ابن اُمَیّل؛ کیمیاگری در اندیشه پالایش جسم انسان

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است.این چراغ، روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

علم کیمیا از علوم قدیمی و رایج در حوزه تمدنی اسلامی و حوزه‌های تمدنی یونان و مصر است. این علم در دسته علوم غریبه قرار می‌گیرد.دانشمند کیمیادان( کیمیاگر) به دنبال تبدیل کانی‌ها و فلزات، به ویژه تبدیل فلزات پست به طلا است.

«ابوعبدالله محمد بن اُمَیّل» مشهور به حکیم صادق، از بزرگان دانش کیمیایی رمزی و باطنی در قرن چهارم هجری است.برخی پژوهشگران دوران زندگی ابن اُمیل را میان سال‌های 287-349 ق تخمین زده‌اند که به نظردرست می‌رسد.

ابن امیل بسیاری از مطالب و رموز کیمیا را به شعر بیان می‌کرده و زمانی که بیان «سخنان پوشیده حکیم» به صورت شعر ممکن نبوده، به نثر متوسل می‌شده است. معروف‌ترین قصیده او رسالة الشمس الی الهلال، است. ابن امیل در این اثر، اشکال و تصاویر رمزی علم کیمیا  را که در دیدار خود از معبد سدر بوصیر، بر سقف دالان و دیوارهای آن مشاهده کرده به دقت شرح داده است. این معبد در جیزه، واقع در جنوب قاهره و در نزدیکی اهرام سه‌گانه، قرار داشته و عوام منطقه معتقدند که زمانی زندان یوسف نبی بوده است.

ابن امیل در کتاب الماء الورقی و الأرض النجمیه در تفسیر این قصیده تصریح کرده است که شرح وی، شرحی «بدون حسد و رمز» است. او در جای دیگر، به تفصیل بیان کرده است که حکما در بیان دقایق کیمیا، به عمد از اصطلاحاتی استفاده می‌کرده و شیوه‌هایی به کار می‌برده‌اند که عامه مردم چیزی از این فن درنیابند و در این زمینه، به صراحت، از «مکابد و مغالطات حکما» سخن گفته است.

این حکیم مسلمان ضمن ستایش خویش، مدعی شده که هیچ‌کس نمی‌تواند همچون او کتب حکما را تفسیر کند و اسرار دانش کیمیا را آشکار سازد؛ آنچه اصحاب کیمیا با رموز پنهان در تاریکی نگه داشته‌اند، بر اثر توضیحات وی، مانند روز، روشن شده است. همچنین، روزگار کسی را پدید نخواهد آورد که سخنان و اشارات حکما را به درستی تفسیر کند و کسی که کتاب‌ها و قصیده‌های وی را نخوانده باشد، از رساله‌های اصحاب کیمیا نیز چیزی در نخواهد یافت.

او مدعیان صنعت کیمیا را که معاصر وی بوده‌اند، نکوهش کرده است. به گفته وی، هر یک از آنها خود را یکی از آن دو سه نفری می‌پندارد که جابر بن حیان صوفی آنان را برادران خویش خوانده و از ظهور آنان در آخرالزمان خبر داده است.

به نظر می‌رسد ابن امیل به هدف عام کیمیاگران، یعنی تبدیل فلزات پست به طلا، قانع نبوده، بلکه اندیشه پالایش جسم آدمی و تبدیل آن به نفس ناب را نیز در سر می‌پرورانده است. به گفته برخی  پژوهشگران، وی آرزو داشته است که به وسیله اکسیری، فعالیت جسم آدمی را افزایش دهد و آن را از همه عوامل بیماری و پیری پاک و در نتیجه، عمر او را درازتر کند و حتی او را جاودانه کند.

الماء الورقی و الأرض النجمیه در سده‌های میانه با عنوان نامه خورشید به هلال ماه یا جدول کیمیایی به زبان لاتین ترجمه شد و شهرت یافت. متن عربیِ این کتاب همراه با ترجمه لاتین آن در سال 1933، در کلکته چاپ شد.

 علاوه بر الماءالورقی، آثار بسیاری از ابن امیل باقی مانده است که بعضی از آنها از این قرارند: القصیده النونیه درباره حجرالحکما؛ کتاب المغنییا؛ المفتاح فی التدبیر؛ مفتاح الکوز و حل اشکال الرموز؛  شرح الصور و الاشکال و  رساله‌الجدول، درباره نسبت فلزات با هفت کوکب

ابن امیل آثار دیگری نیز داشته که از آنها جز نامی باقی نمانده است. از جمله این آثار می توان به امتزاج الارواح؛ خواص البر و البحر و کشف السر المصون و العلم المکنون اشاره کرد.

انتهای پیام/4104/