باید دیپلماسی اقتصادی قوی میان ایران و کشورها صورت بگیرد

به گزارش خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، دیپلماسی یکی از ابزارهای مناسب برای تعامل و ارتباط با کشورهای جهان به خصوص دنیای اسلام است. یکی از انواع روابط بین کشورها دیپلماسی اقتصادی است که می‌تواند دستاوردهای خوبی برای کشورها داشته باشد.

در حال حاضر دیپلماسی اقتصادی ابزاری نوین و قدرتمند در فضای بین‌المللی محسوب می‌شود و از طریق روابط دیپلماتیک می‌توان به بازارهای خارج از کشور دسترسی پیدا کرد. این نوع دیپلماسی، به جذب سرمایه‌گذاران خارجی و تقویت ارتباط کشورها کمک می‌کند. در همین راستا با پیمان حسنی، پژوهشگر دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی دانشگاه امام صادق (ع) به گفتگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

کشورها نیازمند ارتباط اقتصادی با یکدیگر هستند

آنا: درباره لزوم ارتباط اقتصادی کشورها با یکدیگر توضیحاتی بفرمایید.

حسنی: در جهان کنونی با توجه به وابستگی متقابل اقتصادی کشورها، شرایطی ایجاد شده که با در نظر گرفتن سرعت بالای پیشرفت در عرصه تکنولوژی و صنعت، برخی کشورها به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی و صنعت بالا و برخی مسائل دیگر از مزیت‌های اقتصادی در برخی زمینه‌ها برخوردار هستند.

همین دارا بودن مزیت اقتصادی باعث می‌شود تا کشورها امکان صادرات محصولات خودشان را داشته باشند و برخی از کشورها واردکننده این محصولات از کشورهای دیگر باشند. در کنار آن، برخی از کشورها به دلیل دارا بودن منابع عظیم طبیعی، اعم از منابع انرژی و سوخت‌های فسیلی یا منابع طبیعی مثل معادن و مسائل دیگر، از مزیت اقتصادی برخوردار هستند.

برای پیشبرد اهداف اقتصادی، کشورها نیازمند برقراری روابط تجاری دو یا چندجانبه با کشورهای مختلف هستند. برقراری چنین روابطی از طریق ابزاری تحت عنوان دیپلماسی اقتصادی میسر خواهد بود. در حقیقت زمانی که کشورها چه برای تأمین نیازهای اساسی خود و چه برای تولید ثروت و صادرات محصولات و فرآورده‌های خود به کشورهای مجاور یا کشورهای دیگر روی می‌آورند، نیازمند تدوین یک برنامه منسجم تحت عنوان دیپلماسی اقتصادی هستند.

یکی از مراکزی که به تقویت دیپلماسی اقتصادی می‌تواند کمک کند، سازمان همکاری اقتصادی است که به اختصار «اکو» نامیده می‌شود. این سازمان اولین بار در سال 1343 بین سه کشور ایران، پاکستان و ترکیه شکل گرفت. نام اولیه این سازمان «RCD» با عنوان «سازمان همکاری عمران منطقه‌ای» بود اما بعد از مدتی تغییر نام داد. وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 باعث شد که یک وقفه‌ای در کار این سازمان ایجاد شود که از سال 1364 فعالیت خود را از سر گرفت و این بار با نام سازمان اکو ادامه فعالیت داد. در ادامه پس از فروپاشی شوروی، کشورهایی که از این اتحاد جماهیر شوروی تجزیه و مستقل شده بودند به این سازمان منطقه‌ای سه‌جانبه پیوستند. کشورهایی مثل افغانستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان که با اضافه شدن این هفت کشور،‌ اعضای اکو به 10 کشور ارتقا پیدا کرد.

با توجه به موقعیت خاص سازمان اکو که در حقیقت اشراف بالایی بر چند آبراه استراتژیک جهان و همچنین دسترسی به پنج دریای بزرگ و مهم جهان را دارد، موقعیت ژئوپلتیکی و استراتژیکی این سازمان را تقویت می‌کند. اما این سازمان همچون سازمان‌های بین‌المللی دیگر، خالی از نقص نیست و در مسیر حرکت خود با چالش‌هایی مواجه است. اگر بخواهیم چالش‌های این سازمان را دسته‌بندی کنیم، مهم‌ترین چالش‌ها عبارتند از:

مسئله اول، کمبود سرمایه‌های مالی و فیزیکی در کشورهای عضو است. در حقیقت اعضای این سازمان به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند. اعضایی که ثروتمند و غنی هستند مثل ترکیه، ایران، آذربایجان، ازبکستان، قرقیزستان و... و دسته دوم کشورهایی هستند که به‌لحاظ چه ثروت و چه به‌لحاظ برخی مسائل، کشورهای فقیرتر مثل پاکستان و افغانستان محسوب می‌شوند. در حقیقت تفاوتی که بین این کشورها به‌لحاظ اقتصادی وجود دارد، یکی از چالش‌های عمده در مسیر حرکت این سازمان به‌شمار می‌رود. مسئله دوم، تفاوت در بحث دیدگاه‌های سیاسی و سیاست‌های کشورهای عضو است که بعضاً باعث اصطکاک در مسائل اقتصادی می‌شود. اگرچه ارتباط تنگاتنگ اقتصاد با سیاست غیرقابل انکار است ولی یکی از راه‌های حل این چالش و مشکل، کاهش میزان تأثیرگذاری دیدگاه‌های سیاسی بر اهداف و برنامه‌های اقتصادی کشورهاست.

آنا: نحوه اجرایی کردن دیپلماسی اقتصادی چگونه است؟

حسنی: نحوه اعمال و اجرای این برنامه کلان از چند طریق مانند عضویت در سازمان‌های بین‌المللی، دسترسی به بازارهای جهانی و ارتباط با رژیم‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای امکان‌پذیر است.

کشورها برای تقویت دیپلماسی اقتصادی می‌توانند در زمینه توسعه پایدار، نقش بسیار فعالی را ایفا می‌کند. در حقیقت برخی نهادها در زمینه‌های انرژی نو، محیط زیست، مدیریت بلایای طبیعی و مقابله با جرائم سازمان‌یافته و مواد مخدر و همچنین در زمینه گردشگری، نقش فعال و مثبتی را ایفا کرده‌اند.

لزوم ایجاد دیپلماسی اقتصادی قوی ایران و سایر کشورها

راه‌حل برون‌رفت از این مشکلات و حل بسیاری از چالش‌ها یا به‌حداقل رساندن این مشکلات و چالش‌ها، داشتن یک دیپلماسی اقتصادی قوی و منسجم بین کشورهاست. جمهوری اسلامی ایران به دلیل موقعیت خاصی که در منطقه دارد، در حقیقت در قلب سازمان اکو قرار گرفته و همین موضوع برای کشور ایران مزیت بالایی محسوب می‌شود. همسایگی این کشور با 13 کشور و به عقیده برخی با 15 کشور، باعث شده که دسترسی بسیار آسانی به کشورهای همسایه خود داشته باشد و همین امر، امکان توسعه و گسترش تجارت با کشورهای همسایه را فراهم کند.

از طرفی به‌غیر از بعضی کشورها که به‌لحاظ اقتصادی و صنعتی ممکن است دوشادوش ایران یا مثل ترکیه از ایران جلوتر باشند، مابقی همسایگانی که در اطراف ایران هستند، پایین‌تر و ضعیف‌تر از ایران قرار دارند، لذا همین امر یک مزیت اقتصادی برای ایران فراهم می‌کند.

استفاده از ظرفیت دیپلماسی نوروز

آنا: آیا می‌توان از عید نوروز برای دیپلماسی اقتصادی بهره برد؟

حسنی:

از سوی دیگر با توجه به اینکه کشورهای همسایه ایران از یک ویژگی مهم فرهنگی برخوردارند، همین امر می‌تواند باعث نزدیک شدن بیشتر این کشورها به یکدیگر باشد و آن موضوع، نوروز و دیپلماسی نوروز است.

نوروز به‌عنوان یکی از مباحث فرهنگی و مناسبت‌هایی که به مناسبت آغاز سال جدید و آغاز بهار در کشورهای متعددی در این منطقه جشن گرفته می‌شود، در حقیقت می‌تواند عامل و زمینه‌ای برای هم‌گرایی بیشتر کشورها به‌لحاظ سیاسی و فرهنگی باشد که مسلماً مباحث اقتصادی را هم دربر می‌گیرد.

تمرکز بر روی محصولات حلال

آنا: با توجه به اینکه کشورهای اسلامی در منطقه ما حضور دارند، از این موضوع چه استفاده‌ای برای تقویت دیپلماسی اقتصادی می‌توان کرد؟

حسنی: کشورهای این منطقه اغلب مسلمان هستند یا جمعیت بسیاری از مسلمانان را در خودشان جای داده‌اند. در نتیجه بحث تمرکز بر روی محصولات حلال و برند حلال و صادرات این محصولات می‌تواند بسیار مفید باشد.

از سوی دیگر با استفاده از یک دیپلماسی فعال و پویا، کشورهای همسایه ایران قادر خواهند بود تا نیازهای خودشان را بین یکدیگر فراهم کنند.

آنا: تعامل ایران و سازمان اکو چگونه می‌تواند باشد؟

حسنی: لازمه موفقیت در تعامل با اقتصاد جهانی و دستیابی به اهداف اقتصادی و توسعه‌ای کشور، شناسایی پتانسیل‌ها و زمینه‌های همکاری ایران به‌ویژه در حوزه تجارت با سازمان‌های منطقه‌ای از جمله سازمان اکو است.

ایران زمانی قادر است به گسترش و تعمیق همگرایی‌هایی منطقه‌ای خود در چارچوب تعامل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به‌صورت بهینه در این منطقه عمل کند که از توانایی‌ها و ظرفیت‌های موجود خود و سایر کشورهای عضو به‌ویژه در بخش تجارت خارجی آگاهی کامل داشته باشد و برای تحقق اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت خود برنامه‌ریزی مناسب و کارآمدی داشته باشد.

در این راستا به‌منظور ارتقای سطح و موقعیت سازمان اکو، سندی تحت عنوان «چشم‌انداز اکو 2025» طراحی شده که موجب ارتقای تعامل منطقه‌ای در زمینه‌های مختلف مورد علاقه طرفین مثل ترانزیت و حمل‌ونقل، انرژی، تجارت و گردشگری می‌شود.  در حقیقت لازم است تا اعضای این سازمان از طریق مکانیسم‌ها و طراحی‌های پیش‌بینی شده، اجرای مؤثر این سند چشم‌انداز را سرعت ببخشند.

مجدداً اگر مسئله را ناظر به ایران نگاه کنیم، ‌ایران با توجه به موقعیت خاصی که دارد، در حقیقت به مثابه یک دالان مهم و بزرگ برای تجارت منطقه‌ای در این سازمان به‌شمار می‌رود.

الزامات و برنامه‌هایی که ایران باید در راستای سطح و کنشگری خودش در این سازمان انجام دهد، به قرار زیر است: مسئله اول، تقویت زیرساخت‌های ارتباطی و حمل و نقل، اعم از جاده‌ها، راه‌آهن که با توجه به همسایگی ایران با کشورهای مختلف نقش مهمی را در بحث تجارت ایفا می‌کند. دومین مسئله مربوط به موضوع قوانین حوزه تجارت است که یک بخش از این قوانین در حوزه قوانین گمرکی متمرکز شده و مسئله دیگر، مباحث مربوط به سرمایه‌گذاری، جذب سرمایه‌گذاری و قوانین مربوط به تجارت است.

در حقیقت اصلاح وضعیت و قوانین گمرکی به‌منظور تسهیل مبادلات تجاری و همچنین فراهم کردن زمینه مناسب و دادن تضمین‌ها و ضمانت‌ اجراهای کافی به‌منظور اطمینان خاطر سرمایه‌گذاران خارجی، باعث ارتقا و رشد سریع اقتصادی در کشور می‌شود. به همین منظور، تمامی نهادهای کشور، اعم از قوای سه‌گانه و نهادهای ذی‌ربط باید یک‌صدا و متحد وارد میدان شده و نسبت به این مسئله اهتمام جدی داشته باشند.

قوه مقننه با اصلاح قوانین موجود و تصویب قوانین جدید در حوزه‌های گمرکی، تجارت خارجی و سرمایه‌گذاری خارجی، قوه مجریه با اجرا و پیگیری طرح‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری و همچنین قوه قضائیه با بررسی و نظارت و تعقیب خاطیان این حوزه می‌توانند یک همکاری سه‌جانبه را به‌منظور پیشبرد اهداف اقتصادی کشور و کمک به رشد اقتصادی کشور ایفا کنند که همین امر باعث خروج کشور از وضعیت اقتصادی نابسامان ناشی از برخی تحریم‌های تحمیلی علیه کشور خواهد شد.

در نتیجه به‌منظور جمع‌بندی مباحث ارائه شده باید به این نکات اشاره کرد که اگرچه سازمان اکو عمری قریب به نیم قرن دارد و در این مدت هم اقدامات و موفقیت‌هایی را حاصل کرده اما با این‌حال به عقیده بسیاری از تحلیلگران و مقامات از جمله محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران ، هنوز ظرفیت‌های اکو آنچنان که باید، شناخته شده نیستند و از این ظرفیت‌ها به‌صورت کامل و حداکثری استفاده نمی‌شود.

در واقع شناسایی ظرفیت‌های موجود در این سازمان و استفاده بهینه و حداکثری از این ظرفیت‌ها از طریق داشتن یک برنامه اقتصادی تحت عنوان دیپلماسی اقتصادی منسجم، مدون و کلان می‌تواند به رشد اقتصادی و توسعه پایدار کشور ایران کمک کند. همچنین می‌تواند در آینده سازمان اکو تأثیرگذار باشد و تأثیرگذاری این سازمان منطقه‌ای را تا حد جهانی ارتقا دهد.

انتهای پیام/4118/