جامعه برای مواجهه با پدیده‌های غیرخطی به آینده‌پژوهی نیازمند است

سید هاشم قدمی در گفتگو با خبرنگار حوزه دانشگاه و سیاست گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با اشاره به شیوع ویروس کرونا در دنیا اظهار کرد: جهان در دوره‌ای منحصر از حیات خود قرار گرفته و اکثر قریب به اتفاق کشورها را در عصر اطلاعات، ظهور فناوری‌های پیشرفته و شتاب توسعه صنعتی و اقتصادی درگیر یک بیماری ویروسی تقریباً  ناشناخته و غافلگیرکننده کشنده به نام کرونا کرده است.
وی افزود: فارغ از عارضه‌یابی و ارزیابی عملکرد کشورمان در کشف، شناسایی، کنترل و مدیریت آن و قضاوت نسبت به میزان توفیق یا عدم توفیق، مستلزم فرصت‌شناسی و اقدام به مطالعه و شناسایی مراحل بعدی این مقطع خطیر هستیم تا دوباره غافلگیر نشویم. با این حال جرئت به‌کارگیری واژه غافلگیری، مبین فقدان یا منابع ناکافی از مطالعات آینده‌شناسی و آینده‌پژوهی از این رویداد است!
این دانشجوی دکتری مدیریت اطلاعات و دانش دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات با بیان اینکه عمق اثرگذاری این مهمان ناخوانده کوچک تا همین جای کار نیز قابلیت بالایی در تغییر استراتژی‌ها، برنامه‌ها، چشم‌اندازها و اهداف، پیش‌فرض‌ها، مفاهیم و ابزارها دارد، گفت: مولفه‌های جدیدی در طرح و تدوین اسناد بالادستی و نقشه‌های راه در ابعاد مختلف بشری قابل توجه و اعتناست؛ تقویت خداباوری،‌ یکپارچگی و ارتباطات به هم‌تنیده انسانی ملل، تاب‌آوری، ظرفیت شناور و قابل توسعه مراکز بهداشت و درمان،‌ اولویت سلامت و شناخت نسبت به عوامل مخاطره‌آمیز طبیعی- جهش‌یافته یا سلاح بیولوژیکی- به ویژه شیوع بیماری‌های واگیر احتمالی از جمله مواردی است که هر سازمان، کشور و برنامه‌ای را نسبت به حوادث مشابه، آگاه‌تر یا مقاوم‌تر می‌کند.
قدمی تأکید کرد: در عرصه "علمی و آموزشی"، تقاضای بین‌رشته‌ای‌ و رشته‌های جدید دانشگاهی شکل گرفته تا مقدمه ایجاد موضوعات نو در توسعه مراکز تحقیقاتی،‌ دانش‌بنیان، مجلات و نشریات،‌ برون‌دادهای علمی و ثبت اختراعات و فناوری‌ها باشد؛ آینده‌پژوهی، اگرچه دانشی جاری در دانشگاه‌ها و مراکز علمی بوده اما با غافلگیری اخیر،‌ کاستی‌های وجود و اثرگذاری‌اش را به رخ می‌کشد. انعطاف آیین‌نامه‌های آموزشی در انطباق با شرایط آموزش از راه دور، رواج یادگیری ترکیبی با ابزارهای غیر حضوری، ایمن‌سازی بهداشتی محیط‌های یادگیری حضوری و جمعی در مقابل شیوع،‌ افزودن نکات و دستاوردهای این تجربه در منابع آموزشی از موارد احتمالی حوزه آموزش خواهد بود.
وی خاطرنشان کرد: "فضای سیاسی و امنیتی"، مستلزم انطباق نگرش‌های پیشین با شرایط جدید و قیاس و اصلاح اولویت‌گذاری‌ها در تعاملات ملی و به ویژه بین‌المللی است. توجه به پارادایم‌ها و نظریات سیاسی در مدیریت و حاکمیت، دچار دگرگونی و یا حداقل آبستن ظهور مصادیق جدیدی از آن‌هاست؛ بخش قابل توجهی از تشکل‌ها و اتحادیه‌های بین‌المللی، مستعد از هم گسیختگی، فروپاشی یا تقویت و بازآرایی احتمالی می‌شوند. بازخوردهای سیاسی کشورهای ایتالیا و اسپانیا از بی‌اعتنایی یا کم‌توجهی به واکنش اتحادیه اروپا در ایفای نقش نسبت به مقابله با شیوع گسترده بیماری کووید-۱۹ در کشورهای عضو، موید این موضوع است.
این دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اینکه تعاریف جدید در تجهیز و تقویت ساختارهای نظامی و دفاعی در حالت‌های آفندی و پدافندی در شکل واکنش‌گرای آن (نه شیوه پیش‌نگرانه یا فعال که انتظار از آینده‌پژوهی اثرگذار علمی است) متاثر از این رویداد قابل تصور است، افزود: ضرورت توجه به نظام‌های پشتیبان تصمیم حاکمیت در اولویت‌گذاری بین اجازه شیوع مقطعی یا کنترل شده، تسلیم در برابر اثر قهری تلفات از افراد آسیب‌پذیر نسبت به عامل ویروسی یا قربانی شدن بخش‌های دیگری که تمرکز خدمت ضروری از آن‌ها برداشته می‌شود، از همه مهم‌تر پذیرش نقش واکنش‌زده یا حداکثر واکنش‌گرا یا نقش فعال یا حداقل پیش‌نگرانه (بر پایه مطالعات و بخش‌های سازمانی آینده‌نگر)،‌ تفاوت دیدگاه‌های استراتژیک در مدیریت بحران و رویدادهایی از این دست است.
قدمی ادامه داد: نگاه به بیرون یا گرایش به درون؟‌ رویکرد درمانی (واکنش‌گرا) یا پیش‌گیرانه (آینده‌نگر)؟ استفاده از روش‌های نوین پزشکی یا طب سنتی یا تلفیقی از هر دو در مواجهه با این ویروس؟ پذیرش شیوع با شیب تند در نمودار ابتلا در محدوده کوتاه زمانی یا توزیع این ابتلا در محدوده وسیع‌تر زمانی با شیب ملایم‌تر و ایجاد فرصت توزیع خدمات بهداشتی کیفی به مبتلایان و امکان تولید یا تامین واکسن این بیماری؟ قرنطینه مطلق یا محدودیت نسبی ارتباطات انسانی و اجتماعی و یا روال عادی زندگی اجتماعی با رعایت نکات بهداشت فردی؟ از دیگر سوالات وابسته به مطالعات آینده‌پژوهی و دستاوردهای منابع انسانی علمی و اجرایی سرزمینی، حتی با کاربرد کوتاه مدت و در حین رویداد است. اصلاح اولویت‌ها و تخصیص اعتبار و برنامه‌ریزی راهبردی و تجهیز زیرساخت‌ها در حوزه بهداشت و درمان متناسب با ایجاد شرایط مشابه از دیگر موارد احتمالی قابل تحقق خواهد بود.
وی تصریح کرد: فرضیه‌های اهرم مداخله‌دهنده در رقابت تجاری قدرت‌های اقتصادی(شیوع عمدی)، به کارگیری ابزاری در کاهش غیر اخلاقی جمعیت کره زمین(شیوع عمدی)، کار علمی محرمانه یا تولید سلاح بیولوژیکی مخفی (انتشار غیرمترقبه و از کنترل خارج‌شده پیش از موعد) و حمله بیولوژیکی به نژادهای هدف (شیوع عمدی)، مستلزم آگاهی (پیش‌آگاهی) حاکمیت و مدیران کلان در مواجهه بین‌المللی و اتخاذ تدابیر ملی در مقابله، کنترل و مدیریت مطابق با آرمان‌ها و منافع در سامان‌دهی اجتماعی و فرهنگی و افکار عمومی، سازمان‌دهی اقتصادی متناسب با رویداد و تجهیز و آرایش مناسب امنیتی و حفاظتی در خور، خواهد بود.
این دانشجوی دکتری مدیریت اطلاعات و دانش گفت: بانک‌های اطلاعاتی از نظام‌های پشتیبان تصمیم، توان تحلیل و اقدام فعال و به‌هنگام در مواجهه با تحرکات موازی و یا بهره‌برداری پوششی احتمالی از این رویداد (برنامه‌ریزی شده و عمدی یا فرصت‌طلبانه) از سوی دولت‌ها به ویژه دول متخاصم را به مدیران حاکمیتی خواهد داد؛ "حرکت‌های اخیر"؛ حملات و تجاوزات هوایی رژیم صهیونیستی به اهدافی در خاک سوریه، تلاش رژیم سعودی در انتقال ویروس به منطقه در امان مانده از این شیوع بین‌المللی در یمن (حمله بیولوژیکی)، تحرکات آمریکا در پایگاه‌های نظامی خود در منطقه خاورمیانه به‌ویژه در کشور عراق و آزمایش‌های نظامی کره‌شمالی، نمونه‌هایی از این گونه تحرکات‌ هستند.
وی عنوان کرد: در سطح "قضایی و حقوقی"؛ محتاج وضع قوانین قرنطینه،‌ محدودیت عبور و مرور و مبادلات و ارتباطات اجتماعی،‌ رسانه‌ای و سختی‌کار، جبران زیان و... هستیم؛ در بحث "اقتصادی"؛ ایجاد یا تقویت بخش تاب‌آوری، کنترل و مدیریت بحران در سازمان‌های اقتصادی لازم به نظر می‌رسد. تغییر و انطباق در شرایط ضوابط کارفرمایی، رعایت نکات بهداشتی در تولید، توزیع و پشتیبانی به ویژه در محصولات غذایی، دارویی و بهداشتی، توجه به کسب‌وکارهای الکترونیکی،‌ پیش‌بینی منابع مصروف در دوره‌های زمانی طولانی توقف تولید و... ضروری خواهد بود. جهت‌گیری سرمایه‌گذاری‌های جدید به سمت تولید و ساخت تجهیزات و داروهای بهداشتی و درمانی و ابزار حفاظتی بیمارستانی، داروسازی، کسب‌وکارهای الکترونیکی، آموزش‌های از راه دور و مجازی و توسعه تحقیقات بر روی علوم پزشکی به ویژه بیماری‌های واگیردار، خواهد رفت. لذا بر روی ارزش سهام شرکت‌‌های موجود موثر بوده و خوشه‌های جدید صنعتی و سرمایه‌گذاری احتمالی را شکل داده و اولویت‌های اقتصادی دولت‌ها و شرکت‌های چندملیتی و بین‌المللی کلان را دستخوش تغییر خواهد کرد.
این دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تاکید کرد: در حیطه "فرهنگی"؛ با تربیت و آموزش نسل‌های حاضر و آینده با اقتضائات جدید و نگاه نقادانه نسبت به شتاب بشر در بهره‌برداری بی‌حد و حصر از منابع طبیعی و ذخایر حیاتی در یک مسابقه نامیمون و بدون جایگزینی و جبران منابع، آسیب به محیط زیست و آلایندگی نعمات الهی و نقض امانت‌داری و حفظ منافع نسل‌های آتی و محتمل دانستن پاسخ طبیعت،‌ عقوبت الهی و مکافات عمل، برای زمینه رشد و تعالی اخلاقی انسان، فرصت بی‌بدیلی است؛ در این راستا لازم است ابزارهای دینی، فرهنگی، هنری و ورزشی در توجه دادن به نوع دوستی، مساعدت و همکاری گروهی با حداقل اشتراکات و تقویت فصل مشترک در مقابله با هجمه‌های مشابه و پیشگیری از دست‌درازی دور از قاعده بشر از منابع، به کار گرفته شود. آینده‌پژوهی برخلاف برنامه‌ریزی راهبردی،‌ حرکت به بیرون و آینده‌نگاری است تا پیش‌گویی و حرکت به سمت یک چشم‌انداز کوتاه مدت (حرکت به درون).
قدمی ادامه داد: این استراتژی،‌ مستلزم حرکت حساب‌شده فرهنگی هماهنگ با آرمان‌های سیاسی حاکمیت در خلق و بسط فرضیه‌ها و نظریه‌های اصیل و بدیل ایرانی و اسلامی در مقابله با نظریه‌های مادی‌گرایانه غربی است. بروز رفتارهای مذهبی ادیان توسط افراد غیرباورمند و حتی ملحد در نقاط مختلف جهان در این مقطع ترس و وحشت عمومی، تشنگی و فطرت پذیرنده و حقیقت‌جوی آدمی را نشان می‌دهد؛ تولید محتواهای مکمل فرهنگی (کتاب، داستان، نمایش، فیلم، انیمیشن و بازی) و هنری در هدایت افکار عمومی و بین‌المللی، یاری‌گر ملت خالق آینده به جای ملت واکنش‌زده، خواهند بود. آموزه‌های عقیدتی ما از خزائن مبنایی و معرفتی دین منطق (اسلام)، توصیه‌های آینده‌نگرانه و در حوزه تخصصی بهداشتی و کنترل شیوع بیماری‌های واگیر، حاوی کلیات و جزئیاتی در غلبه بر این گونه حوادث است که محتاج مطالعه، به‌کارگیری و نشر عمومی در این فرصت مغتنم خواهد بود.
وی بیان کرد: در حوزه "اجتماعی"؛ توجه به عوامل محدودکننده تعاملات سنتی در همه‌گیری و برعکس امکان به‌کارگیری وسیع ابزار ارتباطی جمعی مجازی، ارتباط تلویزیونی، ارتباطات دو و چند طرفه شبکه‌ای، آمادگی مواجهه با حجمی از پرونده‌ها در دادگاه‌های خانواده، بیکاری، رشد مقطعی جمعیت و به تبع آن ایجاد موجی از نوسان در نمودار جمعیتی و اثرات مترتب بر آن در بخش‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی از احتمالات تحقق و محتاج تمرکز خواهد بود؛ نظام مدیریت در سطح ملی، قانون‌گذاری، دولتی و حوزه بهداشت و درمان (واکنش‌زده)، نیروهای نظامی، انتظامی و قضائی (واکنش‌گرا)، نیروی مردمی بسیج و سازمان امداد و نجات هلال احمر (یک اقدام پیش‌نگرانه درازمدت)،‌ هر یک اثرگذاری خود در کنترل و مدیریت متناسب با استطاعات و اقتضائات موجود در مقابله با رویداد مزبور را داشته‌اند.
این دانشجوی دکتری مدیریت اطلاعات و دانش دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خاطرنشان کرد: برای یک اقدام فعال (آینده‌نگری و آینده‌نگاری) در مواجهه با موارد مشابه، جامعه نیازمند حوزه‌های پویای آینده‌پژوهی به مثابه یک فناوری نرم بر پایه مطالعات، سامانه‌های مجهز، پایگاه‌های اطلاعاتی و مدیریت دانش در استفاده از الگوها، معادلات ریاضی و رایانه‌ای (نظام‌های خبره و هوش مصنوعی)، شبیه‌سازی و نظریه بازی‌ها به عنوان ابزار سیستم‌های تصمیم در مواجهه با پدیده‌های غیرخطیِ چندوجهی، آشوب و پیچیدگی است.
انتهای پیام/۴۱۱۸/