امواج قاتل سونامی در کمین بزرگترین دریاچه جهان/«حلقه آتش اقیانوس آرام» در خزر هم شعله‌ور می‌شود؟

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، سونامی مجموعه‌ای از امواج دریاهاست که به دلیل لرزش شدید درون آب، به صورت موج درمی‌آید و گاهی اوقات با ارتفاع بیش از  30.5 متر به خشکی می‌رسد. این دیواره‌های آب هنگام برخورد با لب ساحل می‌توانند باعث تخریب گسترده شوند و جان بسیاری را بگیرند. سونامی‌ها به دلایل مختلف رخ می‌دهند و در طول تاریخ موارد متعددی از این بلایای طبیعی رخ داده است، با این همه، اکثر افراد سونامی را با رخداد فاجعه‌بار سال 2004 در اقیانوس هند به یاد می‌آورند.

در جنوب دریای مازندران و شمال البرز گسل‌هایی  وجود دارد که جز گسل‌های فعال محسوب می‌شود. تاکنون حدود سیزده سونامی برجسته در نقاط مرکزی دریای مازندران ثبت شده است و در صورت بروز یک زمین‌لرزه حدوداً ۵.۵ ریشتری در داخل این دریاچه بزرگ، سونامی شدیدی حاصل خواهد شد که  با وجود شهرک‌ها و شهرهای ساحلی استان‌های شمالی می‌تواند نتایج فاجعه‌باری را در پی داشته باشد. در این گزارش با سونامی از نقطه‌نظری علمی بیشتر آشنا می‌شویم.

چه عواملی باعث ایجاد سونامی می‌شود؟

سونامی معمولاً در اثر زمین‌لرزه‌های بزرگ در مرز و خط سرحدی صفحات تکتونیکی زیر دریا ایجاد می‌شوند. هنگامی که کف اقیانوس در مرز یک صفحه بالا می‌رود یا به طور ناگهانی به پایین می‌آید و سقوط می‌کند، حجم آبی را که در بالای خودش است جابه‌جا می‌کند. بدین ترتیب امواج متلاطم که بدین طریق در حقیقت پرتاب شده‌اند یک سونامی را شکل می‌دهند.

بیشتر سونامی‌ها در ناحیه‌ای موسوم به «حلقه آتش» (Ring of Fire) در اقیانوس آرام اتفاق می‌افتند، منطقه‌ای که از نظر زمین‌شناسی فعال است و جابه‌جایی‌های زمین‌ساختی آتشفشان‌ها و زمین‌لرزه‌ها در آنجا عادی است.  

سونامی همچنین ممکن است در اثر رانش زمین در زیر آب یا فوران آتشفشان ایجاد شود. حتی ممکن است مانند گذشته‌های باستان، در اثر برخورد شهاب سنگ بزرگی که در اقیانوس فرو می‌رود به وجود آید.

نکته حیاتی در پیش‌بینی سونامی

بخش پایینیِ امواج سونامی، یعنی زیر تاج موج، اغلب زودتر از هر جای دیگری  اثرش را نشان می‌دهد. وقتی سونامی اتفاق می‌افتد، بخش پایینیِ امواج یک اثر خلا(vacuum effect) ایجاد می‌کنند. در نتیجه آب کرانه دریا کمابیش مکیده می‌شود و حجم آب لب ساحل به وضوح کم می‌شود. دانستن این مسئله حیاتی است. زیرا عقب‌نشینی آب دریا یک علامت هشدار طبیعی مهم سونامی است و بدین معنی است که تاج موج و حجم عظیم آب آن معمولاً تا پنج دقیقه یا کمی بیشتر به ساحل برخورد خواهد کرد. شناخت این پدیده می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد.

یک سونامی معمولاً از مجموعه‌ای از امواج تشکیل شده است که قطار موج(wave train) نامیده می‌شود، بنابراین ممکن است با رسیدن امواج متوالی به ساحل، نیروی تخریبی آن تشدید شود. افرادی که سونامی را تجربه می‌کنند باید به یاد داشته باشند که به احتمال زیاد خطر با موج اول از بین نمی‌رود و باید منتظر اعلام خبر رسمی باشند که بازگشت به مکان‌های آسیب‌پذیر ایمن است یا نه.

برخی از سونامی‌ها به عنوان امواج نابودگر عظیم در ساحل ظاهر نمی‌شوند بلکه در عوض به یک جزر و مد سریع شباهت دارند که در مناطق ساحلی به وجود می‌آید و کسی هم متوجه آنها نمی‌شود!

بهترین دفاع در برابر هرگونه رخداد سریع سونامی این است که به افراد اطلاع‌رسانی شود به مناطق مرتفع بروند. به دلیل اینکه سونامی در اقیانوس آرام زیاد رخ می‌دهد، ائتلافی از 26 کشور جهان مستقر در هاوایی، سیستم هشدار سونامی اقیانوس آرام را با شبکه‌ای از تجهیزات لرزه‌ای و اندازه‌گیری سطح آب تشکیل داده‌اند تا سونامی‌ را در دریاها به موقع تشخیص دهند. سیستم‌های مشابهی برای محافظت از مناطق ساحلی در سراسر جهان ارائه شده است.

حقایقی در مورد سونامی‌ها

سونامی مجموعه‌ای از امواج اقیانوسی است که در اثر زلزله زیر آب، رانش زمین یا فوران آتشفشان ایجاد می‌شود. همچنین به ندرت، سونامی می‌تواند ناشی از برخورد شهاب سنگ غول‌پیکر با اقیانوس باشد. این امواج می‌توانند به ارتفاعات بیش از 30 متر برسد.

تحقیقات نشان داده است موج اول سونامی معمولاً شدیدترین موج آن نیست، امواج پی‌درپی بزرگ‌تر و قوی‌تر می‌شوند.  

سونامی‌ها می‌توانند با سرعتی در حدود 805 کیلومتر در ساعت حرکت کنند، تقریباً همان سرعتی که هواپیمای جت پرواز می‌کند!

اگر گرفتار موج سونامی شدید و دیگر چاره‌ای به جز مواجهه با آن نبود، حتی اگر قهرمان شنای کشور هستید، بهتر است دست از تلاش بی‌فایده برای شنا بردارید، فقط یک لاستیک یا هر جسم شناور دیگری را پیدا کنید و  اجازه دهید جریان آب خودش در موردتان تصمیم بگیرد!   

یکی از ویژگی‌های سونامی‌ها این است که انرژی خود را حفظ می‌کنند. به عبارت دیگر یک سونامی می‌تواند بدون از دست دادن انرژی خود، کل طول یک اقیانوس را بپیماید!

سونامی در زبان ژاپنی به معنای "موج بندرگاه" است(tsu یا بندرگاه + name یا موج). اینکه یک واژه ژاپنی به طور بین‌المللی برای اطلاق به این رخداد انتخاب شده است  نمایانگر تاریخچه طولانی سونامی دراین کشور است.

دانشمندان به لطف فناوری‌های نوین می‌توانند بر اساس محاسبات با استفاده از شاخص‌هایی همچون عمق آب، مسافت از یک مکان به مکان دیگر و زمان وقوع زلزله یا سایر رویدادها، زمان رسیدن سونامی را تقریباً به هرجایی از جهان تخمین بزنند.

هاوایی همیشه در معرض خطر سونامی است. تقریباً هر سال یک سونامی در آنجا اتفاق می‌افتد و هر هفت سال یکبار، یک مورد سونامی شدید در آنجا به وقوع می‌پیوندد. بزرگترین سونامی ثبت‌شده در هاوایی سال 1946 اتفاق افتاد زمانی که ساحل جزیره هیلو با امواج 10 متری در سرعت 800 کیلومتر در ساعت مورد اصابت سونامی قرار گرفت!

سونامی اقیانوس هند در سال 2004، در اثر زمین‌لرزه‌ای با انرژی معادل انفجار 23000 بمب اتمی ایجاد شد. پس از زلزله در دل آب، امواج نابودگر سونامی که از مرکز زلزله به جهات مختلف پرتاپ شده بود، به خط ساحلی 11 کشور برخورد کرد و  رقم باورنکردنی 283 هزار کشته برجای گذاشت.

انتهای پیام/