«یعقوب بن ابراهیم»؛ اولین قاضی‌القضات بغداد
گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا- بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.
با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.
برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.
یعقوب بن ابراهیم بن بُجَیر (113-182ق)، قاضی نامدار و از بنیان‌گذاران فقه حنفی است.
وی در کوفه متولد شد. نقل است که پدر او در خردسالی ابویوسف درگذشت و تنگدستی باعث شد که ابویوسف به گازری (رختشویی) بپردازد. اما با وجود گذران سخت زندگی از هر فرصتی برای دانش‌آموزی استفاده می‌کرد.
ابویوسف از محضر بسیاری از فقهای نامدار وقت، کسب علم کرد و در جوانی به خدمت ابوحنیفه پیوست و آن‌گونه که در تذکرة‌الاولیاء آمده، 19 سال در خدمت وی بود و سرانجام به فقه رأی‌گرای حنفیه گروید. او نخستین مروج اندیشه‌های ابوحنیفه به شمار می‌رفت. در زمان خلافت مهدی، هارون‌الرشید و هادی به مدت 18 سال قاضی‌القضات بغداد بود. او اولین کسی بود که این لقب را یافت. به همین علت به «ابویوسف قاضی» و «قاضی‌القضاة» مشهور شد.
ابویوسف لباس علما را از لباس عوام متمایز ساخت. او اخبار، انساب، ایام عرب و مغازی را خوب می‌دانست. حافظ حدیث بود و در بیشتر زمینه‌ها از جمله ادب قاضی، بیع، حدود، خراج، زکات، صید، ذباحه، فرایض، وصایا، وکالت و مانند آنها کتاب نوشت. بسیاری از بزرگان زمان چون احمد حنبل و یحیی بن خالد برمکی از شاعران او بودند.
ابویوسف در 69 سالگی در ربیع‌الثانی 182 در بغداد درگذشت و قبرش در بلده کاظمیه است. بعضی از فتواهای ابویوسف در امور دینی و شرعی شهرت دارد؛ از جمله: 1. کفایت کردن تکبیرة‌الاحرام نماز به هر لفظی که مُشْعِر به کِبَر باشد مثل الله کبیر، الله الکبیر، الکبیر الله و مانند اینها و لازم نیست که به الفاظ الله اکبر باشد؛ 2. قرائت حمد در نماز واجب نیست و خواندن سه آیه از قرآن کافی است؛ 3. جواز وضو گرفتن با شراب خرمای پخته در صورت نبودن آب و نظیر اینها.
در مجموع می‌توان شخصیت سیاسی - اجتماعی ابویوسف را چنین توصیف کرد: او فقیهی سیاستمدار بود که با تیزهوشی و زبردستی تمام، از پیچیدگی‌های فقهی برای رهانیدن خود و دیگران از تنگناها بهره می‌جست و با نفوذ سیاسی که در دستگاه عباسی داشت، به منزله عاملی حساس در برخی از پیشامدهای تاریخی ایفای نقش می‌کرد.
آثار چاپ شده ابویوسف قاضی عبارت‌اند از:
1. الخراج، که کهن‌ترین کتاب تفضیلی و نظری موجود در موضوع خراج است؛
2. الآثار، که مجموعه‌ای از روایات فقهی ابویوسف از ابوحنیفه است و به همین سبب گاه به مُسنَد ابی حنیفه نیز شهرت دارد؛
3. اختلاف ابی حنیفه و ابن ابی لیلی؛
4. الرد علی سیر الاوزاعی، که درباره احکام شرعی مربوط به جنگ است.
برخی آثار ابویوسف به نقل از منابع است و تاکنون یافته نشده‌اند، از جمله این آثار است:
1) الامالی فی الفقه؛
2) الرّد علی مالک بن انس؛
3) الفرائض؛
4) البیوع؛
5) ال جوامع، در چهار فصل که آن را برای یحیی بن خالد برمکی تألیف کرد؛
6) الوصایا؛
7) ال وکالة؛
8) الصید و الذبائح.
انتهای پیام/4104/
انتهای پیام/