دستگاه شبیه‌ساز نور خورشید ساخته شد/ از اخذ گرنت دانشجوی پسادکتری تا عضویت در شبکه آزمایشگاهی معاونت علمی

گروه استان‌های خبرگزاری آنا - مجتبی آزادیان؛ هدف از علوم و فناوری نانو، درک خواص و ساخت انواع مواد، ساختارها و افزاره‌ها در حد مقیاس نانومتری است. این مواد و ساختارها ممکن است خواصی کاملاً متفاوت از مواد توده‌ای و ساختارهای بزرگ‌تر داشته باشند. به همین دلیل عرصه وسیعی از سؤالات علمی و کاربردهای جدید گشوده شده است.

با توجه به اهمیت این فناوری در جهان، فعالیت در این حوزه در مراکز علمی کشور آغاز شده است. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز نیز با توجه به توان علمی و به‌ویژه دانشجویان مستعد، توجه ویژه‌ای برای تولید و گسترش علوم و فناوری دارد. مطالعات امکان‌سنجی به‌منظور ایجاد پژوهشکده علوم و فناوری نانو پایان سال 1393 توسط گروهی از استادان این دانشگاه انجام شد.

پس از تدوین اهداف و برنامه‌های پژوهشی و ارسال مستندات به سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی، مجوز راه‌اندازی پژوهشکده شهریور 1394 به واحد اهواز اعلام شد و همان سال پژوهشکده با اهدافی مانند «تلاش در راستای آموزش و پژوهش نانو در سطح بین‌المللی»، «انجام طرح‌های پژوهشی کاربردی در زمینه‌های مرتبط با جذب متخصصان»، «ایجاد فضای مناسب برای همکاری‌های گروهی متخصصان رشته‌های مختلف»، «تربیت نیروی انسانی برای استفاده از دانش نانو در توسعه اقتصادی اجتماعی کشور»، «ایجاد بستر مناسب به‌منظور تجاری‌سازی دستاوردهای پژوهشی»، «رفع نیازمندی‌های مرتبط با نانوفناوری در صنایع مختلف» و «ارتباط علمی با مراکز ملی و بین‌المللی» راه‌اندازی شد.

خبرنگار آنا در همین زمینه با فرید جمالی‌شینی رئیس مرکز تحقیقات مهندسی سطح پیشرفته و نانومواد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز درباره برنامه‌ها، آزمایشگاه‌ها، رویکردها و اقدامات این مرکز به گفتگو نشسته است که مشروح آن را می‌خوانید.

آنا: درباره چگونگی و چرایی ایجاد مرکز تحقیقات مهندسی سطح پیشرفته و نانومواد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز توضیح دهید.

جمالی‌شینی: سال 93 به‌همراه تعدادی از همکاران به این فکر افتادیم که مقداری هدفمندتر و با رویکرد خاص و با انرژی بالاتر در زمینه فناوری نانو فعالیت کنیم. به‌عبارت دیگر به‌دنبال این موضوع بودیم که بخواهیم یک جزیره کیفی در دنیای کمّی راه‌اندازی کنیم که تحقیقات و پژوهش‌ها مقداری بابرنامه‌تر جلو برود. این فکر را به معاون پژوهشی وقت دانشگاه انتقال دادیم که استقبال شد و از بنده خواستند در این زمینه پروپوزالی بنویسم.

در این خصوص پروپوزال(طرح اولیه پیشنهادی) خوبی تنظیم شد. سه قسمت آزمایشگاه تحقیقاتی درنظر گرفته شد که هرکدام رویکرد خاص خود را داشت، یک بخش با رویکرد ساخت یا سنتز بود و دو رویکرد دیگر درباره موضوع مشخصه‌یابی یا آنالیز بود تا در یکی از این رویکردها بتوانیم به‌دنبال بحث‌های کاربردی هم باشیم و یک بخش از تحقیقات از حالت آزمایشگاهی خارج و در مقیاس بالاتر انجام شود و در کنار آن یک بخش ستادی هم داشته باشیم که این بخش ستادی بتواند علاوه‌‌بر کارهای هیئت علمی، پشتیبان کارهای جاری مرکز هم باشد.

این پروپوزال تنظیم و ارائه و خوشبختانه مجوز هم صادر شد؛ ولی براساس رویکردی که وجود داشت، فقط توانستیم یکی از چهار فضایی که برای توسعه مجموعه به‌دنبال آنها بودیم، در اختیار بگیریم و مجموعه را توسعه دهیم. هر‌چه‌قدر جلوتر رفتیم، شرایط سخت‌تر شد و متأسفانه با وجود پیگیری‌های مجدانه‌ای که صورت می‌گرفت؛ شرایطی مهیا نشد که بتوانیم توسعه فضایی بیشتری داشته باشیم، افراد بیشتری را جذب کنیم و موضوعات علمی بیشتری را انجام دهیم.

نبود حساب مستقل در مراکز تحقیقاتی؛ مشکلی بزرگ

از سوی دیگر به مشکل دیگری نیز برخورد کردیم، اساساً در مراکز تحقیقات موضوع حساب مستقل وجود ندارد و این شرایط موجب شده است که قدرت یا مانور رئیس مراکز تحقیقاتی برای اینکه به‌دنبال برنامه‌هایی مرکز باشد، کم شود و مرکز وابستگی همیشگی به اجزای مختلف دانشگاه داشته باشد. اعتقاد دارم قدرت یک زنجیر را قوی‌ترین حلقه‌اش تعیین نمی‌کند، بلکه ضعیف‌ترین حلقه‌اش تعیین می‌کند و این موجب شد به‌‌خوبی نتوانیم اهداف دوربرد خود را پیگیری و اجرا کنیم.

از ابتدای راه‌اندازی مرکز همواره سعی می‌شد با صنایع ارتباط برقرار کرده و پروژه‌هایی را تعریف کنیم. حتی پروژه‌هایی را تعریف می‌کردیم که به مرحله انعقاد قرارداد می‌رسید؛ ولی شرایط ادارات و سازمان‌ها در مقاطع مختلف به‌دلیل تغییر مدیریت‌ها یا تغییر رویکرد حکومتی سبب می‌شد تا نتوانیم نقدینگی‌های خود را به‌طور کامل دریافت کنیم.

سازمان‌ها و ادارات در خوزستان بیشتر به‌دنبال دانشگاه‌های دولتی می‌روند

شرایط استان خوزستان هم مقداری متفاوت است، با اینکه استان خوزستان قطب صنعتی است، ولی معمولاً ادارات، سازمان‌ها و نهادهای استان براساس بخشنامه‌های وزارتخانه‌ها معمولاً به‌دنبال دانشگاه‌های مادر و دانشگاه‌هایی که سبقه بیشتری دارند، به‌ویژه دانشگاه‌های دولتی می‌روند. اخیراً بخشنامه‌های خوبی در دانشگاه آزاد اسلامی تکمیل  شده است که شرایط را برای انعقاد قراردادهای پژوهشی مهیا می‌کند؛ اما گاه برای اجرایی‌کردن قراردادها نیاز به صدور ضمانت‌نامه‌های بانکی بوده که این مشکل تاکنون برطرف نشده است.

آنا: جایگاه پایان‌نامه‌های دانشجویی و طرح‌های پژوهشی استادان و اعضای هیئت علمی در این مرکز چگونه است؟

جمالی‌شینی: مراکز تحقیقاتی معمولاً به‌دنبال چند رویه هستند. یکی‌ از اقدامات این است که بتوانیم پروژه‌ دانشجویان تحصیلات تکمیلی در مقاطع ارشد و یا دکتری را در مرکز تعریف کرده و اجرا کنیم که در این زمینه بسیار موفق بوده‌ایم. رشته تحصیلی بنده فیزیک است؛ ولی به‌دلیل بین‌رشته‌ای بودن زمینه تحقیقاتی‌ام، دانشجویانی از رشته‌های مختلف اعم از فیزیک، مهندسی برق (الکترونیک)، مهندسی مواد، میکروبیولوژی و ... در این مرکز حضور داشتند. این دانشجویان براساس موضوعات علمی که پیشنهاد و تعریف می‌شد، مشغول به فعالیت می‌شدند؛ بنابراین با این رویکرد در تربیت دانشجویانی که در مرکز فعالیت می‌کردند، بسیار باکیفیت عمل کردیم؛ چراکه اعتقاد بر این بود که دانشجو باید در مجموعه‌ای کار کند تا خوب رصد شود و اصطلاحاً رها نباشد.

بیشتر موضوعات در این ارتباط بود که بتوانیم روی موضوعات پوشش‌های لایه نازک تمرکز کنیم؛ چراکه اعتقاد داریم لایه نازک می‌تواند خیلی خوب در تکنولوژی اثرگذار باشد. اگرچه در رویکرد تحقیقاتی در زمینه‌های سنتز نانوپودرها و یا نانوساختار به روش‌های شیمیایی و بیولوژیکی تجربه‌های ارزنده‌ای به‌دست آمد چراکه هریک از روش‌ها می‌توانست منجر به تولید نانوساختارهایی به اشکال مختلف مانند میله‌، لوله‌، کروی‌شکل و خیلی ساختارهای مختلف دیگر شود. وقتی بتوانید ساختار را کنترل کنید، در اصل می‌توانید خواص و کاربرد آن را هم مهندسی‌ کنید.

در زمینه طرح‌های تحقیقاتی سایر استادان نیز براساس نیازهای پژوهشی، تجهیزات و خدمات آزمایشگاهی در اختیارشان قرار می‌گیرد.

در بسیاری از رشته‌های تحصیلات تکمیلی اگر استاد وقت کافی برای دانشجو نگذارد، دانشجو مسیر خودش را رفته و تجربه‌ای که باید از طرف استاد به دانشجو منتقل شود، محقق نخواهد شد؛ بنابراین سعی شد با همان امکانات موجود شرایطی را فراهم کنیم که به‌صورت منظم دانشجویان حضور فیزیکی داشته باشند و کار کنند و به‌صورت مستمر گزارش فعالیت‌های آنان را نیز به شکل مکتوب دریافت کنیم.

دانشجویان در این مرکز برای کار پژوهشی خود زونکن و فایل‌بندی دارند. دقیقاً مانند شرایطی است که وقتی کسی نزد پزشک می‌رود، نیاز به سابقه پزشکی‌ دارد، در این مرکز سابقه پژوهشی دانشجو موجود است. در حقیقت وقتی می‌خواهیم با دانشجویی در مورد پیشرفت تحقیقش صحبت شود، زونکن او را چک می‌کنیم تا متوجه شویم فعالیت‌اش چگونه پیش رفته است و مسیر فعالیت بعدی را به وی گوشزد و یادآوری کنیم.

خروجی‌های پژوهشی بسیار کیفی در چاپ و نشر مقالات ISI

شرایط دانشگاه و مرکز به شکلی پیش رفت که موفق شدیم خروجی‌های پژوهشی بسیار کیفی در بخش چاپ و نشر مقالات ISI داشته باشیم که اکنون مدارک مکتوب آن در پروفایل گوگل اسکولار موجود است. اگر نام مرکز را در گوگل‌اسکولار تایپ کنید، این مرکز اکنون اچ-ایندکس 20 را دارد. اچ-ایندکس 20 برای مرکز کوچکی که در چند سال اخیر به وجود آمده، خوب است. در حقیقت اچ-ایندکس (h-index) شاخص عددی است که می‌کوشد بهره‌وری و تأثیرگذاری علمی دانشمندان و یا مرکز را به‌صورت کمی نمایش دهد. این شاخص با درنظر گرفتن تعداد مقالات پراستناد افراد و تعداد دفعات استنادشدن آن مقالات توسط دیگران محاسبه می‌شود. به این معنی که وقتی کار پژوهشی انجام می‌دهید، اگر این کار توسط دیگران ارجاع شود، نشان‌دهنده این است که در دنیای علم نقش مؤثری دارید؛ بنابراین شرایط برای این مرکز مهیا شد و این مرکز به‌خوبی در این زمینه کار خود را پیگیری کرد. به‌طور کلی در آن بخش‌هایی که در اختیار مرکز بود، خوب عمل شد. اطلاعات بیشتر در مورد فعالیت‌های مرکز در پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز تحقیقات به آدرس nano.iauahvaz.ac.ir موجود است.

براساس پروژه‌های تحقیقاتی که مراکز دنبال می‌کنند، ممکن است بخش‌هایی از ابزارها و تجهیزات این پروژه‌ها موجود نباشند. یک حالت این است که پژوهشگر نیاز و یا فکر خود را به یک شرکت دانش‌بنیان ارائه دهد، معمولاً این شرکت‌ها در بخشR&D (تحقیق و توسعه) خودشان از این موضوع استقبال می‌کنند؛ چراکه می‌توانند این نیاز را به یک محصول قابل عرضه به یک بازار هدف تبدیل کنند.

ساخت دستگاهی برای انجام فرآیندهای تست سلول‌های خورشیدی (دستگاه شبیه‌ساز نور خورشید)

تجربه نخست این مرکز در برآورده‌کردن یکی از ضرورت‌های تجهیزاتی در بازه زمانی کوتاه و بدون صرف هزینه برای انجام فرآیندهای تست سلول‌های خورشیدی (دستگاه شبیه‌ساز نور خورشید) به این صورت برنامه‌ریزی شد که نیاز به ساخت این دستگاه برای یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان تعریف و  طی انجام هم‌فکری‌های متعدد، این دستگاه ساخته شد.

به‌دلیل وقت و برنامه‌ریزی‌های زیادی که برای مشاوره و طراحی داشتیم، یک دستگاه از طرف شرکت دانش‌بنیان به مرکز تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز اهدا شد. پس از این تجربه تصمیم گرفتیم بعضی از محصولات مورد نیاز مرکز از طریق تخصیص بودجه پژوهشی و با هماهنگی‌هایی که با حوزه معاونت پژوهشی دانشگاه انجام می‌شود، ساخته شوند. تجربیات بسیار خوبی به‌دست آمد؛ اگرچه بعضی از فرآیندها بسیار طولانی می‌شد. به‌عبارت دیگر بخشی از مشخصه‌یابی‌هایی که در کارهای تحقیقاتی‌ مورد توجه  این مرکز است، توسط دستگاه‌های ساخته‌شده خود مرکز انجام شود.

طراحی و ساخت 5 محصول

در این شرایط موفق به طراحی و ساخت پنج محصول شدیم، این دستگاه‌ها نیز به ‌عنوان محصول مرکز قابل عرضه در هر نمایشگاه و دستاوردهای پژوهشی هستند. بعضی از این دستگاه‌ها به‌دلیل اینکه به‌طور مثال دارای پمپ خلأ و سیستم اندازه‌گیری هستند، امکان جابه‌جایی آنها خیلی راحت نیست و در چند سال اخیر که این محصولات ساخته شده‌اند، نتوانسته‌ایم در نمایشگاه‌های خوب به‌طور مثال در نمایشگاه هفته پژوهش که در نمایشگاه بین‌المللی تهران تشکیل می‌شود، این محصولات را عرضه و بازاریابی کنیم. در نمایشگاه‌های استانی شرکت کرده‌ایم؛ اما خیلی موفق نبودیم.

کیفیت طراحی و علمی دستگاه‌های ساخته شده مرکز بسیار خوب است به شکلی که سال 1397 با شرکت یکی از دستگاه‌ها در هفتمین جشنواره مخترعان، مبتکران و نوآوران در دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد موفق به کسب رتبه شدیم و لوح سپاس دریافت کردیم.

در نمایشگاه تجهیزات و مواد آزمایشگاهی ایران ساخت هم که سالانه برگزار می‌شود، مرکز تحقیقات مهندسی سطح پیشرفته و نانومواد نتوانست شرایط را برای عرضه دستگاه‌ها مهیا کند. اگرچه شرکت‌های خصوصی علاقه نشان دادند که شراکتی کار صورت گیرد؛ ولی به دلیل اینکه برند محصولات، برند دانشگاه آزاد اسلامی بود، همکاران از این پیشنهاد استقبال نکردند.

برگزاری دوره‌های آموزشی مناسب در مرکز

آنا: فعالیت‌های دیگر این مرکز چه بوده است؟

جمالی‌شینی: یکی دیگر از رویکردهایی که مرکز تحقیقات مهندسی سطح پیشرفته و نانومواد داشته، برگزاری دوره‌های آموزشی مناسب است. به این معنی که برای پژوهشی که در حال انجام است، آموزش صحیح نیز ارائه شود. این مرکز روی موضوعاتی مانند ساخت نانوساختارها و پوشش آنها، کاربری آنها در خواص حسگری گازی و نوری، سلول خورشیدی و خواص فوتوکاتالیستی کار می‌کند.

به‌طور مثال در موضوع سلول خورشیدی تاکنون سه نسل در حال تحقیق است. نسل نخست، سیلکونی بوده و نمونه‌های ساخته‌شده آن به بازار آمده و قابل عرضه هستند. نسل دوم که لایه‌های نازک و چند بلور نیم‌رساناهای ترکیبی شامل کادمیم، گالیم و ... است، مشکلات محیط زیستی دارد. نسل سوم سلول‌های خورشیدی که سلول‌های خورشیدی پروسکایت، رنگدانه‌ای، پلیمری، نقطه کوانتمی و معدنی چندبلور (غیرسمی و ارزان) است، در حال توسعه است و پژوهشگرانی روی این موضوع تحقیقی در این مرکز کار می‌کنند و کارهای بسیار کیفی انجام می‌دهند.

مرکز تحقیقات مهندسی سطح پیشرفته و نانومواد؛ از قطب‌های پژوهشی اصلی در زمینه سلول‌های خورشیدی نسل سوم

در میان دانشگاه‌های آزاد کشور یکی از قطب‌های پژوهشی اصلی در زمینه سلول‌های خورشیدی نسل سوم هستیم و می‌توانیم پروژه‌های تحقیقاتی با کیفیت بسیار بالایی انجام دهیم. در مورد سلول‌های خورشیدی تمام آنالیزهای تخصصی مربوطه در این مرکز انجام می‌شود و وابستگی کمی به خارج از دانشگاه داریم.

برگزاری 6 کارگاه و طراحی دوره‌های آموزشی

6  کارگاه آموزشی بسیار خوب و کاربردی برگزار شد و دوره‌های آموزشی دیگری هم با این رویکرد طراحی شده است که می‌توان دوره‌هایی مانند سلول‌های خورشیدی نسل جدید، امپدانس الکتروشیمیایی برای کاربردهای خوردگی، نرم‌افزارهای خاص آنالیزهای فازی، ایمنی آزمایشگاه‌های شیمی و میکروبی را نام برد.

اخذ گرنت یکی از دانشجویان پسادکتری

یکی دیگر از کارهایی که موفق به انجام آن شدیم، برای نخستین‌بار در استان خوزستان گرنت یک دانشجوی پسادکتری را اخذ کردیم. سال گذشته برای صندوق حمایت از پژوهشگران کشور پروپوزال پژوهشی برای محسن چراغی‌زاده یکی از دانشجویان دکتری ارسال و خوشبختانه این پروپوزال تأیید شد و ناظر طرح هم از دانشگاه صنعتی‌شریف است. این پروپوزال تأیید و قرارداد آن امضا شد و اکنون این محقق تا یک سال آینده حقوقی معادل استادیار پایه یک از طرف صندوق پژوهشگران و فناوران معاونت علمی و فناوری نهاد ریاست جمهوری (INSF) دریافت خواهد کرد.

این اتفاق به این معنی است که محقق، حقوق خود را از جای دیگر دریافت می‌کند؛ ولی در مرکز تحقیقات برای دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز فعالیت می‌کند و تعهدات پژوهشی او به نام واحد اهواز خواهد بود. این رخداد این حُسن را دارد که بتوانیم هم‌پای دانشگاه‌های خوب ایران، دانشجوی پسادکتری داشته باشیم.

بررسی تقلبات در روغن‌های کم‌ارزش از روغن‌های پرارزش

آنا: از نهادها و دستگاه‌های استان کدام‌یک بیشترین تعامل و همکاری را با این مرکز داشته‌اند؟

جمالی‌شینی: شرکت نفت همکاری خوبی به‌منظور حمایت پایان‌نامه‌های دکتری با این مرکز دارد. موفق شدیم پروژه مشترک حمایت از پایان‌نامه دکتری کاربردی در صنعت از شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب اخذ کنیم. کانون نخبگان کشور شعبه استان خوزستان نیز با این مرکز همکاری کرد. با شرکت آبفای استان خوزستان نیز قراردادی منعقد کردیم که اجرایی نشد. دو قرارداد با موضوع مشکلات آب شهرهای رامهرمز و ماهشهر منعقد کردیم و مطالعات اولیه صورت گرفت؛ ولی به‌دلیل نبود نقدینگی وارد فاز اجرایی نشد. اکنون در حال تعریف‌کردن پروژه‌ای با عنوان بررسی تقلبات در روغن‌های کم‌ارزش از روغن‌های پرارزش با معاونت غذا و دارو استان هستیم که مورد استقبال نیز قرار گرفته است.

در ایران همکاری مناسبی بین صنعت و دانشگاه شکل نمی‌گیرد

سال‌های گذشته برای حضور در کنفرانسی به کشور سوئد رفتم. این کنفرانس با حمایت دانشگاه سلطنتی فناوری کی‌تی‌اچ (KTH) برگزار می‌شد. در مرکز رشد این دانشگاه حدود 40 شرکت مستقر بودند. دانشجویان در این مرکز روی پروژه‌های مشترک با صنعت کار می‌کردند. به بیان دیگر بخشی از صنعت و بخشی از دانشگاه در کنار یکدیگر آمده بود تا روی پروژه مشترکی که مربوط به صنعت باشد، کار کنند. در اینجا صنایع به این شکل عمل نمی‌کنند. به‌عبارت دیگر کار مشترک بعضاً به شکل درست اجرا نمی‌شود و به‌صورت وقت و فکر از دانشگاه و سرمایه و تجهیزات از صنعت برنامه‌ریزی نمی‌شود. متأسفانه رویکرد درست علمی و اجرایی خوبی وجود ندارد و دانشگاه و صنعت هریک مسیر خود را می‌روند.

ارائه خدمات آموزشی-پژوهشی توسط مرکز

یکی دیگر از کارهایی که با استفاده از امکاناتی که در این مرکز است، صورت می‌‌گیرد، ارائه خدمات آموزشی-پژوهشی است. براساس بروشوری که در وب‌سایت مرکز وجود دارد، تقاضا برای خدمات ارسال می‌شود. این تقاضا باید از طرف مرکز در بازه زمانی مشخص بررسی و خدمات مورد نظر ارائه شود. براساس تعرفه‌های موجود مبلغی به حساب دانشگاه واریز خواهد شد و سپس اطلاعات و اقدامات انجام‌شده را در اختیار متقاضی قرار خواهد داد.

عضویت در شبکه راهبردی فناوری آزمایشگاهی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

به‌تازگی عضو شبکه راهبردی فناوری آزمایشگاهی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شده‌ایم و می‌توان فعلاً مدعی شد که تنها آزمایشگاه در استان خوزستان در واحدهای دانشگاهی دانشگاه آزاد هستیم که موفق به عضویت در این شبکه و در فرآیندهای آزمایشی شده‌ایم که پس از طی این فرآیند، عضو رسمی شبکه آزمایشگاهی کشور خواهیم شد و به این معناست که در صورت مراجعه متقاضی هزینه آنالیزها با توجه به درصد تخفیف متقاضی محاسبه می‌شود و شبکه آزمایشگاهی مقداری از هزینه آنالیز را برای متقاضی به مرکز تحقیقات (دانشگاه آزاد اهواز) پرداخت خواهد کرد. این موجب می‌شود که خدمات راحت‌تر ارائه شده و متقاضیان بیشتری به مرکز مراجعه کنند.

چاپ 65 مقاله ISI با وابستگی به مرکز تحقیقات در مدت 5 سال

آنا: خروجی‌های علمی مرکز از لحاظ تعداد مقالات و پژوهش‌ها به چه میزان بوده است؟

جمالی‌شینی: از سال 94 تاکنون یعنی در مدت پنج سال 65 مقاله ISI با وابستگی به مرکز تحقیقات چاپ کردیم که به‌طور متوسط 13 مقاله در سال می‌شود. ساخت محصولات متنوع دستگاهی و نانومواد و تألیف کتاب و ثبت اختراع نیز انجام شده است.

آنا: نگران لغو مجوز برای مرکز تحقیقات نیستید؟

جمالی‌شینی: به نکته بسیار مهمی اشاره کردید؛ سازمان مرکزی پرسشنامه‌ای در بازه زمانی یک‌ساله به مراکز می‌دهد که موضوعات مختلفی از قبیل زیرساخت، مدیریت و کارکنان، مدیریت دانش، برون‌دادهای خدماتی و برون‌دادهای مالی را شامل می‌شود؛ اما نکته‌ مهمی که وجود دارد و بنده هم سال گذشته در مورد آن به سازمان مرکزی اعلام کردم، این است که هدف اصلی، ارزیابی درست مراکز تحقیقاتی است. در واقع هدف اصلی شناخت نقاط قوت و ضعف موضوعات مورد بحث از طریق شاخص‌های ارائه‌شده در فرم‌هاست.

مدل امتیازبندی کمک قابل توجهی به مراکز تحقیقاتی نمی‌کند

روش این‌گونه است که براساس مستندات مورد درخواست امتیازبندی اولیه توسط تکمیل‌کننده فرم‌ها صورت می‌گیرد سپس تمام مدارک و مستندات به همراه فرم تکمیل‌شده به سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی ارسال می‌شود. ارزیابی نهایی فرم‌ها توسط سازمان صورت گرفته و در نامه‌ای به واحدها اعلام خواهد شد.

حال فرض کنید یک مرکز امتیاز متوسط را بگیرد. جمع امتیاز کارشناسی‌شده سازمان به واحد اعلام نمی‌شود. این امتیاز مجموع چند عدد است. باید مشخص شود کدام بخش‌ها و شاخص‌ها امتیاز مناسب را دارند و کدام یک ضعیف هستند تا شاخص‌هایی که ضعیف هستند، بررسی شوند و برنامه‌ریزی به‌منظور رفع آنها صورت گیرد.

بعضی از شاخص‌ها نیز زیرساختی هستند و باید از طرف واحد برطرف شوند و ربطی به مرکز ندارد؛ بنابراین این مدل امتیازبندی کمک خوبی به مراکز تحقیقاتی نمی‌کند و نقش کلیدی را سازمان نمی‌تواند اجرا کند؛ چراکه تحلیلی روی این شاخص‌ها از طرف سازمان به واحدها اعلام نمی‌شود. تنها کاری که از طرف سازمان انجام می‌شود، این است که براساس این امتیاز، حق مسئولیت رئیس مرکز تعیین می‌شود. اکنون در چارت سازمانی واحد فقط عنوان رئیس مرکز تحقیقاتی وجود دارد و سایر عناصر ستادی و پژوهشی آن وجود ندارند.

آنا: درآمدزایی ارتباط زیادی به زیرساخت دارد، درآمدزایی مرکز در مقایسه با زیرساخت‌های آن چگونه است؟

جمالی‌شینی: باید در مورد یک نکته کلیدی بی‌پرده حرف بزنم. به‌نظر بنده برخلاف شرح وظیفه اولیه‌ای که برای مراکز تحقیقاتی صورت گرفته است، بعضی از مراکز تحقیقاتی در دانشگاه آزاد اسلامی کار علمی انجام نمی‌دهند و صرفاً به ارائه خدمات مشغول هستند. منظورم این است که وقتی از مراکز تحقیقاتی صحبت می‌کنیم، باید ساختار تشکیلاتی مشخص عملیاتی داشته باشند و در آن ساختار چند نفر کار مداوم و منظم روی پروژه‌های تحقیقاتی و یا صنعتی انجام دهند.

تجهیزات و سخت‌افزار در کنار افراد باانگیزه و با دانش کافی می‌تواند اثربخش باشد. برای تولید یک محصول بر پایه دانش باید کارهای علمی و عملی مداوم و با برنامه انجام داد. خیلی از پروژه‌های تحقیقاتی زمان‌بر هستند و زودبازده نیستند. اکنون فقط به مراکزی توجه می‌شود که مثلاً درآمد مالی بیشتری داشته باشند و به بیان دیگر نگاه بنگاه اقتصادی بیشتر از نگاه علمی وجود دارد.

در این شرایط اقتصادی این مرکز سعی به ارائه خدمات علمی به دیگران در کنار سایر پروژه‌های تحقیقاتی که در دستورکار قرار دارد، می‌پردازد. به‌دلیل نبود حساب مالی جداگانه قدرت مانور اجرایی پایین است و حتی درآمدهای مرکز به‌راحتی صرف رفع عیوب موجود نمی‌شود. شرایط کنونی مرکز با تعریف اولیه پیشنهاد طرح مرکز فاصله زیادی دارد و به‌دلیل نبود بعضی از زیرساخت‌ها با مشکل جذب و حضور افراد علاقه‌مند هم مواجه هستیم.

در این شرایط برای پیشبرد اهداف باید علاوه‌بر وظایف ریاست مرکز، گاه نقش‌هایی مانند اپراتور یک دستگاه تحقیقاتی، تعمیرکار تجهیزات فنی، طراح دستگاه تحقیقاتی و صنعتی، بازاریاب و کارشناس اداری و اقتصادی را ایفا کنیم که این موارد چندنقشی ظاهراً در ارزیابی‌های سازمان، شاخص اندازه‌گیری ندارند.

اکنون سازمان‌ها و کارخانه‌ها برای مشکلات‌شان هزینه تحقیقاتی انجام نمی‌دهند و منابع مالی ندارند. دانشگاه‌ها هم با کمبود دانشجو مواجه شده‌اند. ویروس و بیماری کرونا هم شیوع پیدا کرده است و کارهای جاری به‌سختی به جلو می‌رود و همه این موارد را می‌دانند؛ اما در پایان سال جاری سازمان مرکزی انتظار امتیاز مناسب را دارد تا تهدیدی برای لغو مجوز مرکز به وجود نیاید.

تحلیل‌ها و بررسی‌های سازمان مرکزی از مراکز تحقیقاتی باید به حل مشکلات ختم شود

آنا: بیشتر مراکز تحقیقاتی و مراکز رشد با مشکلاتی مواجهند، آیا می‌توان گفت این بی‌توجهی به یک فرهنگ تبدیل شده است؟

جمالی‌شینی: تنها درخواستم از مسئولان سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی این است که اگر قرار است مجموعه‌ای را ارزیابی و یا رصد کنید، این کار را با تحلیل و ارزیابی صحیح و به‌درستی صورت دهید تا مشکلات یکی پس از دیگری برطرف شده و حداقل مشکلات به‌طور واقعی حل شوند. در واقع مراکز تصور کنند که سازمان مرکزی در کنار آنها بوده و به حل مشکلات و نواقص آنها کمک می‌کند.

انتهای پیام/4103/4062/