نقاش ایرانی عصر قاجار با طرفداران اروپایی

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، تاریخ ایران و تاریخ اسلام را اگر نیک بنگریم، گستره‌ای سراسر افتخار به همراه دستاوردهای مختلف را خواهیم دید. ستاره‌های گوناگونی در این آسمان بی‌انتها می‌درخشند که برخی هم‌چون ستاره قطبی یا ثریا نام‌آشنایند، برخی چون خورشید برای همه نمایان هستند و برخی هم مثل دریایی از انجم ناشناخته آسمان بالای سرمان، به‌جز چند محقق و تاریخ‌دان کسی آن‌ها را نمی‌شناسد.

اما به‌راستی در پس این نور بیش و کم که از این ستاره‌ها به ما می‌رسد چه داستانی نهفته است؟ بهتر بگوییم در ورای یک نام از مشاهیر تاریخ ایران و اسلام که فقط به گوش ما می‌آید چه دریایی از دانش گسترده است؟ تا کی باید هر روز صبح تقویم تاریخی را بشنویم که بیشتر داده‌هایش بر مبنای تاریخ غرب استوار است؟ چرا نباید رجوع مناسبی به تاریخ ایران و اسلام داشته باشیم؟

به همین بهانه، با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با شمار بالایی از ستارگان این آسمان پرفروغ آشنا شویم. هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور کرده و مباهات کنیم که عضوی کوچک از جامعه بزرگ ایران و اسلام هستیم.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

اسماعیل یا محمداسماعیل نقاشی‌باشی نقاش قرن سیزدهم هجری است.

از تاریخ تولد و زندگی و سرنوشت او در منابع تاریخی نیامده است؛ اگر در زمان خلق قلمدان «منوچهر‌میرزا معتمدالدوله» که در 1264 ق و در کمال مهارت و استادی اجرا شده، سن وی را به تقریب34 سال بدانیم تاریخ تولد نقاش را می توان به حدس غیرمستند، 1230 ق دانست.

همچنین قیافه و صورت هنرمند در دو رویه قلمدانی که به سال‌های 1282 و 1283 ق ساخته، تصویر شده و در هر دوی آنها، اسماعیل عینک ذره‌بینی به چشم دارد و کلاه مخصوص زمان به سر گذاشته و ریش‌هایش نیز به سفیدی گراییده است. با توجه به این نکته اگر اسماعیل را با تطابق قیافه و قرائن صورت مردی 52 ساله بدانیم، سال تولد وی به سال 1320 ق تا حدودی تأیید می‌شود، اما از تاریخ فوت او اطلاعی در دست نیست.

اسماعیل نقاش‌باشی در همه زمینه‌های نگارگری مخصوصاً در ترسیم مجالس پرجلال و ابهت رزمی و بزمی تخصص داشت و در فرنگی‌سازی و گل و مرغ و جانورسازی و منظره‌پردازی، استاد بود. او در نوشتن خطوط و سرودن شعر نیز دست داشت و اشعار ذیل آثارش را خود می‌سرود و به خط زیبا کتابت می‌کرد. در آثار اسماعیل نقاش‌باشی، تمایل فراوان به فرنگی سازی و موضوعات اروپایی دیده می‌شود.بسیاری از اروپاییان از علاقه‌مندان جدی اسماعیل بودند و سفارش‌های گوناگون و گران‌بهایی به وی می‌دادند.در آثار نفیس این هنرمند مجالس بزم و رزمی به چشم می‌خورد که در آنها زنان و مردان قیافه و آرایش فرنگی دارند و البسه و سایر نشانه‌های فرنگیان ترسیم شده و صحنه تصویر نیز کاملاً آب و رنگ اروپایی دارد.

اسماعیل آثار خود را با رقم های گوناگون امضا می‌کرد؛ از جمله: اسماعیل، راقمه اسمعیل، عََمَل اسمعیل، عمل محمداسمعیل، عمل کمترین اسمعیل نقاش‌باشی، نقاشی‌باشی اسمعیل، عمل کمترین محمد اسماعیل نقاش باشی.

با بررسی آثار بهجا‌مانده و تاریخ‌دار وی، در می‌یابیم که در 1275 ق، پادشاه وقت ناصرالدین شاه قاجار، لقب نقاش‌باشی به او اعطا کرده و اسماعیل این لقب را در آثار بعدی خود ثبت و ضبط کرده است

بعضی از مهم‌ترین  آثار او بدین قرارند:

1.قلمدان بزرگ روغنی که تصویر منوچهرخان معتمدالدوله گرجی حاکم اصفهان و اطرافیان و رجال زمان حکومت او را نشان می دهد. با رقم «راقمه اسماعیل 1264». این اثر در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگاهداری می‌شود.

2.قلمدان روغنی که کارزار منوچهرخان معتمدالدوله با قبیله بنی کعب و شیخ ثامر کعبی را در کرانه رودخانه شوشتر در 1257ق نشان می‌دهد. بر روی قلمدان و حاشیه‌های اطراف آن اشعار سروده خود نقاش درباره این لشکرکشی، به خط نستعلیق خوش نوشته شده که بیت آخر آن حاوی نام نقاش و تاریخ 1266ق است.

3.قاب آینه روغنی پرکاری که اکنون به موزه تاریخ برن سوئیس تعلق دارد. پشت، رو و داخل این قاب آینه هریک به سه قاب جداگانه تقسیم شده است و روی هم رفته 9 مجلس متفاوت را شامل می‌شود با رقم «عمل کمترین اسماعیل 1270».

4.قلمدان روغنی با تصویرهایی از زنان و مردان مسیحی با حاشیه مُذَهب و تصویر دو درشکه که در جهت مخالف هم در حرکت‌اند و به سفارش میرزا ابوطالب وزیر در 1272 ق ساخته شده است و رقم «عمل محمد اسماعیل» دارد.

5.قاب آینه روغنی با مناظر و چهره های فرنگی که بر روی در آن درون شکلی ترنج مانند دو درشکه چهارچرخه را با سرنشینان فرنگی ترسیم کرده که نگهبانان مسلح آنها را همراهی می‌کنند و در افق دور پشت این صحنه جزیره‌ای و کشتی‌هایی در دریا کشیده شده است در چهار گوشه روی قابل نیز چهار زن فرنگی با لباس‌های بلند و کلاه اروپایی نقش شده اند. این اثر را اسماعیل در 1274 ق کشیده است و رقم «عمل اسماعیل» دارد.

انتهای پیام/4104/