«هنردرمانی» ابزاری برای کمک به نیازمندان روحی و روانی/ مدرسه مهارت‌ورزی بیماران خاص راه‌اندازی می‌شود؟
گروه استان‌های خبرگزاری آنا، داوود دهقانی محمودآباد؛ هنردرمانی به ما کمک می‌کند، انرژی‌های تخلیه نشده درون خودمان را تبدیل به اثری هنری کنیم و این اثر هنری الزاماً به این معنی نیست که حتماً باید ابعاد زیبایی‌شناسانه داشته باشد، آن چیزی که در این فرآیند اتفاق می‌افتد، رهاسازی است.
غلامرضا خلعتبری، عضو هیئت علمی گروه هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن از ظرفیت‌های دنیای هنر برای کمک به نیازمندان روحی و روانی استفاده کرده و فعالیت‌های درمانی در حوزه پرونده‌های طلاق و گروه‌های MS و تقویت روحیه فردی برای بیماران سرطانی را دنبال کرده است.
خلعتبری اکنون به‌عنوان مدیرمسئول هسته فناور «به‌ورزان هنر» مستقر در مرکز رشد واحدهای فناور دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن فعالیت دارد.
خبرنگار خبرگزاری آنا برای آشنایی با هنردرمانی و فعالیت‌هایی که در این فرایند انجام می‌شود با غلامرضا خلعتبری عضو هیئت علمی گروه هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن، دانش‌آموخته دوره دکتری فلسفه هنر و کارشناسی ارشد تئاتر گفتگو کرده است که در ادامه می‌آید.
آنا: لطفا درباره فعالیت‌های خود توضیح دهید.
خلعتبری: 15 سال است که از ظرفیت‌های دنیای هنر برای کمک به نیازمندان روحی و روانی استفاده می‌کنیم و بر همین اساس طرح «به‌ورزان هنر» را با بُن‌مایه هنردرمانی ارائه دادیم و در این راستا و در این چند سال فعالیت‌های خودمان را در سطوح متفاوت گسترش دادیم و با دادگستری هم همکاری داشته‌ایم.
در گام نخست سعی کردیم در زمینه پرونده‌های طلاق به واسطه هنر و نقش ابزارهای هنری، روابط بین خانواده‌هایی را که در لبه بحران و جدایی هستند را التیام بخشیم. در گام‌های بعدی کلاس‌ها و دوره‌ها و ورک‌شاپ‌های تخصصی هنردرمانی با اقشار متفاوت آسیب‌پذیر جامعه در دانشگاه آزاد اسلامی برگزار کردیم.
با گروه‌های MS نیز فعالیت‌های درمانی بسیار خوبی داشتیم. همین‌طور با بچه‌های معلول و گروه‌های دانشگاهی که نیاز به این کارگاه‌ها داشتند. آخرین پروژه‌ای را که در این زمینه توانستیم کلید بزنیم و انجام دهیم، کار مشارکتی با واحد شبکه بهداشت و درمان استان مازندران و همین‌طور شبکه بهداشت و درمان شهرستان تنکابن بود که شامل کار کردن و برگزاری یک دوره کلاس‌های تقویت روحیه فردی برای بیماران سرطانی بود که بعد از برگزاری این کلاس‌ها کرونا شیوع پیدا کرد.
آنا: درباره برنامه‌های پیش رو توضیح دهید.
خلعتبری: با توجه به ظرفیت‌هایی که دانشگاه آزاد اسلامی تنکابن در گروه روان‌شناسی، گروه هنر و معماری دارد و اعضای هیئت علمی قوی در این واحد دانشگاهی حضور دارند برای نخستین بار در سطح ایران درخواست گسترش فعالیت هنردرمانی را ارائه کرده‌ایم تا به شکل خاص‌تر اقشار آسیب‌پذیر جامعه به‌ویژه جامعه معلولان را پوشش دهیم به همین دلیل درخواست مدرسه مهارت‌ورزی را برای نابینایان و ناشنوایان و همین‌طور سالمندان هم ارائه کردیم.
آنا: هدف از ارائه درخواست مدرسه مهارت‌ورزی بیماران خاص چیست؟
خلعتبری: اکنون در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که آمار و ارقام نشان میدهد از 15 تا 20 سال آینده درصد سالمندان بسیار بالا خواهد بود و متأسفانه زیرساخت‌های خدماتی برای این افراد تا به امروز به‌ویژه در شهرستان‌ها چندان فراهم نشده است و تا آن زمان اگر فکری نشود با یک بحران بسیار فراگیر مواجه خواهیم شد، این در حالی است که ظرفیت‌های خلاقانه دنیای هنر اجازه میدهد بخش اعظمی از مشکلات روحی و روانی و حتی جسمی و فیزیکی سالمندان تعدیل پیدا کند، اتفاقی که در کشورهای پیشرفته در تمام سطوحش رخ داده است.
آنا: چگونه به فکر راه‌اندازی مدرسه مهارت‌ورزی بیماران خاص افتادید؟
خلعتبری: از آنجایی که ما در گروه هنر فعالیت داریم، به‌ویژه اینکه حدود 17 سال رشته تئاتر و نمایش در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی تنکابن در حال تدریس است و همکاران بنده در این رشته‌ها صاحب تجربه و ایده هستند و تجربیاتی که با گروه‌های معلولان داریم، به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم برای نخستین‌‌بار در ایران کلاس‌های مهارت‌ورزی را برای نابینایان به‌واسطه مهارت‌های صوتی راه‌اندازی کنیم، یعنی دانشگاه آزاد اسلامی نمایندگی این پروژه را برعهده بگیرد و به سمت آموزش این طیف از اقشار جامعه برویم تا فضا و بازار کار برای آنان باز شود.
آنا: چه نوع آموزشی برای نابینایان مدنظر است؟
خلعتبری: با توجه به ظرفیت‌هایی که در حوزه نمایش وجود دارد، به‌ویژه در حوزه فنِ بیان، تصمیم گرفتیم مدرسه مهارت‌ورزی نابینایان را راه‌اندازی کنیم و به آنان فن بیان را آموزش دهیم و نهایتاً در بازار کار با توجه به رونق زیادی که کتاب‌های صوتی یا حتی تولید نمایش‌های رادیویی دارد، مشغول به فعالیت شوند و به‌نظر می‌توانند بسیار کارآمد باشند.
آنا: در این مورد تجربه‌ای هم داشته‌اید؟
خلعتبری: سال‌هاست با بچه‌های ناشنوا فعالیت دارم و با توجه به تجربه کاری که با آنان داشته‌ام، متوجه شدم زبان بدنی بسیار قدرتمندی دارند؛ بنابراین با توجه به ویژگی‌هایی که در هنر نمایشی مانند نمایش‌های پانتومیم داریم، می‌توانیم این مهارت‌ورزی را برای بچه‌های ناشنوا راه‌اندازی و آنان را به حوزه بازیگری و هنر معرفی کنیم.
به‌واسطه ابزار هنر، بخش مهمی از آسیب‌های روحی، روانی و اجتماعی در این سه حوزه نیز کاهش پیدا می‌کند و می‌توانیم به عزیزان ناشنوا کمک کنیم.
آنا: چند سال است این فعالیت را آغاز کرده‌اید؟
خلعتبری: از سال 85 که پروژه کارشناسی ارشد را در دانشگاه تربیت مدرس داشتم با بچه‌های ناشنوا و معلول تئاتردرمانی کردم. همین زمان استارت کار را زدیم و با همه مشکلاتی که داشتیم و به‌دلیل ناآگاهی سازمان‌ها و نهادها- که متأسفانه همچنان هم داریم- همیشه سعی کردیم تا جایی که از توانمان برمی‌آید به این دوستان کمک کنیم.
آنا: هنردرمانی رشته‌ای ناشناخته در کشور ماست. درباره آن بیشتر توضیح دهید.
خلعتبری: بله، هنردرمانی متأسفانه رشته‌ای ناشناخته در کشور ماست. هنردرمانی یعنی از ظرفیت‌های دنیای هنر استفاده کنیم و از آن به‌عنوان یک مدیوم و ابزار(رسانه) برای خوب کردن حال خود و اطرافیان و جهانی که در آن به سر می‌بریم، بهره ببریم.
حداقل در جهان پس از کرونا شاهد هستیم در روزهای قرنطینه مهم‌ترین چیزی که التیام‌بخش تنهایی اعضای خانواده‌هاست، موسیقی، فیلم، کتاب و همه آن چیزهایی است که در حوزه فرهنگ و هنر قرار دارد. معتقدم در راهی که در جهان پس از کرونا پیش رو داریم، چاره‌ای نداریم جز بازگشت به همین بن‌مایه‌های موجود در فرهنگ و هنری که وجود دارد.
آنا: تقسیم‌بندی جهان بعد از کرونا چگونه است؟
خلعتبری: استحضار دارید در جهان پس از کرونا آن چیزی که در وهله نخست بر ما هجمه وارد می‌کند، این است که این ویروس ارتباط اولیه، ارتباط حسی یا حسّانی ما را با جهان قطع می‌کند. ما را وادار کرده که کمتر ببینیم، کمتر لمس کنیم. نیاکان، اجداد و بزرگان ما در حقیقت با این ویژگی‌های اولیه یعنی تجربه زیسته، یعنی لمس کردن زندگی می‌کردند و از پس بسیاری از مسائل و مشکلات روحی روانی برمی‌آمدند، حال در نظرداشته باشید وقتی این فاجعه بزرگ اتفاق می‌افتد، نسل آینده و کودکان ما که تجربه لمس کردن را از دست می‌دهند، تجربه بوییدن را دیگر نخواهند داشت، چه اتفاقی خواهد افتاد؟
طرحی را برای سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی ارسال کردیم با عنوان گشایش نخستین مدرسه مهارت‌ورزی بیماران خاص زیرنظر هسته فناور «به‌ورزان هنر» که در صورت تأیید نهایی به‌عنوان مدرسه مهارت‌ورزی برای نابینایان، ناشنوایان و سالمندان فعالیت خواهد کرد
هنردرمانی یعنی از همه ظرفیت‌های خلاقانه هنر برای اینکه به دغدغه‌ها و بحران‌های درونی خودمان فرم و شکل زیبایی بدهیم، استفاده کنیم. هنردرمانی به ما کمک می‌کند تا در حقیقت انرژی‌های تخلیه نشده درون خودمان را تبدیل به اثری هنری کنیم و این اثر هنری الزاماً به این معنی نیست که حتماً باید ابعاد زیبایی‌شناسانه داشته باشد، آن چیزی که در این فرآیند اتفاق می‌افتد، رهاسازی است.
آنا: اعتقاد دارید که به‌وسیله هنر می‌توانیم تخلیه هیجان داشته باشیم؟
خلعتبری: بله، هنر مهم‌ترین ابزاری است که به من و شما کمک می‌کند تا این رهاسازی و تخلیه هیجان‌های درونی را بیرون بریزیم، اگر بخواهم مثالی بزنم که واضح‌تر کند، بارها و بارها ما با متخصصان و همکاران در حوزه سرطان و سرطان‌شناسی جلساتی را برگزار کردیم، همیشه سؤال من از این پزشکان متعهد و متخصص این بوده که شما وقتی به بیمار سرطانی دارو می‌دهید، درباره جسم این بیماری کار می‌کنید؟
اما سؤال بنده این است که همه ما می‌دانیم مهم‌ترین مسئله‌ای که بیماری سرطان را تشدید می‌کند، اضطراب است. شما برای اضطراب این بیماران چه کار می‌کنید؟ عمدتاً می‌گویند کاری از دست ما برنمی‌آید. آنجاست که امروز در سطح دنیا، هنردرمانی به‌عنوان یک شیوه مکمل در کنار بقیه شیوه‌های کلینیکی و درمانی کمک می‌کند برای اینکه سطح اضطراب بیماران مثلاً سرطانی را التیام ببخشد و در مورد این موضوع مطالعات و مقالات بسیار زیادی در دنیا شکل گرفته و تقریباً از دهه 1940 و 1950 به‌عنوان شکلی رسمی در اروپا و آمریکا و همین‌طور سازمان بهداشت جهانی به‌عنوان یک مدیوم درمانی پذیرفته شده است.
در ایران هر وقت مثلاً وارد بهزیستی شدیم، جایی که باید متولی این امر باشد، همیشه تصور آنها از واژه درمان این است که دارو تجویز می‌کنیم یا یک روان‌پزشک هستیم. این حد و مرزها متأسفانه جا نیفتاده در حالی که در دنیا به‌عنوان یک امر متعارف شناخته شده و به‌عنوان یک شیوه مکمل درمانی، شیوه‌ای بوده که هزینه‌ها و آسیب‌هایش بسیار کم است.
آنا: در واقع در هنردرمانی تمرکز بر دارو نیست؟
خلعتبری: در هنردرمانی از دارو استفاده نمی‌کنیم و سعی می‌کنیم خشم درونی یک فرد را بر روی یک بوم نقاشی تبدیل به یک تابلو کنیم. سعی می‌کنیم حرف‌های ناگفته یک انسان دردمند را تبدیل به شعر کنیم.
اگر به تاریخ هنر و ادبیات جهان و هنر ایران نگاه کنیم، مگر غیر از این است که از نقاشان بزرگ دنیا (ادوارد مونش، پیکاسو، ونگوگ) و در حوزه ادبیات، (کافکا، صادق هدایت و همینگوی) و خیلی دیگر از هنرمندان، دردها، اضطراب‌ها و هیجانات درونی خودشان را به قول فروید تبدیل به یک شکل دیگر و پالایش پذیرفته کردند.
هنر به ما اجازه میدهد تا دردهای خودمان را پالایش دهیم و به شکل دیگری تبدیل کنیم که آن شکل برای ما زندگی و تحمل هجوم حقیقت و تلخی آن را برای ما آرام‌تر می‌کند. به قول نیچه که می‌گوید: هنر بسان دو بالی است که به ما کمک می‌کند هجوم حقیقت را تحمل کنیم.
بهترین مکانیسمی که امروز می‌توانیم به واسطه آن، این سختی‌ها و آلام درونی، اضطراب و تنهایی را که جزء مهم‌ترین ویژگی‌های عصر حاضر هست، سر و سامان دهیم، دنیای هنر هست و چیزی هست که راه دست همه ماست و با ساده‌ترین ابزارهای هنری می‌توانیم کار انجام دهیم.
تحقیقات نشان داده که مثلاً در حوزه سالمندان اگر روح و روان یک سالمند را در سطح خوب نگه داریم، میزان مصرف سالانه و سرانه دارو در کشور پایین می‌آید؛ اما اگر ما امروز یک سالمند درون خانه داشته باشیم، به‌دلیل اینکه هیچ برنامه نظام‌مندی نداریم، اگر دچار سردرد شود، نخستین کاری که انجام می‌دهیم این است که سریعاً به نزد پزشک می‌بریم در حالی که بخش اعظمی از این بیماری‌هایی که درگیرش هستیم؛ حتی بیماری‌های جسمی، ارتباط تنگاتنگی به مسائل روحی روانی ما دارد.
وقتی که از یک سالمند درخواست می‌کنید برای ما قصه بگوید، یعنی قصه‌درمانی و اینکه برای ما قصه می‌گوید در حقیقت خود، ذهن، روح و روانش را سازماندهی می‌کند.
تمام هدف ما این است که با معرفی رشته هنر و معماری از ظرفیت‌های موجود استفاده کنیم. از همین ابزارهای ساده، بوم نقاشی، موسیقی بدون کلام و قطعه فیلم، معجزات بسیار زیادی می‌بینیم که چقدر می‌تواند راهگشا باشد و کمک کند و به‌ویژه اینکه جامعه هدف ما اقشار آسیب‌پذیری باشند که متأسفانه به هر دلیلی چندان برای این اقشار برنامه‌ریزی خاصی نشده است.
چند سال است که مدام با سماجت خودم سعی می‌کنم وارد زندان‌ها شوم و به زندانیان کمک کنم؛ اما همیشه پشت درهای بسته زندان و سلول‌های زندان می‌مانیم و همیشه بسیار بسیار باید وقت و انرژی صرف این شود که تازه خود را معرفی کنیم.
آنا: در هنردرمانی چه مشکلاتی بر سر راه است و چه راهکارهایی دارید؟
خلعتبری: در هنردرمانی مشکلات ساختاری و سیستماتیک داریم. همین که مدیران ارشد، این آگاهی را ندارند برای فعالیت در این حوزه با مشکلات متعدد مواجه هستیم.
اکنون نیاز به یک برنامه‌ریزی سازمانی است که اهمیت موضوع جابیفتد، باید در بن‌مایه‌های فکری جامعه استفاده از ابزار هنر برای درمان را جا بیندازیم، هنوز در بن‌مایه‌های فکری جامعه، نیاز به اینکه بخواهیم از ظرفیت‌های هنری استفاده کنیم، شکل نگرفته است؛ چراکه آگاهی‌رسانی به شکل فردی سخت است.
با توجه به اینکه دانشگاه‌ها تا امروز حمایت‌های معنوی از ما داشته‌اند، اما واقعاً هنوز در بخش حمایت‌های مادی هیچ اتفاقی نیفتاده و سال‌هاست که بر اساس علاقه و اعتقادی که دارم، حتی با هزینه‌های شخصی خودم این کار را انجام می‌دهم.
مشکل این است که وقتی این مسئله به شکل سیستماتیک و سازمانی انجام نشده باشد و از آنجایی که هنردرمانی فرآیندی کاملاً انرژی‌بر است؛ به جای اینکه به‌عنوان یک متخصص انرژی خودم را در کارگاه‌ها بگذارم، همیشه بیشترین انرژی صرف متقاعدکردن مدیران شده که جاهایی حتی می‌تواند باعث بی‌انگیزگی شود؛ اما با همه این مشکلات امیدها باز به دانشگاه آزاد اسلامی بود، به همین علت که اکنون بیش از یک‌سالی است که درخواست کرده‌ایم هنردرمانی را وارد حوزه دانش‌بنیان کنیم و نخستین اتفاق خوب، متقاعدکردن شبکه بهداشت و درمان بوده است.
آنا: یعنی مسئولان دانشگاه علوم پزشکی هم به هنردرمانی اشراف کامل ندارند؟
خلعتبری: بله! با بعضی از دوستان‌مان در گروه علوم پزشکی صحبت کردیم، آنجا هم این آگاهی وجود ندارد. نهایتاً بیشتر وقت می‌گذارم که به‌‌شکل فردی این کار را انجام دهم. واقعیت این است که در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی، گروه‌های پزشکی، روان‌شناسی و هنری بسیار قوی وجود دارند و کار ما بین‌رشته‌ای است.
آنا: این فعالیت بین‌رشته‌ای در دانشگاه شما در حال انجام است، آیا طرحی در این زمینه دارید؟
خلعتبری: از آنجایی که مشکلات ساختاری است، همه مشکلاتی را که در سطح بالاتر داریم، در حد و اندازه کوچکتر هم در دانشگاه خواهیم داشت و در مجموع راه بسیار دشواری در پیش داریم و مسیرمان مسیر همواری نیست، به‌دلیل همان نگاه متعارف و سنتی که به مقوله هنر در مملکت ما وجود دارد.
طرحی را برای سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی ارسال کردیم با عنوان گشایش نخستین مدرسه مهارت‌ورزی بیماران خاص زیرنظر هسته فناور «به‌ورزان هنر» که در صورت تأیید نهایی به‌عنوان مدرسه مهارت‌ورزی برای نابینایان، ناشنوایان و سالمندان فعالیت خواهد کرد.
انتهای پیام/4117/4062/پ
انتهای پیام/