25 درصد جمعیت ایران درگیر حاشیه‌نشینی و بافت‌های فرسوده هستند/ معرفی 3 چالش حاشیه‌نشینی، اسکان غیر رسمی و بافت فرسوده
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، محدثه حسینی، «حاشیه‌نشینی» در کشور به‌عنوان یکی از پنج آسیب اجتماعی که رفع آن همواره مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار دارد در دل خود بحران‌هایی را می‌پروراند که به چالشی اجتماعی تبدیل شده است.
بیکاری، قاچاق و مصرف مواد مخدر، طلاق، فساد اخلاقی، نزاع، سرقت و همچنین مشکلات شهری اعم از کمبود خدمات و امور رفاهی از عمده مسائلی است که حاشیه‌نشینی به‌عنوان یک بحران در ایجاد آن نقش دارد؛ کودک‌آزاری، پرورش کودکان کار، فقر اقتصادی، فقر فرهنگی، فقر ارتباطی، احساس سرخوردگی اجتماعی و مسائل این‌چنینی از دیگر تبعات وجود حاشیه‌نشینی در کشور است.
هرچند که تلاش‌های بسیاری برای رفع حاشیه‌نشینی در کشور شده است اما بر اساس آمارهایی که دستگاه‌های مربوطه در سال 93 ارائه کرده بودند بیش از 15 میلیون حاشیه‌نشین در کشور وجود دارد که هرکدام از این افراد مستعد نقش‌آفرینی در بحران‌های مورد اشاره هستند.
اگرچه در سال‌های اخیر آمار حاشیه‌نشینی به دلایلی که ناظر بر مشکلات اقتصادی و اجتماعی است افزایش‌یافته اما بااین‌حال شاهد برنامه مدونی برای رفع این مشکل توسط نهادهای دولتی و دستگاه‌های مسئول در حوزه مبارزه با آسیب‌ها نبوده‌ایم.
بیشتر بخوانید:
صفرتا صد طرح پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی
از همین رو دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان یک دانشگاه مسئله محور، با تدوین برنامه علمی حاشیه‌نشینی، اسکان غیررسمی و بافت فرسوده در نظام پایش آزاد، به دنبال حل علمی و پاسخگویی به این مشکل جامعه با استفاده از پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری دانشجویان است.
در همین راستا با «ناصر عبادتی» مجری برنامه علمی حاشیه‌نشینی، اسکان غیر رسمی و بافت فرسوده به گفتگو پرداخته‌ایم که مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
آنا: برنامه علمی حاشیه‌نشینی، اسکان غیر رسمی و بافت فرسوده را معرفی بفرمایید.
عبادتی: حاشیه‌نشینی، اسکان غیر رسمی و بافت فرسوده به‌واسطه ماهیت خود از حیث مفهوم اجتماعی، فضای کالبدی، روابط اجتماعی در آن‌ها و سایر مؤلفه‌ها واجد معضلات زیرساختی، آسیب‌ها و مسائل اجتماعی و فرهنگی خاصی هستند که میزان مسئله مداری آن‌ها را عمیق‌تر جلوه داده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که حدود 25 درصد جمعیت ایران درگیر حاشیه‌نشینی، اسکان غیر رسمی و بافت‌های فرسوده هستند و کلانشهرها در کنار مسائل و مشکلات متعددی که به‌واسطه توسعه روزافزون خود با آن‌ها دست‌به‌گریبان هستند، به نحو بارزتری نسبت به سایر شهرها با پدیده حاشیه‌نشینی مواجه شده‌اند.
توسعه مناطق حاشیه‌ای به‌ویژه مناطقی که به‌واسطه تبیین جامعه‌شناختی به‌عنوان مناطق حاشیه‌نشین و اسکان غیررسمی (به مفهوم اجتماعی آن) محسوب می‌شوند، دورنمای امیدوارکننده‌ای را ندارد؛ یعنی در کلانشهرها توسعه مناطق حاشیه‌ای با توجه به آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی موجود در آن‌ها که در حال تعمیق و توسعه است، دولت و مدیریت شهری را با نگرانی و دغدغه مواجه کرده است؛ و همچنین وجود بافت‌های فرسوده و ناپایدار در مناطق مختلف شهری که مشکلاتی کم‌وبیش مشابه مناطق حاشیه‌نشین دارند به این نگرانی می‌افزاید.
تحقیق درزمینه این‌گونه مباحث شهری، روش‌های تحقیق متنوعی را طلب می‌کند؛ و گاه پژوهش در یک موضوع، مدخلی برای مطالعه سایر موضوعات باز می‌کند و دامنه تحقیق را گسترده می‌سازد.
برای تهیه مجموعه نظام موضوعات حاضر تلاش شده که بر اساس فرا تحلیلی از پژوهش‌های موجود، مجموعه قوانین و سندهای راهبردی مطالعات پشتیبان، زمینه‌های پژوهشی طراحی شوند و رشته‌های علمی مختلفی را که برای آن‌ها زمینه‌های پژوهشی مرتبط و یا بین‌رشته‌ای وجود دارد احصا و در قالب منظرهای علمی و در راستای راهبردهای تبیین شده نظام موضوعات تدوین شود.
آنا: وضعیت موجود برنامه علمی حاشیه‌نشینی، اسکان غیر رسمی و بافت فرسوده چگونه است؟
عبادتی: تاکنون 923 زمینه پژوهشی در برنامه علمی حاشیه‌نشینی، اسکان غیر رسمی و بافت فرسوده به تصویب رسیده است و 193 استاد و 153 درخواست دانشجو از 84 واحد دانشگاهی برای این برنامه علمی ثبت‌نام کرده‌اند.
همچنین تاکنون 126 پروپوزال ارشد و 52 پروپوزال دکتری در این برنامه علمی ثبت‌شده شده است.
برنامه علمی حاشیه‌نشینی، اسکان غیر رسمی و بافت فرسوده شامل بیش از 30 رشته یا منظر علمی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی، فنی مهندسی، علوم پایه و همچنین هنر و... می‌شود.
آنا: چند چالش احصا شده، معرفی بفرمایید.
عبادتی: در برنامه علمی حاشیه‌نشینی، اسکان غیر رسمی سه چالش آسیب‌های حاشیه‌نشینی و اسکان غیر رسمی، گسترش اسکان غیر رسمی و حاشیه‌نشینی و بافت‌های فرسوده و ناکارآمد احصا و تدوین‌شده است.
آسیب‌های حاشیه‌نشینی و اسکان غیر رسمی
چالش نخست، چالش آسیب‌های حاشیه‌نشینی و اسکان غیر رسمی باهدف غایی «پیشگیری و کاهش آسیب‌های (اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی) مرتبط با حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی» به‌منظور ارتقا توانمندی اجتماعی و فرهنگی حاشیه‌نشینان، ارتقا توانمندی اقتصادی حاشیه‌نشینان و ارتقا امنیتی و انتظامی مناطق حاشیه‌نشین و اسکان غیر رسمی طراحی‌شده است.
گسترش اسکان غیر رسمی و حاشیه‌نشینی
چالش دوم، چالش گسترش اسکان غیر رسمی و حاشیه‌نشینی باهدف غایی «کنترل، جلوگیری و ساماندهی اسکان غیررسمی و حاشیه‌نشینی» به‌منظور جلوگیری و محدودسازی اسکان غیررسمی، بهبود محیط‌زیست و سلامت شهری مناطق حاشیه‌نشین، توسعه و بهسازی شهری و زیرساخت‌های مناطق حاشیه‌نشین و ارتقا عملکرد مدیریت شهری و ظرفیت‌سازی اصلاح قوانین مرتبط با اسکان غیر رسمی طراحی‌شده است.
بافت‌های فرسوده و ناکارآمد
چالش سوم، چالش بافت‌های فرسوده و ناکارآمد باهدف غایی «ساماندهی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد» به‌منظور بهسازی، نوسازی و ساماندهی فضاهای عمومی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد و نوسازی کاربری‌های مسکونی و اماکن خصوصی طراحی‌شده است.
آنا: مهم‌ترین برنامه‌های ذیل راهبردهای این سه چالش چیست؟
عبادتی: ارزیابی مداخلات آسیب‌های اجتماعی در حاشیه‌نشینی، تهیه اطلس آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی مناطق حاشیه‌نشین، جامعه‌شناسی و بررسی شاخص‌های انسانی مناطق حاشیه‌نشین، روند نگاری و آینده‌پژوهی سکونتگاه‌های غیررسمی و پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی را می‌توان از این برنامه‌ها معرفی کرد.
همچنین برنامه‌ریزی تربیتی در مناطق حاشیه‌نشین و مددکاری اجتماعی، خدمات بهداشتی درمانی در مناطق حاشیه‌نشین، ظرفیت‌سازی جهت بهبود سبک زندگی، برنامه‌ریزی اجتماع‌محور و توجه به نگرش جمعیت‌شناسی قومی، افزایش مشارکت اجتماعی توانمندسازی اقتصادی، بهبود و اصلاح روش‌های اجرایی و مدیریتی، بسترسازی فرهنگی مناطق حاشیه‌نشین و اسکان غیر رسمی و کسب‌وکارهای کوچک و خوداشتغالی از دیگر برنامه‌های ذیل راهبردهای این سه چالش است.
امید است با این سه چالش به اهدافی ازجمله ساماندهی صنوف و مشاغل مزاحم، سازمان‌دهی یکپارچه‌سازی سیاست‌های حمایتی، هماهنگی بین بخشی و فرابخشی سازمان‌های مرتبط، خلأهای حقوقی سازمان‌های اجرایی، ارتقا امنیت جوامع حاشیه‌نشین، مسائل حقوقی و مالکیت اراضی، رویکردهای سیاسی مواجهه با حاشیه‌نشینی، پایدارسازی فضاهای کالبدی امنیتی و انتظامی، جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز و محدودسازی تمرکز جمعیت و فعالیت‌های غیرمجاز دست پیدا کنیم.
بهسازی روستاها و شهرهای مهاجر فرست هم‌جوار کلانشهرها، تجدید حیات شهرهای مبدأ و مهاجر فرست، بهسازی محیطی، توانمندسازی ساکنین و کاهش مهاجرت، اقدامات بازدارنده از تخریب محیط‌زیست، معیارهای شهرسازی با رویکرد حفاظت از محیط‌زیست، آمایش سرزمین در مکان‌یابی و توسعه شهری، الگوهای رشد شهری در ارتباط با حاشیه‌نشین، الگوهای طراحی شهری در بافت فرسوده، ارتقا سلامت شهری و سلامت اجتماعی، تکمیل زیرساخت‌های بافت‌های فرسوده، تأمین زیرساخت‌های خدمات شهری، بازآفرینی شهری با رویکرد جغرافیای بافت‌های فرسوده و ناکارآمد، مدیریت بحران و مخاطرات طبیعی، ارتقا کیفیت معماری ابنیه و پهنه‌های تاریخی از دیگر برنامه‌های ذیل راهبردهای سه چالش برنامه علمی حاشیه‌نشینی، اسکان غیر رسمی و بافت فرسوده است.
آنا: کدام سازمان‌ها و نهادهایی که می‌توانند از دستاوردهای پژوهشی این برنامه بهره‌مند شوند؟
عبادتی: وزارت کشور، سازمان همیاری‌های شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، شهرداری‌ها به‌ویژه مدیریت شهری کلانشهرها، شوراهای اسلامی شهر و روستا، وزارت مسکن و راه و شهرسازی، ستاد بازآفرینی شهری، سازمان نوسازی بافت‌های فرسوده، سازمان بهزیستی کشور، شرکت بهسازی و عمران شهری، شرکت توسعه و عمران شهرهای جدید، سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت صنعت معدن و تجارت، وزارت دادگستری و قوه قضاییه، مراکز پژوهشی از قبیل مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی و نهادهای قانون‌گذار و مقررات گذاری و... ازجمله سازمان‌ها و نهادهایی که می‌توانند از دستاوردهای پژوهشی این برنامه بهره‌مند شوند.
انتهای پیام/4084/
انتهای پیام/