دانشمندانی که نام ایران را در دنیای فیزیک ماندگار کردند

به گزارش خبرنگار حوزه علم، فناوری و دانش‌بنيان گروه فناوری خبرگزاری آنا، پروفسور محمود حسابی بنیان‌گذار فیزیک دانشگاهی در ایران است. او خدمات زیادی به کشور کرد که ازجمله‌ آنها می‌توان به اولین نقشه‌برداری فنی کشور، پایه‌گذاری اولین مدارس عشایری کشور، پایه‌گذاری دانشسرای عالی، ساخت اولین رادیو کشور، استقرار اولین دستگاه رادیولوژی کشور، محاسبه و تعیین ساعت رسمی ایران، پایه‌گذاری اولین بیمارستان خصوصی ایران، راه‌اندازی اولین آسیاب آبی تولید برق و غیره اشاره کرد. بااین‌حال، امروزه حسابی بیش از همه به‌عنوان نماد رشته‌ فیزیک در ایران شناخته می‌شود. در علم فیزیک به موضوعاتی همچون انرژی، نیرو، جرم، بار الکتریکی، جریان الکتریکی، میدان الکتریکی، الکترومغناطیس، فضا، زمان، اتم و نورشناسی پرداخته می‌شود. در طول تاریخ معاصر کشورمان چهره‌های درخشانی در عرصه‌ی فیزیک ظهور یافته‌اند که بعضاً کمتر برای عموم شناخته شده‌اند. در این گزارش تلاش می‌شود بخشی از سرشناس‌ترین دانشمندان فیزیک کشور را معرفی کنیم.

کمال‌الدین جناب (1287-1385)

کمال‌الدین جناب فیزیکدان ایرانی از دانشگاه سوربون فرانسه لیسانس گرفت و در رشته‌ فیزیک هسته‌ای از انستیتو تکنولوژی کالیفرنیا  زیر نظر رابرت میلیکان(برنده جایزه نوبل) در آمریکا موفق به دفاع از دکترای خود شد. امروزه، او را از پیشگامان فیزیک هسته‌ای ایران قلمداد می‌کنند. برطبق گزارش انجمن فیزیک ایران، اولین مقاله‌ فیزیک منتشر شده در نشریات علمی بین‌المللی از سوی یک ایرانی، سال ۱۹۳۷ توسط کمال‌الدین جناب نوشته شد. جناب، به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، عربی و آلمانی مسلط بود. او سال ۱۳۸۳ به‌عنوان چهره ماندگار فیزیک شناخته شد و از او تقدیر به عمل آمد.

رامین گلستانیان (1350)

 این فیزیکدان ایرانی، فرزند دکتر نعمت‌الله گلستانیان است که خود نیز یک استاد سرشناس فیزیک و الکترونیک بود. رامین گلستانیان به‌طور شاخص بر روی «مواد نرم فعال و به‌خصوص شناگران میکروسکوپی و ذرات کولوییدی فعال» کار می‌کند. او به همین واسطه در سال 2014 موفق به دریافت جایزه هول‌وک شد که یکی از معتبرترین جوایز فیزیک در کشورهای اروپایی شناخته می‌شود و در بین برندگان این جایزه، نام برخی از افرادی که پیش‌تر یا بعدتر جایزه نوبل فیزیک را بردند هم دیده می‌شود. او سال 2017 به‌عنوان بهترین سخنران کنفرانس پیر-ژیل‌دوژن انتخاب شد. او در حال حاضر مدیر گروه تحقیقاتی موسسه ماکس پلانک آلمان است و در دانشگاه آکسفورد تدریس می‌کند.  

علی جوان (1305-1395)

فیزیک‌دان و مخترع ایرانی که بیش از همه به دلیل اختراع لیزر گازی هلیوم-نئون شناخته می‌شود. لیزر هلیوم-نئون از نوع لیزرهای بی‌خطر است و برای بررسی پدیده‌های فیزیکی همچون تداخل امواج و آزمایش دو شکاف یانگ کاربرد دارد. او از شاگردان جارلز تاونز رنده‌ نوبل فیزیک بود و در دانشکده فیزیک دانشگاه ام‌آی‌تی تدریس داشت. جوان در سال 1350 برای برگزاری سمپوزیوم دانشگاه صنعتی شریف تهران و دانشگاه اصفهان و دانشگاه ام‌آی‌تی مشارکت داشت و سخنرانی کرد. او به افتخارات گسترده‌ای ازجمله عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا و عضو افتخاری مؤسسه تریسته برای ترویج علوم، دریافت مدال بنیاد فا‌نی و جان هرتز، دریافت نشان فردریک ایو، جایزه علمی آلبرت اینشتین و غیره دست یافت و پنجم دی‌ماه روز لیزر مصادف با زادروز اوست.

محمدمهدی شیخ‌جباری (1352)

محمدمهدی شیخ‌جباری یک سال پس از اخذ دکترا در سال 1376، به مدت دو سال در دانشگاه تریست ایتالیا و سه سال در دانشگاه استنفورد به تحقیق و پژوهش و تدریس اشتغال داشت. یکی از زمینه‌های اصلی تحقیقاتی او، با عنوان «فیزیک تقارن‌ها»، برایش جایزه هرمن وایل را در 27امین دوره‌ی کنفرانس علمی دوسالانه روش‌های نظریه را در پی داشت. او همچنین سال 2007 جایزه سالانه مرکز بین‌المللی فیزیک نظری عبدالسلام را دریافت کرد. شیخ جباری برای مدتی ریاست پژوهشکده فیزیک پژوهشگاه دانش‌های بنیادی برعهده داشت. او سال 1387 در هفتمین همایش چهره‌های ماندگار به‌عنوان جوان‌ترین چهره سال انتخاب شد.

علی یزدانی (1345)

علی یزدانی پس از تحصیل در رشته مکانیک کوانتوم از دانشگاه کالیفرنیا و کسب مدرک دکترا از دانشگاه استنفورد، در دانشگاه ایلینوی و پرینستون مشغول به تدریس فیزیک شد. او همچنین در پژوهشکده آلمادن در شرکت IBM مشغول تحقیقات است و به همین طریق موفق به طراحی یک میکروسکوپ تونلی کوچک برای مطالعه روی ابررساناهای دمابالا شد؛ وسیله‌ای که می‌توان از طریق آن یک نمونه را تا دمای نزدیک صفر مطلق سرد کرد. مجله پاپیولار ساینس در سال 2014 او را یکی از 10 استعداد برتر علم جهان معرفی کرد.

هاشم رفیعی تبار (۱۳۲۷)

این فیزیکدان ایرانی کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترای خود را در رشته فیزیک ذرات بنیادی از دانشگاه لندن اخذ نمود. او از سال ۱۹۸۰ یکی از اولین افرادی بود که به همراه همکارانش بر روی رشته فیزیک ماده چگال و رشته نانوی محاسباتی تحقیقات انجام داد. وی از سال ۲۰۰۰ به ایران بازگشت و به‌عنوان ریاست پژوهشکده علوم نانو مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات مشغول به کار شد. او در زمینه توسعه فناوری نانو خدمات شایانی کرد و به همراه تنی از همکاران کمیته نانوتکنولوژی وزارت علوم را پایه‌گذاری کرد. انتشارات دانشگاه کمبریج کتاب، او را در مورد محاسبات فیزیکی نانولوله کربنی منتشر کرده است. او سال 1985 به‌عنوان چهره ماندگار فناوری نانو شناخته شد.

کامران وفا (۱۳۳۹)

وفا مدرک کارشناسی خود را در فیزیک و ریاضی از دانشگاه ام‌آی‌تی دریافت کرد. او سال ۱۹۸۵ دکترای خود زیر نظر ادوارد ویتن از دانشگاه پرینستون اخذ کرد و پژوهش‌های زیادی را به همراه او انجام داد که یکی از مشهورترین آنها قضیه وفا-ویتن در فیزیک نظری است. او از سال 2003 به‌عنوان استاد تمام در دانشگاه هاروارد مشغول تدریس است.

کامران وفا بیش از همه در زمینه نظریه‌ ریسمان فعالیت دارد و به دلیل کشف مشترک با اشترومینگر(با عنوان انتروپی بکنشتاین-هاوکینگ در مورد سیاهچاله‌ها با استفاده از حالت‌های سالیتونی ابرریسمان) شناخته می‌شود. همچنین قضیه گوپاکومار-وفا نیز به نام او ثبت شده است. در این قضیه رابطه بین هندسه و نظریه‌های میدان که از دوگانگی‌های ریسمان‌ها بر می‌آید، توضیح داده می‌شود. در سال ۱۹۹۷ او نظریه اف را ارائه داد که جزو نظریه‌های شناخته‌شده در ابرریسمان است. او جوایزی متعددی ازجمله جایزه «محقق جوان» آمریکا، جایزه‌ آلفرد پی اسلون و بنیاد پاکار،جایزه AMS لئونارد ایسنبود و جایزه «پیشگامان علم» را دریافت کرده است.

اعظم نیرومند راد (1326)

این فیزیکدان زن بیش از همه در حوزه فیزیک پزشکی فعالیت داشته است. او دکترای خود را سال ۱۹۷۸ از دانشگاه ایالتی میشیگان دریافت کرد. سال 2009 کنگره جهانی فیزیک پزشکی او را به‌عنوان سخنران برگزیده جایزه ماری کوری انتخاب کرد. نیرومند راد  از اعضای تحریریه شش ژورنال معتبر فیزیک پزشکی است و جوایز متعددی ازجمله جایزه مدرس سال، انجمن رزیدنت‌های پرتوپزشکی آمریکا، جایزه خدمات پژوهشی آمریکا، دکترای افتخار از کالج کازنویا نیویورک، جایزه دست‌آوردهای فیزیک پزشکی از انجمن فیزیک پزشکی آمریکا در سال ۲۰۰۶ و... را در کارنامه دارد.

حمید لطیفی (1337)

این فیزیکدان ایرانی در سال 1986 دکترای خود را از دانشگاه ایالتی نیومکزیکو در رشته فیزیک دریافت کرد. زمینه‌ تخصصی او  اپتیک و لیزر و فوتونیک، تصویربرداری نوری از مغز (نوروفوتونیک)، سنسورهای فیبرنوری، میکروفلوئیدیک، هولوگرافی است. لطیفی پژوهشکده‌ی لیزر و پلاسما را در دانشگاه شهید بهشتی تأسیس کرد و او را به‌عنوان پایه‌گذار رشته‌ی فوتونیک در ایران برمی‌شمرند.  

لاله حق‌وردی

فیزیکدان و پژوهشگر ایرانی فعال در آزمایشگاه زیست‌شناسی مولکولی انستیتوی هلمهولتز در مونیخ است که به دلیل مطالعاتش در مکانیسم تقسیم وظایف سلول‌ها در فرایند تقسیم سلول‌های بنیادی، برنده‌ی جایزه تحقیقات بین‌رشته‌ای «اروین شرودینگر» شد؛ جایزه‌ای سالانه که توسط آکادمی علوم اتریش برای یک عمر دستاورد علمی دررشته‌های ریاضیات و علوم طبیعی اهدا می‌شود.

مهدی گلشنی (۱۳۱۷)

گلشنی دکترای خود را در رشته فیزیک با گرایش ذرات بنیادی از دانشگاه برکلی آمریکا دریافت کرد. او در زمینه‌ ترویج فیزیک در کشور فعالیت جدی داشته است و به‌جز انتخاب به‌عنوان استاد ممتاز دانشگاه صنعتی شریف، دو بار برنده‌ کتاب سال ایران در زمینه‌ی فیزیک شده است. گلشنی عضو فرهنگستان علوم و چهره ماندگار فیزیک در دومین همایش چهره‌های ماندگار (۱۳۸۱) است.

مهران کاردار (1336)

کاردار دکترای خود را از دانشگاه ‌ام‌آی‌تی دریافت کرده ‌است و بیش از همه به خاطر معادله کاردار-پاریسی-ژنگ (به‌اختصار ک-پ-ج یا کا-پ-زِد) در فیزیک نظری شناخته می‌شود. او به‌جز تدریس در دانشگاه ‌ام‌آی‌تی و انتشار دو کتاب فیزیک آماری میدان‌ها و فیزیک آماری ذرات در دانشگاه کمبریج، به افتخارات گوناگونی ازجمله کسب بورسیه برتر از کالج شاه، دانشگاه کمبریج 1976، جایزه تحقیقی یادمان برگمان در سال 1988، جایزه محقق برتر آمریکا در سال ۱۹۸۹، جایزه ادگرتون برای اعضای جوان هیئت‌علمی دانشگاه ‌ام‌آی‌تی در سال 1991 و غیره دست یافته است.

فریدون فامیلی (1324)

او سال 1968 کارشناسی خود را از انستیتوی پلی تکنیک وورسستر و دکترای خود را در سال ۱۹۷۴ در دانشگاه کلارک در رشته فیزیک دریافت کرد و از آن زمان تاکنون در دانشگاه کالیفرنیا در سانتا باربارا و انستیتوی فناوری ماساچوست و مرکز محاسبات علمی امرسون دانشگاه اموری آتلانتا، فیزیک تدریس می‌کند. فامیلی به دلیل انتشار کتب و مقالات متعدد به‌عنوان عضو انجمن فیزیک آمریکا انتخاب شده و بالاترین افتخار انجمن فیزیک آمریکا، یعنی جایزه JW Beams را دریافت کرده است.

ابوالقاسم غفاری (۱۲۸۶ -۱۳۹۲)

غفاری را می‌توان دانشمند حوزه علوم ریاضی، فیزیک و صنعت فضا نام برد. او دکترای ریاضیات و فیزیک خود را سال ۱۹۳۶ از دانشگاه سوربن دریافت کرد. او با دانشگاه‌های معتبر بین‌المللی همکاری داشت و به‌عنوان نخستین ایرانی در سازمان فضایی ایالات‌متحده یعنی ناسا مشغول به کار شد و مستقیماً در پروژه آپولو 11(مأموریت سفر به ماه) همکاری داشت. نقطه‌ برجسته دیگر در کارنامه غفاری، همکاری با آلبرت اینشتین در مرکز مطالعات پیشرفته‌ پرینستون در نیوجرسی ایالات‌متحده بر روی نظریه وحدت میدان و الکترومغناطیس بود.

عباس انواری (1322)

این استاد و پژوهشگر دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف، مدرک دکترای خود را در رشته‌ی فیزیک پلاسما از دانشگاه چالمرز سوئد دریافت کرد. او نقشی ترویجی در زمینه‌ی فیزیک داشته است و با نگارش مقالات و کتب و حضور در تحریریه ژورنال‌های تخصصی در این حوزه شناخته می‌شود. او سرپرست علمی بخش علوم پایه و مهندسی «دانشنامه ایران» بوده است.

آلنوش طریان (۱۳۰۰ –۱۳۸۹)

این فیزیکدان ایرانی ارمنی تبار، سال ۱۹۵۶ دکترای خود را در رشته‌ فیزیک از دانشگاه سوربن دریافت کرد و با رد کرسی استادی دانشگاه سوربن به ایران بازگشت. او در دانشگاه تهران به تدریس ترمودینامیک پرداخت و پس از گذراندن یک دوره در آلمان غربی، برای نخستین بار در رصدخانه دانشگاه تهران به تدریس فیزیک ستاره(اخترفیزیک) پرداخت. طریان پایه‌گذار اولین رصدخانه فیزیک خورشیدی و اولین تلسکوپ خورشیدی در کشور است. او ضمناً اولین استاد زن دانشگاه تهران است. او پس از انقلاب بازنشسته شد و در دهه هشتاد به‌عنوان چهره ماندگار انتخاب شد. امروزه آلنوش طریان به‌عنوان «بانوی اختر فیزیک ایران» شناخته می‌شود.

رضا منصوری (۱۳۲۶)

 منصوری سال 1972 در رشته‌ فیزیک دکترای خود را در دانشگاه وین کسب کرد و در دانشگاه صنعتی شریف مشغول به تدریس شد. او به همراه رومن اولریش سکسل نظریه آزمون نسبیت را مطرح کرده ‌است. وی تحقیقاتی را نیز در زمینه‌ گرانش، نسبیت عام، سیاه‌چاله‌ها و کیهان‌شناسی انجام داده‌ است. به نظر می‌رسد فعالیت‌هایی او در فرهنگستان زبان و ادب فارسی باعث شد که با پروفسور حسابی که در این زمینه نیز فعال بود، ارتباطات نزدیکی داشته باشد. او اقدامات گوناگونی را در ترویج علم انجام داده و برای مثال مدیرمسئول مجله فیزیک مرکز نشر دانشگاهی و مدیرمسئول ماهنامه نجوم بوده ‌است. منصوری ضمناً یکی از پیشگامان همکاری ایران با سرن در پروژه ال‌اچ‌سی بود.

حسام‌الدین ارفعی (1327)

ارفعی پس از کسب دکترا در فیزیک نظری از دانشگاه کالیفرنیا در برکلی، از سال ۱۹۸۹ تاکنون با مرکز تحقیقاتی فیزیک نظری و ریاضیات همکاری دارد و معاون این مرکز و رئیس پژوهشکده ذرات و شتابگر است. این استاد دانشگاه صنعتی شریف ضمناً به‌عنوان یکی از پیشگامان همکاری ایران با سرن (سازمان اروپایی پژوهش‌های هسته‌ای) در پروژه ال‌اچ‌سی شناخته می‌شود.

فرهاد اردلان (1318)

 اردلان، مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه کلمبیا و دکترای تخصصی خود را از دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا در رشته فیزیک دریافت کرد. زمینه‌ی تخصصی او  نظریه ریسمان و فیزیک ذرات است و یکی دیگر از پیشگامان همکاری کشورمان با سرن در پروژه ال‌اچ‌سی شناخته می‌شود. اردلان سال ۲۰۰۹ به دلیل پژوهش‌های نوین درباره کاربرد هندسه نابجایی در نظریه ریسمان و نظریه‌های پیمانه‌ای و همچنین گسترش مشارکت دانشمندان ایرانی در سرن و پروژه‌های خاورمیانه‌ای، به‌عنوان "عضو برجسته" در انجمن فیزیک آمریکا انتخاب شد.

انتهای پیام/4112/