«ابن اَزْرَق»؛ ادیبی از اندلس

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن علی اندلسی مالکی (832-896ق) معروف به «ابن ازرق»  فقیه، قاضی، ادیب و صاحب‌نظر در فلسفه تاریخ و جامعه‌شناسی است.

او در مالَقه، از شهرهای اندلس زاده شد و در همان‌جا قرآن و مقدمات علوم را از عالمان روزگار خود مانند ابوذاسحاق ابراهیم بن احمد بدوی، ابوعمرو محمد بن محمد ابوبکر بن منظور، خطیب ابوعبدالله محمد بن ابوطاهر بن محمد بن بکروب فهروی، ابراهیم بن احمد بن فتوح و دیگران آموخت. همچنین با عالمان دیگری نیز از جمله قاضی ابویحیی بن محمد بن ابوبکر بن عاصم، در فارس، تلماسان و تونس دیدار کرد و از آنها بهره برد.

او در ابتدا در مالقه به مقام قضا گمارده شد ولی پس از آن در وادی آش (شهری در اندلس که امروزه قادس نامیده می‌شود) به منصب قضاوت رسید و سرانجام قاضی غرناطه شد. پس از مدتی، ناگزیر به تلمسان رفت و از آنجا به مصر کوچ کرد و سپس در 895ق به سفر حج مشرف شد و بار دیگر به مصر بازگشت.

وی در 896ق عهده‌دار قضاوت قدس شد اما پس از 61 روز قضاوت در قدس درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد.

ابن ازرق از عالمان و قاضیان مالکیِ بنام روزگار خود بود که دانش و پارسایی وی ستوده شده است. سخاوی درباره او نوشته: «من او را از مردان روزگار یافتم». احمد بن یحیی و نشریشی در کتاب المعیار، ابوالعباس احمد بابا تنبکتی صنهاجی در کتاب نیل الابتهاج و ابن مریم در کتاب البستان فی ذکر الاولیاءُ و العلما بتلمسان از او روایت کرده‌اند. همچنین افرادی چون ابوعبدالله محمد بن حداد وادیاشی و حافظ بن داوود از او دانش و فقه آموخته‌اند.

شماری از آثارش عبارت‌اند از:

1. بدائع‌السلک فی طبائع‌الملک، این کتاب نخستین «قرائت» مقدمه ابن خلدون در دوره اسلامی به شمار می‌رود و دارای اهمیت بسیار است. این اثر در 1977م به کوشش سامی نشار در عراق به چاپ رسید.

2. الابریز المسبوک فی کیفیة آداب الملوک، این کتاب در 1956م در الجزایر چاپ شده است.

دو کتاب در ادبیات با نام‌های شفاء الغلیل فی شرح مختصر خلیل و روضة الاعلام بمنزلة العربیة من علوم الاسلام به او منسوب است که نشانی از آنها در دست نیست.

 انتهای پیام/4104/