روایتی از نقش یک استاد در شکلگیری تحصیلات تکمیلی تاریخ در دانشگاه آزاد/ «عبدالحسین نوایی» کیست؟
رضا یگانه‌شکیب، عضو هیئت علمی گروه تاریخ کالج سانتامونیکا در کالیفرنیای آمریکا در گفتگو با خبرنگار حوزه آموزشی و پژوهشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با اشاره به ایام سالگرد فوت عبدالحسین نوایی از اساتید تأثیرگذار در توسعه تحصیلات تکمیلی گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی گفت: عمده فعالیت‌های تدریسی استاد از همان سال‌های آغاز تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی شروع شد. وی از اوایل تشکیل این دانشگاه، نقش بسیاری در شکلگیری بخش تحصیلات تکمیلی تاریخ در دانشگاه آزاد اسلامی ایفا کرد. نوایی حتی سفرهای یک روزه به واحدهای دانشگاهی مختلف می‌رفت و با تدریس چند ساعت در روز نه تنها موجب ایجاد انگیزه در دانشجویانی می‌شد که از پایتخت دور بودند بلکه کمک شایانی هم به ایجاد بخش‌های تحصیلات تکمیلی در این واحدها می‌کرد.
«نوایی» اهمیت ویژه‌ای برای دانشگاه آزاد در تربیت نسل آینده قائل بود
وی افزود: یکی از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی، شعبه ابهر بود که استاد حتی در سال‌های آغاز بیماری سرطان خون در دهه ۱۳۷۰ نیز، هفته‌ای یک روز به این واحد می‌رفت و تدریس می‌کرد. در تمام مدتی که وی به تدریس در دانشگاه‌های دولتی چون تربیت مدرس، الزهرا، امام خمینی (ره) قم و شهید بهشتی مشغول بود و پایان‌نامه‌های متعددی در دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری را راهنمایی و مشاوره می‌داد، هیچگاه علاقه او به دانشگاه آزاد اسلامی کم نشد. همیشه اهمیت ویژه‌ای برای این دانشگاه در تربیت نسل آینده ایران به‌ویژه دانشجویان شهرستانی قائل بود که قبل از تأسیس این واحدها دسترسی به تحصیلات عالیه در آن‌ها وجود نداشت.
عضو هیئت علمی گروه تاریخ کالج سانتامونیکای آمریکا بیان کرد: نوایی 16 سال پیش در مهرماه از دنیا رفت و پس از 60 سال تدریس، تحقیق و تألیف کتب و مقالات پرشماری در قطعه هنرمندان بهشت زهرا (س) تهران به خاک سپرده شد؛ هر چه بیشتر از آن روز که «نوایی» از میان ما رفت می‌گذرد اهمیت کار او بیش از پیش بر اهل تاریخ به‌خصوص دست‌اندرکاران و پژوهشگران تاریخ‌نگاری مدرن و بر پایه اسناد، هویدا می‌شود. از همان روزگاری که او همراه با زنده‌یاد عباس اقبال آشتیانی دو نفری مجله وزین یادگار را به رشته تحریر در آورده و در اختیار دوستداران ادب و فرهنگ ایران زمین قرار می‌دادند تا به امروز تعداد بی‌شماری از ایرانیان و غیر ایرانیان از کارهای او بهره‌مند شده‌اند.
تسلط «نوایی» در نسخه‌شناسی و تصحیح متون تاریخی مثال‌زدنی بود
یگانه‌شکیب با بیان اینکه تسلط نوایی در نسخه‌شناسی و تصحیح متون تاریخی مثال‌زدنی بود، گفت: آثاری از او چون فتنه باب، احسن‌التواریخ، تاریخ عضدی، خاطرات عباس میرزا مُلک‌آرا، تکلمه‌الاخبار، تاریخ آل مظفر، مرآت‌البلدان، تاریخ گزیده، مطلع سعدین و مجمع بحرین، حدیقه‌الشعرا، مرآت‌الوقایع مظفری و یادداشت‌های ملک‌المورخین سپهر، خود گویای این واقعیت هستند.
وی ادامه داد: شاید تصحیح متون و نسخه‌شناسی برجستهترین وجه کار استاد نباشد، عبدالحسین نوایی نه تنها پیشگام عرصه سندشناسی بلکه از توسعه‌دهندگان و ترویج‌کنندگان تاریخ‌نگاری مبتنی بر اسناد تاریخی بود. او با تکیه بر اسناد به نگارش مجدد دوره‌های گوناگونی از تاریخ ایران به‌ویژه صفویه و قاجاریه پرداخت.
برجستهترین آثار «عبدالحسین نوایی» چیست؟
یگانه‌شکیب افزود: نوایی آثار متعددی را خلق کرده است که از برجستهترین آن‌ها می‌توان به «اسناد و مکاتبات تاریخی از تیمور تا شاه اسماعیل»، «شاه‌اسماعیل صفوی-اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت‌های تفصیلی»، «شاه‌طهماسب-مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت‌های تفصیلی»، «شاه‌عباس -مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت‌های تفصیلی»، «نایبیان کاشان بر اساس اسناد»، «اسناد و مکاتبات سیاسی ایران از ۱۰۳۸ تا ۱۰۵۲ قمری»، «اسناد و مکاتبات سیاسی ایران از ۱۰۵۲ تا ۱۱۳۵ قمری»، «نادر و جانشینش همراه با نامه‌های سلطنتی و اسناد سیاسی و اداری» و «اسناد میرزا عبدالوهاب خان آصف‌الدوله و مهد علیا به روایت اسناد» اشاره کرد.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: نوایی تألیف کتب دیگری نیز داشته است که اگر چه بر پایه روایات و اسناد تاریخی نگاشته شده است اما با نثری شیوا، روان و قابل فهم برای همگان نیست که می‌توان به آثاری چون کریم خان زند، فتح تهران، دولت‌های ایران از مشروطیت تا اولتیماتوم، متون تاریخی به زبان فارسی، روابط سیاسی و اقتصادی ایران در عصر صفوی، و اثر جاویدان و شاهکار استاد یعنی ایران و جهان در دو مجلد اشاره کرد؛ البته استفاده نوایی از اسناد به‌خاطر سلیقه و علاقه وی به اسناد نبوده است، بلکه در تمامی کارهای خود تأکید زیادی به چراجویی و علت‌یابی وقایع بر پایه تحلیل بی‌طرفانه اسناد داشت و خواستار خلق روایاتی جدید از وقایع تاریخی و یا به عبارت دیگر نگاهی نو به وقایع گذشته داشت.
اهمیت دادن به تربیت نسل جوان
یگانه‌شکیب گفت: شاید در ذهن جوان و نسل فعلی به ویژه دانشجویانی که هیچگاه استاد را ندیده‌اند این تصور شکل بگیرد چگونه کسی که چنین آثار زیادی را نگاشته، فرصت تدریس و تربیت دانشجویان را داشته است؟ وی همانقدر که به پژوهش و تألیف اهمیت می‌داد، بلکه صد البته بیشتر به تربیت نسل جوان و شاگردانی که بتوانند تأثیرگذار باشند اهتمام می‌ورزید؛ او ساعات بسیاری را در شبانه‌روز کار می‌کرد و از متوسط افراد هم سن و سال خود بسیار کمتر می‌خوابید. نوایی که بازنشسته وزارت فرهنگ سابق یا همان آموزش و پرورش فعلی در سال ۱۳۵۶ بود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی نه تنها کار خود را کمتر نکرد بلکه به تألیف آثاری منحصربه‌فرد و با شور و شوقی مضاعف به تدریس در دانشگاه‌های مختلف کشور پرداخت.
وی بیان کرد: نوایی خارج از فضای دانشگاهی کلاسیک نیز به تربیت شاگردانی پرداخت که اکنون هر یک از آنان تأثیرگذارترین چهره‌ها در حوزه پژوهش و تألیف در نهادها و سازمان‌ها هستند. عبدالحسین نوایی در طی سال‌های زیادی که به تدریس و تحقیق مشغول بود به تناوب با مراکزی چون مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی، مرکز اسناد نهاد ریاست جمهوری، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، سازمان نقشه‌برداری کشور و دیگر نهادها همکاری داشت. این چهره ماندگار ایران که دو بار برنده کتاب سال شد و در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی نیز از او تجلیل شده بود، در مهرماه سال ۱۳۸۳ رخ در نقاب خاک کشید. روانش شاد و راهش پر رهرو باد.
انتهای پیام/4118/
انتهای پیام/