نهادی برای آسودگی خاطر فناوران/ صندوق حمایت از پژوهشگران چقدر به تحقق اهداف خود نزدیک است؟

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1382 شروع به فعالیت کرد. هدف اصلی از تشکیل این صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور در راستای ایفای وظایف بنیاد ملی علم ایران بوده است. صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور طی سال‌های فعالیت خود اقدامات مؤثری در حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور انجام داده که می‌توان به حمایت از طرح‌های پژوهشی، پسادکتری، ثبت اختراع، کرسی پژوهشی، گرنت تحقیقاتی و ایجاد مراکز نوآوری اشاره کرد. مأموریت این صندوق حمایت متوازن از تحقیقات و کمک به تولید دانش و فناوری‌های راهبردی برای تحقق جهان پایدار با اتکا به سرمایه‌های علمی کشور است. 

حمایت از توسعه پژوهش‌های تقاضامحور، تقویت همکاری‌های بین دستگاهی برای توسعه علم و فناوری، ارتقای بهره‌ور فرایندهای کلیدی صندوق با تأکید بر گسترش شبکه همکاران، تقویت انسجام و یکپارچگی بین حلقه‌های علم و فناوری در صندوق، حمایت از توسعه قابلیت‌های پژوهشی بخشی و منطقه‌ای در کشور، ارتقای جایگاه صندوق در نظام علم و فناوری، توانمندسازی و پشتیبانی از بلوغ حرفه‌ای پژوهشگران و فناوران، حمایت از ورود به عرصه‌های جدید علم و فناوری اولویت‌دار با تأکید بر علوم میان‌رشته‌ای، حمایت از توسعه علوم و فناوری‌های راهبردی و تحول‌آفرین، تقویت باور و فرهنگ عمومی به نقش علم و فناوری در روند رشد و توسعه ملی، توسعه و تقویت همکاری‌های بین‌المللی در زمینه علم و فناوری، نهادینه‌سازی فرهنگ و باور عمومی به نقش توسعه علم و فناوری در توسعه ملی با نگاهی راهبردی به مدارس، مدیریت افکار عمومی برای سرمایه‌گذاری در توسعه علم و فناوری، جامعیت در آموزش، پژوهش و فناوری و جامعیت در توسعه علمی، تعالی و کمال انسانی از جمله 15 راهبرد صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور برای تحقق اهداف این نهاد است.

تمامی سرفصل‌ها و موضوعاتی که برای شکل‌گیری و تأسیس این صندوق ذکر شده است، اهدافی است که بیش از 2 دهه در این نهاد دنبال می‌شود و با وجود اطلاع‌رسانی و آمار هر ساله این صندوق که در اختیار رسانه‌ها قرار می‌گیرد و همه نشان از حمایت از پژوهشگران و فناوران دارد؛ اما گفتگو با محققان و پژوهشگران و شکایت‌های آنان از حمایت ناکافی و ناکارآمد مشخص کرده است که هنوز میزان رضایت از این نهاد در بین جامعه علمی چشمگیر نیست. با این حال بد نیست ، در ابتدا نگاهی به آمار و اطلاعات یک ساله صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران در سال 98 داشته باشیم.

در حال حاضر ریاست صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور بر عهده ایمان افتخاری، ریاضیدان ایرانی، است. وی که در اسفند ماه سال 1397 به این عنوان منصوب شد، از نخبگان ریاضی کشور به شمار می‌رود و دو مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در دوره دبیرستان و مدال طلای المپیاد دانشجویی جهانی ریاضی در دوره کارشناسی را دارد. افتخاری نخستین و تنها  دانش‌آموز دوم دبیرستانی ایرانی است که موفق به کسب مدال طلا در المپیاد بین‌المللی ریاضی شده است.

کارنامه صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور

صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور تاکنون  بیش از 21 هزار طرح پژوهشی دریافت کرده که از میان بالغ 8 هزار مورد آنها را مصوب کرده است. همچنین از میان  بیش از 2 هزار و 200 طرح پسادکتری دریافت شده، بیش از 970 مورد آنها به تصویب رسیده است. این صندوق  تاکنون بیش از 150 توافق‌نامه همکاری منعقد کرده است. تا نیمه دوم سال 98 ثبت پتنت‌های بین‌المللی نیز برعهده صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور  بود و این صندوق تا آن زمان از  ۱۳۲ پتنت ثبت و حمایت کرده بود. با تغییر رویکردها و برنامه‌های صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور این مأموریت به طور کامل از صندوق گرفته و به کانون ثبت پتنت داده شد.

تلاش برای توجه ویژه به حوزه علوم انسانی و علوم پایه

در رویکرد جدید صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران جوان توجه ویژه‌ای به علوم پایه و انسانی شده است. برنامه توسعه و ترویج علوم پایه و علوم انسانی به‌طور ویژه به این صندوق سپرده شد. طرح‌های پژوهشی با چهار رویکرد جدید تکثر، تعادل، کیفیت و هدف‌گرایی بررسی می‌شوند. در رویکرد تکثر، تعداد گروه‌های پژوهشی فعال افزایش می‌یابد، در رویکرد تعادل برای حفظ تعادل میان توسعه حوزه‌های علمی و فناوری مختلف تلاش می‌شود، در رویکرد کیفیت به افزایش کیفیت پژوهش‌های جدی پرداخته می‌شود و در رویکرد هدف‌گرایی نیز فعالیت صندوق برای جذب پژوهش‌های مورد نیاز کشور افزایش می‌یابد.

در ادامه تغییر رویکردها، صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران دو معاونت پژوهش و معاونت ترویج  را فعال‌ کرد تا به صورت تخصصی به اعمال برنامه‌های جدید این صندوق بپردازد. در این معاونت‌ها پنج پروژه خاص پیگیری می‌شود که رویکرد اصلی آنها عرضه آموزش‌های علمی به شکل جذاب و جالب به دانش‌آموزان و ارائه دستاوردهای علمی به جامعه به زبان ساده است. 

طرح‌های کرونا‌محور تحت حمایت صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور 

به گفته افتخاری صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور دو برنامه ویژه در خصوص پژوهش‌های کرونامحور دارد: طرح اول فراخوانی مشترک با آکادمی علوم چین است که با توجه به تجربه این کشور در خصوص مسئله کرونا و  سرمایه‌گذاری قابل‌توجه آنها در این حوزه، دستاوردهای قابل‌توجهی کسب کرده است.  صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور فراخوانی برای 12 طرح بین‌المللی در ابعاد بزرگ تدارک دیده که 6 مورد از آن متمرکز بر موضوع کروناست. برنامه مشترک با آکادمی علوم چین از دو سال قبل پیگیری می‌شد و حال با توجه به شرایط جدید قرار شده علاوه‌ بر 6 موردی که پیش از این تأیید شده بود 6 مورد دیگر در خصوص کرونا نیز به آن اضافه شود. 

اکثر قالب‌های حمایتی صندوق در خصوص طرح‌های مرتبط با کرونا دو یا بیش از دو برابر طرح‌های معمولی در نظر گرفته شده است تا محصول نهایی با نگاهی ناظر و حمایت‌های مؤثر به بار بنشیند. صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور از چند هفته قبل فراخوان ملی گسترده‌ای نیز منتشر کرده که  علاوه‌ بر مسائل درمانی کرونا به مسائل اجتماعی،‌ مسائل روان‌شناسانه مرتبط با بیماری و مسائل آماری نیز می‌پردازد. در این فراخوان تحقیقات به شکل منسجم و حول یک موضوع انجام می‌شوند. این نخستین فراخوان صندوق است که حول یک موضوع خاص شکل می‌گیرد و امید می‌رود که این روند ادامه‌دار باشد.

 بسیاری از بزرگان و دانشمندان کشور با صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران همکاری دارند و در «پویش فراز و فرود زندگی» همکاری کرده‌اند. هدف از این پویش کمک به آرام‌سازی فضای روانی جامعه است که با همکاری دانشمندان و بزرگان موشن‌گرافی‌های مختلف و تعدادی ویدئو ضبط شده و همچنین دو اپلیکیشن برای کاهش استرس و اضطراب طراحی شده است. این اقدامات برای کمک به بازگشت جامعه به حالت سلامت روانی و کاهش استرس صورت گرفته است.

حل مسائل کلان کشور با پژوهش‌

 رئیس صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور می‌گوید؛ باید این نکته را  در نظر داشت که جنس حمایت‌هایی که صندوق حمایت از پژوهشگران حمایت از آنها را وظیفه و رسالت خود می‌داند، مسائل  دیربازده است. به عبارت دیگر پژوهش‌های مورد حمایت صندوق از نوعی نیستند که طی 6 ماه به سرانجام برسند و به جامعه ارائه شوند. با این حال بسیاری از این پژوهش‌های مورد حمایت صندوق با توجه به مشکلات و مسائل جامعه شکل می‌گیرند. از سوی دیگر حل بسیاری از مشکلات و مسائل جامعه نیاز به راه‌حل‌های ریشه‌ای دارد که باید متناسب با آنها پژوهش انجام شود. 

عملکرد صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران جوان در سال 98

صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور سالانه ۳ تا ۴ هزار طرح پژوهشی دریافت می‌کند که داوری و غربالگری آنها توسط گروه‌های تخصصی متشکل از برجسته‌ترین افراد کشور انجام می‌شود. نزدیک به ۲۰۰ نفر از دانشمندان کشور در کارگروه‌های تخصصی با صندوق در این خصوص همکاری می‌کنند.  در سال گذشته صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور حدود یک هزار و 300 پروژه را حمایت کرده که شامل 209 طرح پسادکتری، 329 رساله دکتری و 440 طرح پژوهشی می‌شود.  

یکی از وظایف صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور حمایت از همایش‌ها و رخدادهای علمی است که  بر اساس گزارش‌ها، در سال 98  حمایت از 42 همایش و رویداد علمی مصوب شده است. در حوزه حمایت از طرح‌های بین‌المللی این صندوق در سال 98 حمایت از یک طرح بین‌المللی در بنیاد پژوهش آلمان، پنج طرح بین‌المللی در صندوق مشترک راه‌ابریشم چین، پنج طرح بین‌المللی در وزارت علوم و فناوری چین و هشت طرح برای حفظ اکوسیستم خلیج فارس را مصوب کرده است.

صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران جوان در سال 98 حمایت از یک کرسی پژوهشی و یک گرنت پژوهشی را مصوب کرده است. از 329 طرح مصوب در رساله دکتری 306 مورد به رساله دکتری، 19 مورد به رساله دکتری تفاهم‌نامه‌ای و چهار مورد رساله دکتری  کرسی تعلق دارد. این صندوق حمایت از 209 طرح پسادکتری را در سال 98 مصوب کرده که شامل 143  طرح پسادکتری، 10 طرح پسادکتری کرسی، 54  طرح پسادکتری تفاهم‌نامه‌ای و دو طرح پسادکتری معرفی‌شده از بنیاد ملی نخبگان می‌شود. صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران در سال 98 حمایت از 440 طرح پژوهشی را مصوب کرده که شامل 388 طرح پژوهشی مستقل، 48 طرح پژوهشی تفاهم‌نامه‌ای و چهار طرح پژوهشی برای گرنت آغاز می‌شود.

صندوق حمایت از پژوهشگران چقدر به تحقق اهداف خود نزدیک است؟ 

تا پیش از شیوع ویروس کرونا، نمایشگاه‌هایی که توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برگزار می‌شد، محفلی برای دورهمی شرکت‌های دانش‌بنیان و حضور پژوهشگران و فناوران بود و مجالی می‌شد تا این طیف از جامعه علمی کشور، دغدغه‌های خود را به گوش مسئولان برسانند. البته این مجال به‌واسطه حضور اهالی رسانه در این نمایشگاه‌ها و نشستن پای درد دل فعالان علمی محقق می‌شد. در دوران برگزاری نمایشگاه‌ها، پژوهشگران و دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی، از سازوکار پیچیده صندوق حمایت از پژوهشگران برای پشتیبانی از طرح‌ها، گلایه داشتند و حتی برخی از دانشجویان، عطای اعطای تسهیلات را به لقایش بخشیدند!

طی بررسی‌های به عمل آمده، مشکلی که سال‌های گذشته، پژوهشگران و دانشجویان را از اخذ تسهیلات از این صندوق، منصرف می‌کرد، همچنان وجود دارد و محققان زیادی در کشور فعالیت می‌کنند که هنوز نتوانستند از حمایت‌های این صندوق بهره‌مند شوند.

به نظر می‌رسد با وجود آنکه آمارهای این صندوق نشان بر حمایت از جامعه علمی صحه می‌گذارد اما با وجود رشد فزاینده جامعه علمی کشور و افزایش میزان تولیدات علمی و پژوهشی، صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور با مأموریتی که برای خود ترسیم کرده یعنی حمایت متوازن از تحقیقات و کمک به تولید دانش و فناوری‌های راهبردی در جهت تحقق جهان پایدار با اتکاء به مبانی معرفتی و سرمایه های علمی کشور، هنوز فاصله دارد.

انتهای پیام/4021/پ