هورالعظیم نیازمند تنفس مصنوعی

آرزو میرزاخانی- گروه اجتماعی: تالاب هورالعظیم که در زبان محلی «هورالهویزه » هم گفته می‌شود، باقیمانده تالاب بزرگ بین‌النهرین است و بزرگ‌ترین تالاب استان خوزستان محسوب می‌شود. تالابی با مساحتی 500 هزار هکتار که بین دو کشور ایران و عراق و شهرستان‌های سوسنگرد، هویزه و بستان قرار دارد. این تالاب که در گذشته دو میلیون هکتار بوده و یک‌سوم مساحت عراق را دربر می‌گرفت، اکنون تنها 500 هزار هکتار از آن باقی مانده که دوسوم آن در خاک عراق و یک سوم آن در خاک ایران است.

خشکی این تالاب بزرگ مشکلات بسیاری از جمله بروز پدیده گرد و غبار را در استان خوزستان منجر شده و کارشناسان دلایل متعددی را برای آن مطرح کرده‌اند اما معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست کشور در سفری که هفته گذشته برای بررسی دلایل ایجاد ریزگردها به استان خوزستان داشت، اعلام کرد که یکی از این دلایل خشکی تالاب هورالعظیم در اثر فعالیت‌های نفتی در دولت‌های نهم و دهم بوده است.

سعید متصدی، معاون انسانی سازمان محیط زیست نیز که در این سفر معاون رئیس جمهوری را همراهی می‌کرد با تایید این مطلب در مصاحبه‌ای گفت که وزارت نفت به تعهدات خود درباره استخراج نفت در هورالعظیم عمل نکرده و این موضوع باعث شده تا سرنوشت بیش از نیمی از تالاب هورالعظیم خشک شود.

منشا بخش اعظمی از گرد و غبار ایجاد شده در استان خوزستان تالاب هورالعظیم است

دلاور نجفی معاون محیط طبیعی سازمان محیط زیست در دوره ریاست فاطمه واعظ جوادی در این باره در گفت‌وگو با آنا می‌گوید:‌ منشا بخش اعظمی از گرد و غبار ایجاد شده در استان خوزستان تالاب هورالعظیم است که به دلایل مختلفی در ادوار گذشته خشک شده است. یکی از این دلایل وقوع جنگ تحمیلی با کشور عراق و خشکاندن تالاب و احداث جاده دشت علی و ساخت دایک مرزی از سوی ایران بود که آسیبی بسیار جدی به تالاب وارد کرد.

به گفته وی علت دیگری که خشکی تالاب را منجر شد، احداث سد کرخه و به تبع آن کاهش آب ورودی به تالاب هورالعظیم بود. مطالعات اولیه برای ساخت سد کرخه از سال 1367 توسط شرکت «مهاب قدس» شروع و در سال 70 ساخت آن آغاز شد و در سال 80 نیز پایان کار آن اعلام شده است. بنابراین نزدیک 11 سال احداث این سد به طول انجامیده و بخش زیادی از آب ورودی به هورالعظیم را کاهش داده است و بنابراین تالابی که آب خود را از دست داده بود، خشک شد.

او همچنین دلیل سوم و مهم‌ترین علت خشک شدن بزرگترین تالاب استان خوزستان را ناشی از فعالیت‌های وزارت نفت و برداشت از میدان نفتی آزادگان دانست که از سال 67 با پایان جنگ آغاز شد و اولین چاه‌های نفت نیز در سال 76 و همزمان با آغاز به کار خانم ابتکار در سازمان حفاظت محیط زیست کشور بوده است.

با این حال رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست این مساله را نفی کرده و در چند مصاحبه اعلام کرده‌ که تخلفات وزارت نفت در دولت‌های نهم و دهم صورت گرفته است.

معاون اسبق سازمان حفاظت محیط زیست کشور اضافه کرد که در همان زمان ریاست خانم ابتکار بوده که لرزه‌نگاری‌های 2 و 3 بعدی در تالاب هورالعظیم انجام شده و در سال 82 با همکاری یک شرکت ژاپنی در قسمت جنوبی تالاب بهره‌برداری‌ها آغاز شده است. همچنین تصاویر ماهواره‌ای موجود از آن زمان نشان می‌دهد که در اثر این فعالیت وزارت نفت، قسمت جنوبی تالاب 100 درصد خشک شده است.

وی با تاکید بر اینکه با بیان این سخنان فقط قصد مرور تاریخ را دارد، می‌گوید که علاقه‌ای به وصل مشکلات به دولت یا دوره خاصی را ندارد و نامه‌ای که به خانم ابتکار نوشته بر این موضوع صحه‌ گذاشته است چرا که اکنون دیگر زمان پیدا کردن مقصر نیست و باید به دنبال راهکاری برای نجات تالاب هورالعظیم از خشکی بیش از این بود.

نجفی همچنین می‌گوید که در دوره‌ معاونت سازمان محیط زیست کشور در سال‌های 86 تا 87، بازدیدی از تالاب هورالعظیم داشته و در آن زمان مشاهده کرده است که وزارت نفت با احداث سایت‌ها و دکل‌های نفتی به راحتی قسمت جنوبی تالاب را خشکانده و با مجوز سازمان حفاظت محیط زیست در حال فعالیت است. به همین علت سازمان محیط زیست از این وزارتخانه شکایت کرد اما در نهایت این وزارتخانه به پرداخت 500 میلیون تومان جریمه محکوم شد و فعالیت خود را از سر گرفت.

او همچنین اشاره می‌کند که سازمان حفاظت محیط زیست کشور برای انجام فعالیت وزارت نفت مجوز مشروط صادر کرد اما این وزارتخانه به تعهدات خود پایبند نبوده است. باید توجه داشت زمانی که مجوزی برای فعالیت صادر می‌شود دیگر پایش درست آن مقدور نیست و در نهایت هم با شکایت از آن، جریمه تنها نتیجه‌ای است که به دست می‌آید.

جلوگیری از فعالیت وزارت نفت در قسمت جنوبی تالاب، تنها راه نجات هورالعظیم است

نجفی اما بر این باور است که هنوز راه نجاتی برای هورالعظیم وجود دارد و آن هم جلوگیری از فعالیت وزارت نفت در قسمت جنوبی تالاب هورالعظیم یا کنترل آن است.

او می‌گوید که هرچند این وزارتخانه نمی‌تواند از 24 میلیارد بشکه نفت میدان نفتی آزادگان چشم‌پوشی کند اما می‌تواند با صرف هزینه بیشتر مانند نصب دکل در عمق، بدون خشکاندن تالاب، این اقدام را در هورالعظیم هم انجام دهد.

معاون اسبق سازمان محیط زیست کشور معتقد است که قسمت جنوبی تالاب نیز قابل احیاست اما دو مشکل وجود دارد، یکی تامین آب آن که فعلا منبع مشخصی ندارد زیرا سد کرخه که می‌توانست منبعی برای تامین آب هورالعظیم باشد، با وجود مخزن 7 میلیارد متر مکعبی، اکنون 1 میلیارد متر مکعب هم آب ندارد. مشکل دیگر حفر تعدادی چاه نفت در حال بهره‌برداری در این قسمت از تالاب هورالعظیم است که شرکت نفت باید فکری برای آنها بکند در غیر این‌صورت نمی‌تواند قسمت جنوبی را آبگیری کرد.

در بازدیدی که سال گذشته از تالاب هورالعظیم داشتیم، فعالیت شرکت‌های نفتی کاملا مشهود و خشکی قسمت‌های جنوبی هورالعظیم به طور واضح دیده می‌شد. وجود پسماندهای صنعتی و احداث جاده برای اکتشافات نفتی در این تالاب باعث شده که هرچه بیشتر به سمت تالاب پیش بروید اکوسیستم تالاب قطع می شود و آسیبی که به آن وارد شده مشهود است.

به گفته نجفی در صورتی که نظارت شدیدی بر این فعالیت‌ها وجود نداشته باشد، با گذشت زمان هر لحظه بخشی از هورالعظیم طعمه خشکی می‌شود و خاک آن ابتدا به چشم خوزستانی‌ها و پس از آن به چشم همه مردم ایران می‌رود.