مروری بر فیلم سینمایی «مریم مقدس» 20 سال پس از ساخت/ قصه‌ای قرآنی که بر پرده نقره‌ای سینما جان گرفت

به ‌‌گزارش خبرنگار حوزه سینمایی گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، در سال‌های نه‌چندان دور، سینماگران و سینماداران معمولاً از ایام ماه مبارک رمضان به عنوان روزهای خلوتی سینماها و بی‌رونقی گیشه یاد می‌کردند.

اما این موضوع در چند سال گذشته و با افتتاح پردیس‌های سینمایی در شهرهای بزرگ و البته طرح اکران افطار تا سحر که چند سال به تناوب اجرایی شد، تغییر کرد. به این ترتیب، شاهد بودیم که برخی فیلم‌ها در ماه مبارک رمضان هم فروش بسیار خوبی را تجربه کردند. سینما رفتن آن هم به‌صورت خانوادگی در شب‌های ماه رمضان یکی از تجربه‌های لذت‌بخشی است که در سال‌های اخیر طرفداران زیادی پیدا کرده است.

اما امسال این فضا نیز همچون سایر فعالیت‌های هنری با توجه به شیوع ویروس کرونا تعطیل شده است. به این ترتیب علاقه‌مندان به سینما به نوعی با یک خلا فرهنگی مواجه شده‌اند. با این حال گسترش بستر‌های ویدئویی پخش فیلم VOD و البته شبکه نمایش خانگی تا اندازه‌ای این کمبود را جبران کرده است.

در سلسله‌ گزارش‌های «آپاراتچی» به معرفی فیلم‌های جذابی می‌پردازیم که می‌تواند در این شب‌ها اوقات فراغت خانواده‌ها را پرکند. این فیلم‌ها لزوماً آثار جدیدی نیستند و ممکن است به دهه شصت یا هفتاد نیز مربوط باشند. ضمن این که از حیث کیفیت هنری نیز تنوع فراوانی دارند. می‌توان گفت «جذابیت» عنصر اصلی آنها است که لحظات خوشی را برای تماشاگران رقم می‌زند. فیلم‌هایی که در شبکه نمایش خانگی یا بسترهای مختلف پخش اینترنتی به‌راحتی در دسترس قرار دارد.

مریم مقدس؛روایتی سینمایی از یک قصه قرآنی

فیلمی سینمایی«مریم مقدس» به نویسندگی و کارگردانی شهریار بحرانی و با تهیه کنندگی محسن علی اکبری است. است. این فیلم در سال‌های 79-1378 تولید شد و در تابستان سال 1380 نیز روی پرده رفت و با استقبال مخاطبان مواجه شد. ضمن این که نسخه  تلویزیونی آن نیز یک سال بعد در قالب یک مینی‌سریال روی آنتن رفت.

یکی از نکات قابل‌توجه در جریان تولید این  اثر بازدید مقام معظم رهبری از پشت صحنه آن در پاییز سال 1378 بود.

فیلم سینمایی«مریم مقدس» بر مبنای داستان زندگی حضرت مریم(س) مادرگرامی حضرت عیسی (ع) است که در قرآن کریم و کتاب مسیحیان نیز اشارات فراونی به آن شده است. 

در این فیلم بیش از ۹۰ بازیگر به ایفای نقش پرداخته‌اند و شبنم قلی‌خانی در اولین نقش آفرین خودایفاگر نقش حضرت مریم (س)  ظاهر شده‌است.

شانزده سال قبل از میلاد مسیح زمانی که مردم منتظرند تا مسیحای موعود متولد شود، فرزند عمران دختر می‌شود و مادرش نام کودک را مریم انتخاب می‌کند و چون قبل از تولد عهد بسته که او را تا زمان بلوغ به خدمت در معبد مقدس بگمارد، به معبد می‌رود، اما تا به حال پای دختری به معبد باز نشده است.

زکریای نبی تلاش می‌کند که با تمامی مخالفت‌های روحانیان یهودی مریم در معبد بماند و کم‌کم با وجود الهامات به مریم، مردم به سوی او جلب می‌شوند. اما بعد از یک اتفاق مریم از معبد رانده می‌شود. در همان موقع با خواست خداوندی مریم (س) باردار می‌شود و همین موضوع سوء ظن مردم را برمی‌انگیزد. «هرود» که از تولد کودک احساس ناامنی می‌کند دستور قتل نوزاد را می‌دهد، اما نوزاد به دنیا می‌آید و با صحبت کردن در گهواره همه را مبهوت می‌کند.

شبنم قلی‌خانی (حضرت مریم)، پرویز پورحسینی ( حضرت زکریا)، رویا تیموریان (حنا)، محمد کاسبی (یساکار)، مریم رضوی (کودکی حضرت مریم)، شیرین بینا (الیساوات)،جعفر دهقان (هرود)، مرجان شیرمحمدی (بانو میریام)، حسین یاری (ناتان)، محسن ذهتاب (یربعام)، رضا رضوی (آنتی پاتر)، کوروش تهامی(یوسف)، رضا توکلی (داوود)، اندیشه فولادوند (کلدا) و زهرا سعیدی(حنه) بازیگران این فیلم سینمایی هستند.

پرویز پورحسینی برای ایفای نقش  زکریای نبی (ع) در این فیلم برنده دیپلم افتخار بهترین بازیگر  نقش اول مرد از نوزدهمین جشنواره فیلم فجر شد.

در ادامه، گزیده‌ای از گفتگوهای مختلفی که شهریار بحرانی کارگردان فیلم مریم مقدس درباره این اثر داشته است را از نظر می‌گذرانید. اظهاراتی که می‌تواند تصویری کلی از چرایی و چگونگی ساخت این فیلم قرآنی پیش چشم مخاطبان علاقه‌مند بگذارد.

در این فیلم  افتخار این کار را داشتیم که به زندگی یکی از چهار زن برگزیده تاریخ بپردازیم و در کنار آن، شخصیت حضرت ذکریا را هم مطرح کنیم و البته ولادت حضرت عیسی و یحیی نیز به تصویر کشیده شود.

ما در روایت‌های تاریخی، تفاوت‌هایی با مسیحیان داریم. آن ها معتقدند مریم، عیسی را درآغل به دنیا می‌آورد، از اورشلیم فرار می‌کند، به ناصره می‌رود و در آن جا فرزند خود را بزرگ می‌کند.

در آیات قرآنی و روایات اسلامی مسأله مذکور به گونه دیگر بیان شده است. آن جا اشاره شده که مریم، مسیح را در زیر درخت نخلی به دنیا می آورد و خداوند چشمه ای را برای او می گشاید. درخت نخل را بارور می کند تا از آن خرماها بخورد و به او دستور می دهد تا روزه سکوت بگیرد. به شهر برود و در مقابل تهمت های ناروایی که بنی اسراییل به او می زند و خداوند معجزه سخن گفتن را بر فرزند اول او نازل می کند.

عشق و علاقه‌ای که مسیحیان به پیغمبر خود دارند، همان علاقه ای است که ما نیز به پیامبر خود داریم. در زمان ما مسلمانان خانواده های زیادی هستند که دختران خود را مریم و پسران خود را عیسی و مسیح می نامند و به خصوص در میان دختران، علاقه زیادی به نام مریم مشاهده می شود.

در فیلمنامه، از مجموعه ای از روایات مسیحیان نیز استفاده شده مثلاً در قسمتی از داستان که «هرود» پادشاه یهود، گروهی از دانشمندان ایرانی را پذیرا می شود و آن ها از ستاره دنباله داری خبر می دهند که ظهورش خبر از تولد عیسی می دهد.

البته تشابهات زیادی میان مسلمانان و مسیحیان در داستان حضرت مریم و حضرت زکریا وجود دارد. مسیحیان نیز معتقدند همسر حضرت زکریا نازا بوده است و در همین برهه از زندگی حضرت مریم، خداوند پسری به نام حضرت یحیی به او اعطا می کند.

هر چند روایت های مسلمانان مفصل تر و دقیق تر است. در قرآن به صراحت عنوان شده که زکریا به دیدن مریم می رود و با دیدن مائده های الهی، از او می پرسد که این مائده ها به چه صورت به دست وی رسیده است و مریم هم به او پاسخ می دهد که خداوند بی حساب به هر کسی که بخواهد اعطا می کند و این مساله، باعث انقلابی در حضرت زکریا می‌شود و به واسطه این تحول از خدا پسری می خواهد و خدا به او یحیی را می دهد.

فیلمنامه اصلی فیلمنامه ای سینمایی بود که باید تبدیل به سریالی یازده قسمتی می شد. با نظارت فیلمنامه نویس، شخصیت ها گسترش پیدا کرد، ماجراها گسترده تر شد و...

بسط و گسترش فیلمنامه براساس تحقیقات مفصل من و قدیریان انجام شد. سعی کردیم تحقیقات فیلمنامه نویس را ادامه دهیم و به اطلاعات کاملی نیز، نسبت به رویدادهای تاریخی آن دوره دست پیدا کنیم. و این کار کارگاهی مدتی بعد گسترش پیداکرد و با حضور تعداد زیادی از دوستان، تحقیقات کامل شد و نهایتا فیلمنامه اصلی شکل گرفت.
ما از ابتدای کار به این نکته توجه داشته که نسخه سینمایی، تقریبا دو ساعت خواهد بود. به همین دلیل، سکانس های سینمایی از کل فیلمنامه جدا شد. سر صحنه می دانستیم که کدام دیالوگ، حرکت و... مربوط به فیلم است و کدامیک متعلق به سریال است.

در میزانسن ها، حرکت های دوربین و... تغییر چندانی ایجاد نشد. اما کلاً دید ما نسبت به مجموعه، سینمایی بود. در اجرای کار هم با کمک فیلمبردار، طراح صحنه و سایر عوامل، سعی کردیم به شیوه ای سینمایی کار را تولید کنیم.

در فیلم سینمایی، دو شخصیت اصلی داریم: مریم و زکریا. به همین دلیل هر داستان فرعی دیگری ممکن بود از عظمت این دو شخصیت و تقابل آن ها با کاهنان و مردم شهر، کم کند.

فیلم ما، فیلمی ساکت و معنوی است. از همان ابتدا شخصیت مریم بر کل کار سایه انداخته است.

در زمینه صداگذاری و میکس صدا، استراتژی خاصی را در نظر داشتیم. سکوت ها و تنهایی های زیادی برای مریم در فیلم وجود دارد. در کار صدا هم، همین مسأله رعایت شد و در بحث با اسحاق خانزادی به این نتیجه رسیدیم که در میکس صدا، با وجود موسیقی خوبی که مجید انتظامی ساخته بود، حتی المقدور، با وسواس و صرفه جویی خاصی از موسیقی استفاده کنیم، از افکت ها و صداهای حاشیه ای نیز بپرهیزیم و سعی کنیم خود شخصیت ها، شخصیت خود را در سکوت های پر معنی خودشان ارائه دهند. در بسیاری از صحنه ها تنها مریم و زکریا حضور دارند و با هم صحبت می کنند و تنها صدای آن ها را می شنویم.

از ابتدا تصمیم داشتیم با صدای سر صحنه کار کنیم، اما چون همزمان با فیلمبرداری، بعضی از دکورها را هم می ساختیم و صدای ساخت دکورها مانع ایجاد می کرد، نتوانستیم از صدای سر صحنه استفاده کنیم. اما در دوبله به کمک خسرو خسروشاهی، به طراحی صدا فکر شد و سعی شد با انتخاب دوبلورهای مناسب، صدا در سراسر فیلم لطیف و معنوی باشد. در افکت گذاری ها هم، خانزادی، بسیار با ظرافت عمل کرد. مشکلی که معمولاً در فیلم های خارجی وجود دارد، سر و صداهای حاشیه ای است که گاهی آن قدر زیاد است که باعث می‌شود محاورات و دیالوگ ها شنیده نشود. سعی کردیم از این مسأله هم بپرهیزیم.

در مورد دوبله مریم هم ابتدا با خود هنرپیشه شروع کردیم. مریم رضوی که نقش مریم 6 ساله را ایفا می کرد و شبنم قلی خانی که در نقش مریم 16 ساله حضور داشت، فیلم را دوبله کردند، اما در نهایت متوجه مشکلی فنی شدیم. صداها با هم فاصله داشتند و علی رغم زحمت بسیار زیاد هنرپیشه ها مجبور شدیم از صدای آن ها صرف نظر کنیم. البته مریم شیرزاد هم در هر دو نقش خیلی پراحساس و ظریف، کار دوبله را انجام داد.

می‌دانستیم که زندگی ایشان از کودکی تا بزرگسالی دچار حوادث بزرگی نیست. شخصیت اصلی ما تقابل و درگیری زیادی هم با کاهنان دارد. او در حجره و کلبه خود بزرگ می شود و حضرت زکریا نیز از او مراقبت می‌کند.

از وقتی هم که وحی بر ایشان نازل می شود و برای خواندن نماز وارد قدس می شوند، گره های دراماتیک و داستان جدی ما آغاز می شود. از سوی دیگر فکر می کنم در داستان های مذهبی نباید اصل را بر گره‌ها و افت و خیزهای معمولی داستان بگذاریم.

مجید انتظامی برای اولین بار، جهت ساخت موسیقی متن فیلم به ارمنستان سفر کرد و در آن جا با کمک ارکستر فلارمونیک ارمنستان، موسیقی اجرا شد. این کار بسیار سختی بود، اما نتیجه بسیار راضی کننده بود.

در انتخاب هنرپیشه ها وسواس زیادی به خرج دادیم و با هر کدام از آن ها درباره شخصیتی که نقش او را ایفا می‌کردند، مفصل بحث می‌شد. هنگامی که هنرپیشه سرصحنه می‌آمد، کاملاً نسبت به نقش و روابط خود با سایر شخصیت‌ها توجیه بود.

بازی هنرپیشه‌ها در مرحله اول گاه بهتر از بازی آن‌ها در برداشت‌های بعدی بود، اما ما به دلیل مسایلی که در لابراتوار ممکن است پیش بیاید مثل از بین رفتن نگاتیو مجبور بودیم برداشت های دیگری را بگیریم. در سر میز مونتاژ هم متوجه شدم که بازی اول آن ها که با حس خودشان هم بود، بسیار بهتر از برداشت‌ها و بازی‌های بعدی آن ها بود.

برای بازیگر نقش مریم شخصی انتخاب کردیم که از لحاظ شخصیتی کاملاً آرام، متین و ملایم است و به لحاظ طبع ظریفی که داشت کاملاً با نقش تناسب داشت.

ممکن بود حتی برای یافتن بازیگر مورد نظر، به کشورهایی چون: اکراین، ارمنستان و... برویم، اما در همین جا بازیگر موردنظر را پیدا کردیم.

در مورد مریم 6 ساله، خانواده‌ مریم رضوی به ما کمک زیادی کردند. پدر و مادر او هر دو هنرمند هستند. فقط روزهای اول کمی اضطراب داشت که بعدا حل شد. با قلی‌خانی هم مشکلی نداشتیم و او نقش خود را به ظرافت و سنگینی خاصی اجرا کرد.

برای نشان‌دادن معجزاتی مثل نزول مائده و جاری شدن چشمه، بار گرفتن درخت خرما و... از ساده ترین و سنگین‌ترین نوع دکوپاژ و جلوه‌های تصویری استفاده کردیم و سعی کردیم تا حد امکان از غلوکارهای خلاف شأن فیلم بپرهیزیم و روی معنویت و عمق موضوع بیشتر تأکید کنیم.

زمانی است که خدا به صورت صدایی درونی با پیغمبر خود صحبت می‌کند، زمانی هم فرستاده خدا با پیغمبر صحبت می کند. در مورد حضرت مریم یک حالت اول اتفاق می افتد و جایی هم جبرئیل ظاهر می‌شود.

در زیر درخت نخل هم، وحی الهی داریم اما چون مستنداتی نداریم که در آن جا هم جبرئیل حتما بر مریم نازل شده است. آن جا وحی به صورتی الهی انجام می شود.

در فیلم‌های مذهبی چون صحبت بر سر خوبی و بدی و... است پیام فیلم‌ها هم به کل جامعه امروزی تسری پیدا می‌کند و بیننده در هر کجای دنیا که باشد پیام امروزی خود را دریافت می‌کند.

ما که منتظر ظهور امام زمان (عج) هستیم، اما غیر از آن در شرایط حال رهبری مذهبی داریم و تکالیف مشخصی بر گردن ماست. مثل طرفداران حضرت زکریا و یا طرفداران هر یک از اولیای الهی در تاریخ و این شباهت ها باعث می شود پیام فیلم ما، امروز تازه باشد.

 انتهای پیام/4104/