از جنگ قفقاز دیگر تمایلی ندارد که واردکننده کالاهای ترکیه‌ای و آذربایجانی باشد.

آنا: به نظر می‌رسد که شما و دیگر تحلیلگران از سال‌ها پیش محاسن ایجاد رابطه جدی با روسیه را برجسته کرده‌اید پس مشکل کجاست که تابه‌حال اقدام مؤثری صورت نگرفته؟

یوسفی: کسانی که تحصیل‌کرده غرب هستند و در ایران به سمت و مقامی رسیده‌اند گرایش به توسعه رابطه به غرب دارند. شما نمی‌توانید از کسی که در غرب تحصیل‌کرده انتظار دید مثبت به شرق داشته باشید زیرا همراه تحصیلاتی که در غرب داشته، ‌ایدئولوژی غربی‌ها را هم پذیرفته و از همین روی است که حتی بعد از قطع ارتباط و تحریمی که توسط غرب بر ضد ایران وضع شد، می‌بینیم بعضی از مقامات ایرانی که در غرب تحصیل‌کرده‌اند، دنبال رابطه با غرب هستند و زمانی که حتی روسیه و کشورهای شرقی مایل به ارتباط با ایران هستند، بعضاً ‌این نخبگان سیاسی اجازه نمی‌دهند که این ارتباط با روسیه شکل بگیرد.

نکته دیگر اینکه در بحث دیپلماسی اقتصادی، چرا چندین بار تأکید کردم دیپلماسی اقتصادی ایران در روسیه ضعیف است؟ چند وقت پیش مقالات یکی از رایزنی‌های اقتصادی ایران را در یکی از کشورهای حوزه قفقاز مطالعه می‌کردم و به این مسئله برخوردم که این رایزن اقتصادی حتی اعضای اتحادیه اوراسیا را نمی‌تواند به‌درستی تشخیص دهد. مثلاً اوکراین را وارد این اتحادیه کرده! یا صحبت از نوعی رابطه اقتصادی کرده و واقعاً مطالبی را گفته که حتی کسی که به الفبای حوزه CIS و بحث اتحادیه اوراسیا اشراف نداشته باشد چنین اشتباهاتی را نخواهد داشت. وقتی کسی که نمی‌داند اتحادیه اوراسیا برای چه شکل‌گرفته، کشورهای تشکیل‌دهنده‌اش کدام هستند و به حوزه CIS اشراف ندارد، چطور می‌تواند به‌عنوان یک رایزن اقتصادی درزمینه اقتصادی در کشورهای قفقاز فعالیت کند؟!

تا زمانی که شاهد این دست اتفاقات باشیم، طبیعتاً نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که ایران از بُعد اقتصادی در آنجا پیشرفتی کند. اگر انتصاب‌ها بر اساس لیاقت نباشد این اتفاقات می‌افتد.

ایران باید از شرایط استفاده کند. یکی از راه‌های گسترش ارتباط با روسیه و جامعه روسیه استفاده از زبان فارسی است. ایران می‌تواند در بعضی از جمهوری‌های روسیه که تاریخشان یک تاریخ ایرانی است نفوذ کند. من حتی با بعضی از دانشگاه‌هایشان در آنجا درزمینه تاریخ و آکادمی علوم روسیه برای ترجمه متون تاریخی که از تاریخ گذشتگانشان مانده و به زبان فارسی نوشته‌شده بود همکاری داشتم. پس ایران باید این بُعد را در کنار بُعد اقتصادی جدی بگیرد چراکه هرچقدر گزینه‌های ما برای ارتباط بیشتر باشد، یعنی اقتصادی باشد، فرهنگی باشد، سیاسی باشد، هرچقدر این‌ها بیشتر باشد این رابطه محکم‌تر خواهد بود و آن نفوذ می‌تواند بهتر انجام شود.

در آخر هم نکته‌ای که باید عرض کنم که بسیار مهم است. دیپلماسی در روسیه و ادبیات صحبت کردن با روس‌ها یک ادبیات خاص است. در این زمینه باید آدم‌های خاصی تربیت شوند تا در کوتاه‌ترین زمان بتوانیم بهترین نتیجه را بگیریم.

انتهای پیام/۴۱۵۵/