علاوه بر نمایشنامه، باید بایگانی طراحی لباس و صحنه تئاتر هم داشته باشیم/ رعایت حقوق مؤلف با ایجاد آرشیو نمایشنامه

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، سید مرتضی حسینی؛ هنر نمایش در ایران سابقه‌ای هم‌پای تمدن این مرز و بوم دارد. صورتک‌های کشف‌شده در جریان کاوش‌های باستان‌شناسی در مناطقی از لرستان کنونی، نشان می‌دهد که قدمت شکل‌های کهن هنر نمایش در ایران به بیش از پنج‌ هزار سال پیش می‌رسد.در کنار این سابقه کهن، باید به هنرهایی همچون آیین سوگ سیاوش، تعزیه‌خوانی و سیاه‌بازی و عروسک‌گردانی نیز اشاره کرد.

از سوی دیگر، بیش از یک قرن از ورود تئاتر مدرن و رواج نمایشنامه‌نویسی در ایران می‌گذرد. در این یک قرن، بسیاری از نمایشنامه‌های شاخص که در مقاطع گوناگون اجرا شده و ماندگار شده‌اند، به صورت مکتوب در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. با این حال بخش عمده‌ای از نمایش‌های اجرا‌شده و یا نمایشنامه‌هایی که به هر دلیلی روی صحنه نرفتند، هیچگاه رنگ انتشار ندیده‌اند.

این خلأ نه‌تنها درباره دهه‌های دورتر که حتی درباره نمایشنامه‌هایی که در چهار دهه اخیر به نگارش در آمده یا روی صحنه رفته‌اند نیز صدق می‌کند. برای مثال اگر پژوهشگر یا فرد علاقه‌مندی به دنبال نمایشنامه‌ای است که بیست سال پیش روی صحنه رفته و چاپ هم نشده، باشد، به‌سختی می‌تواند به هدف خود برسد، حتی اگر آن نمایش در یکی از سالن‌های پایتخت و با یک گروه حرفه‌ای و معروف هم روی صحنه رفته باشد. این موضوع بیش از هرچیز به فقدان سامانه منظم و جامع بایگانی برای نمایشنامه‌ها باز می‌گردد.

پیش از این با اردشیر صالح‌پور پژوهشگر، کارگردان و مدرس تئاتر گفتگو کردیم و نظر ایوب آقاخانی، نمایشنامه‌نویس، کارگردان تئاتر و مدرس ادبیات نمایشی را نیز در این زمینه جویا شدیم. همچنین گفتگوی کوتاهی با شهرام کرمی، مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز داشتیم.

حسین مسافرآستانه از  کارگردانان و مدیران شناخته‌شده تئاتر کشور است. در کارنامه کاری وی علاوه بر کارگردانی تعداد قابل توجهی از آثار نمایشی، عضویت در شورای سیاستگذاری جشنواره تئاتر فجر، دبیری دو دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، مدیریت مرکز هنرهای نمایشی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، مدیریت پردیس تئاتر تهران، دبیری شورای سیاست‌گذاری جشنواره تئاتر مقاومت و دبیری شورای سیاستگذاری تماشاخانه ایرانشهر دیده می‌شود.

مسافرآستانه در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری آنا دراین‌باره گفت: ما جایی برای بایگانی نمایشنامه‌ها نداریم. اگر کسی برای یک فعالیت پژوهشی یا حتی برای تجدید خاطره، در جستجوی نمایشنامه اجراشده‌ای باشد که تاکنون چاپ نشده، باید در منابع پراکنده و یا کتابخانه‌های شخصی این موضوع را پیگیری کند. الان تعداد زیادی از نمایشنامه‌ها چه چاپی و چه غیرچاپی در دانشکده‌های تئاتر، کتابخانه تئاتر شهر، مرکز هنرهای نمایشی و کتابخانه‌ها و نهادهای مختلف سطح کشور پراکنده هستند. 

وی اظهار کرد: در اوایل دهه هشتاد که من در مرکز هنرهای نمایشی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس مسئولیت داشتم، برای نمایشنامه‌های حوزه دفاع مقدس یک آرشیو از تمام نمایشنامه‌هایی که در جشنواره‌ها به دستمان می‌رسید یا اجرا می‌شد ایجاد کردم. متأسفانه بعدها که من از آن مجموعه جدا شدم، به خاطر جابجایی دفتر، خیلی از این آثار نادیده گرفته شد و به جز تعداد کمی از نمایشنامه‌ها که بیشتر مطرح بودند بقیه را نگهداری نکردند.

مدیر سابق پردیس تئاتر تهران عنوان کرد: اکنون شاید دیگر آرشیو فیزیکی نمایشنامه‌ها ضرورت نداشته باشد و به‌راحتی می‌توان با یک سامانه بایگانی در فضای مجازی این‌ها را نگهداری کرد. با این وجود باز هم اینها جایی نگهداری نمی‌شوند. متأسفانه بر اثر همین غفلت در حال از دست دادن یک گنجینه بزرگ ادبیات نمایشی هستیم؛ چه بسا بسیاری از نمایشنامه‌های ما با درگذشت نویسنده آن برای همیشه فراموش شده و از بین می‌رود. 

وی افزود: باید سازمان‌های مرتبط مثل خانه تئاتر و به‌ویژه مرکز هنرهای نمایشی در این زمینه پیشقدم شوند. همه نمایشنامه‌هایی که اجرا می‌شوند، پیش از اجرا به شورای ارزشیابی و نظارت اداره کل هنرهای نمایشی می‌رود. بنابراین می‌توان از ورودی این شورا به عنوان منبع اصلی بایگانی نمایشنامه‌ها بهره برد؛ آرشیوی که دیگران هم بتوانند به آن دسترسی پیدا کنند.

این کارگردان تئاتر گفت: اگر این اتفاق بیفتد، حقوق مادی و معنوی نمایشنامه‌نویسان هم بیشتر رعایت می‌شود چون الان بسیاری از نمایشنامه‌ها به صورت نسخه‌های کپی شده و بی‌کیفیت دست به دست می‌چرخد و کسی هم از صاحب اثر خبر ندارد و به‌راحتی حقوق مؤلف نادیده گرفته می‌شود.

دبیر شورای سیاستگذاری تماشاخانه ایرانشهر با تأکید بر این که ایجاد یک موزه تخصصی تئاتر می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد گفت: بارها برای ایجاد موزه تئاتر صحبت شده و نهادهای مختلفی از جمله شهرداری تهران در این زمینه وعده‌هایی داده‌اند. حتی بزرگانی مثل زنده‌یاد عزت‌الله انتظامی هم پیگیر این موضوع بودند، امّا هنوز به نتیجه‌ای نرسیده‌ایم. 

وی افزود: علاوه بر نمایشنامه‌های قدیمی، ما در بایگانی سایر عناصر هنر نمایش هم ضعف داریم. اگر ما یک موزه تئاتر با امکانات و فضای مناسب داشتیم، می‌توانستیم بسیاری از طراحی‌های لباس و ماکت‌های طراحی صحنه را که در دوره خودش شاخص بود حفظ کنیم تا نابود و فراموش نشوند. چون تئاتر یک کار هنری زنده است و بعد از اجرا معمولاً سندی تصویری از آن باقی نمی‌ماند. ما حتی از عکس‌های نمایش‌های دهه هفتاد هم تصاویر مناسبی نداریم و باید در این زمینه فکری کرد.

انتهای پیام/4104/پ