صفاوردی: توسعه زمینه فعالیت‌های ژورنالیسم علم باعث تقویت اعتماد ملی است/ فرهادیان: اغراق در علم معنایی ندارد
به گزارش خبرنگار حوزه رسانه گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، از آنجایی که خبرگزاری آنا به‌عنوان یکی از رسانه‌های رسمی کشور مولود نهاد علمی کشور است لذا پرداختن به ژورنالیسم علم و چالش‌های آن همواره این موضوع را به‌عنوان یکی از اولویت‌های خود در حوزه رسانه قرار داده است.
هشتمین نشست علمی ژورنالیسم علم با حضور سوسن صفاوردی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و سلیمان فرهادیان روزنامه‌نگار علم به بررسی ابعاد مختلف این حوزه از ژورنالیسم پرداخته است.
آنا: با توجه به تعاریف مختلفی که در ارتباط با ژورنالیسم علم وجود دارد شما جامع‌ترین تعریف برای این مفهوم را چه می‌دانید؟
صفاوردی: آنچه باعث توجه به حوزه علم در ژورنالیسم شده به‌دلیل پیچیدگی زبان علم است، بنابراین ژورنالیسم علم در تلاش است علم آن قدر خُرد، ساده و روان شود تا برای عامه قابل فهم شود. این یک چیز طبیعی است که یافته‌های علمی در صورتی‌که برای مردم مفید است هر قدر در سطح گسترده‌تری در اختیار مردم قرار بگیرد بیشتر می‌تواند تأثیرگذار بوده و در خدمت خود مردم باشد.
فرهادیان: ژورنالیسم علم عبارتست از قابل فهم کردن علم برای عامه مردم، به عبارت دیگر روزنامه نگاری علم با چنین کارکردی مردم را نسبت به تأثیر علم در زندگی روزمره‌شان آگاه می‌کند.
آنا: نظر شما در ارتباط با شاخص‌های روزنامه نگار علم چیست؟ آیا روزنامه نگاران حوزههای دیگر می توانند در حوزه علم به فعالیت بپردازند؟
صفاوردی: به نظر من فعالان این حوزه باید مهارت خاصی در روزنامه‌نگاری علم داشته باشند، زمانی که فردی مثلاً مطلبی را در ارتباط با حوزه سلامت گزارش کند اگر در آن زمینه تخصص داشته باشد آن موضوع برایش ملموس‌تر بوده و بهتر آن را برای مخاطبان قابل فهم کند. حال این‌که از چه روش‌هایی برای ایجاد انگیزش نسبت به جذب مخاطب استفاده می‌شود به نوع مخاطب و ویژگی‌های او دارد.
فرهادیان: من در اینجا با خانم دکتر اختلاف نظر دارم و آن این است که ما در از این منظر با دو چالش مواجهیم یکی این‌که ما نمی‌توانیم به تعداد زمینه‌های علمی فرد متخصص داشته باشیم و موضوع دیگر این‌که افرادی که در حوزه‌ای تخصص دارند بیشتر در ارتباطات علمی و انتقال پیام میان متخصصان آن حوزه تبحر دارند و نه قابل فهم کردن آن برای عامه. به نظر من در اینجا باید میان ژورنالیسم علم و ژورنالیسم علمی تمایز قائل شد ما برای این که بتوانیم در حوزه ژورنالیسم علم فعالیت کنیم جدای از یک پیش زمینه علمی تنها کافی است تا از اصول مشخص و علمی در ارائه مطلب به مخاطبمان استفاده کنیم.
آنا: موضوعی که بعضاً در روزنامه نگاری علم مطرح است مربوط به حیطه عمل آن است که باعث می‌شود تنها علوم طبیعی در کانون توجه قرار گرفته و علوم انسانی از این دایره خارج بماند، نظر شما در این‌باره چیست؟
صفاوردی: درست است که در تقسیم‌بندی‌های مربوط به ژورنالیسم علم، علوم انسانی از این دسته بندی جدا می‌ماند ولی ما می‌توانیم با نگاه علمی به حوزههای مختلف سیاسی، فرهنگی و هنری زمینه فعالیت روزنامه نگاری علم را توسعه دهیم.
با توجه به این‌که نگاه علمی ورای یک نگاه پوپولیستی است و صحت، مستند بودن و کاربردی بودن آن برای جامعه فیلتری برای انتشار اخبار است توسعه آن در سایر زمینه‌ها به قابل فهم کردن جنبه‌های مختلف حیات اجتماعی کمک کرده و به نوعی از نگاه سیاسی باعث تقویت اعتماد ملی می‌شود.
فرهادیان: تقسیم‌بندی روزنامه‌نگاری علم که در آن علوم انسانی حضور ندارد بدین معنی نیست که روش متفاوتی در بررسی حوزههای دیگر وجود دارد بلکه هدف این است که بتوان ارتباط علمی مناسب‌تری میان فعالان حوزه علم برقرار کرد. آنچه واضح و مبرهن است این است که شکل کار و فعالیت در زمینه‌های مختلف ژورنالیسم از یک اسلوب و روش یک‌سان پیروی می‌کند.
آنا: با توجه به طرح این موضوع که روش و اسلوب در روزنامه‌نگاری علم و سایر حوزه‌ها یکی است ولی به‌نظر می‌رسد تفاوت‌هایی میان آن‌ها وجود دارد، نظر شما در این‌باره چیست؟
فرهادیان: مهم‌ترین ویژگی در روزنامه‌نگاری علم مستند بودن آن است ولی این مستند بودن در علوم انسانی و طبیعی متفاوت است. مثلاً در حوزه سیاست رسانه‌ای آمریکایی می‌خواهد درباره حزب جمهوری‌خواه و یا دمکرات مطلبی بنویسد صحبتی را از قول یکی از این دو عنوان و مستند به گفته‌های یکی از طرفین کرده و دیدگاه را متمایل به آن می‌کنیم در حالی‌که کار شما در علوم طبیعی راحت‌تر است زیرا به ابزاری هم‌چون آمار مسلح است که امکان آزمایش و بررسی آن را راحت‌تر می‌کند.
صفاوردی: لازم می‌دانم که اینجا یک نکته را اضافه کنم و آن این‌که ما با استناد به بیانات رهبر کبیر انقلاب امام خمینی (ره) در رسانه در نظام اسلامی دارای کارکرد دیگری هم هست. ایشان فرمودند صدا و سیما دانشگاه است این بدان معنی است که رسانه علاوه بر آگاهی‌بخشی باید در راستای ارتقاء بینش تلاش کند. در این‌صورت وقتی وظیفه رسانه ارتقای فرهنگ عمومی باشد دیگر تعداد مخاطبان و یا دنبال‌کنندگان در شبکه‌های اجتماعی اهمیت چندانی نخواهد داشت.
آنا: به‌نظر شما چه شاخص مهمی در روزنامه‌نگاری علم برجسته است؟
صفاوردی: روزنامه‌نگار علم در درجه اول باید نسبت به زبان انگلیسی تسلط کافی داشته باشد اما این بدان معنی نیست که ژورنالیست علم تنها یک مترجم است زیرا مترجم تنها نگاه نویسنده را منتقل می‌کند. آنچه در این میان دارای اهمیت است در همه‌جانبه‌نگری ژورنالیست است که به وی کمک می‌کند از کپی‌کاری رهایی یافته و از سطحی‌نگری فاصله بگیرد.
فرهادیان: من در این‌باره با نظر خانم دکتر موافقم فقط نکته‌ای که در ارتباط با این سؤال می‌توانم اضافه کنم این است که در کنار همه مواردی که ذکر شد روزنامه‌نگار باید به رسالتش برای جامعه متعهد باشد و جنبه‌های دیگر هم‌چون جذب مخاطب وی را از هدف اصلیش منحرف نکند.
آنا: همیشه بر فعالیت روزنامه‌نگاران این ایراد وارد است که نوشته‌هایشان غلوآمیز و اصطلاحاً ژورنالیستی است، چطور می‌توان این ایراد را از دامان ژورنالیسم علم پاک کرد؟
صفاوردی: این نگاه در صورتی می‌تواند در ارتباط با یک مطلب صدق پیدا کند که شما یک موضوع را بیش از حد واقعی آن برجسته کرده و هدفتان اغراق است در حالی‌که ژورنالیست علم به‌طور خاص هدفش بزرگ‌نمایی نیست بلکه صرفاً به‌دنبال آن است که یک محتوا را در یک قالب و روایت جذاب ارائه دهد. در چنین حالتی دیگر روزنامه‌نگار نیازی به تلاش ندارد تا اتهام اغراق را از نوشته‌های خود پاک کند.
فرهادیان: این نگاه بعضاً در همه حوزههای روزنامه‌نگاری حاکم است ولی به‌نظر می‌رسد این موضوع در ژورنالیسم علم چندان صدق نمی‌کند چون ژورنالیست علم براساس یافته‌های علمی و کارکرد آن برای جامعه تلاش می‌کند.
در علم اغراق معنایی ندارد و تنها آنچه از یک مطلب ژورنالیستی علمی بیرون می‌آید براساس یافته‌های یک رخداد علمی و قابل فهم است.
آنا: گسترش شبکه‌های اجتماعی چه تأثیری بر ژورنالیسم علم دارد؟
صفاوردی: یکی از مواردی که در گسترش شبکه‌های اجتماعی مطرح است توجه به میزان مخاطب است، در حالی‌که در روزنامه‌نگاری علم آنچه حائز اهمیت است روشنگری جامعه و جریان‌سازی است. در چنین فضایی آنچه باید برای ژورنالیست در راستای ایفای وظیفه‌اش مهم باشد جریان‌سازی علم و قابل پذیرش کردن تأثیر یافته‌های علمی در زندگی روزمره مخاطبان است.
ژورنالیست علم باید علاوه بر آگاهی نسبت به مبانی علمی بتواند به قالب‌های مختلف شبکه‌های اجتماعی آگاهی داشته باشد تا نسبت به جذب مخاطب با در نظر گرفتن ظرفیت‌های بالقوه تکنولوژی‌های جدید ارتباطی توانمند باشد.
فرهادیان: شبکه‌های اجتماعی از یک ظرفیت بالقوه برای ترویج علم برخوردار است ولی با توجه به این‌که جامعه ما جامعه‌ای شفاهی است نمی‌توانیم از کارکردهای عام و جهان‌شمول آن‌ها بهره‌مند شویم.
آنا: به‌نظر شما مهم‌ترین مانع در راستای تروج علم و به‌طورکلی ژورنالیسم علم در کشور چیست؟
صفاوردی: به‌نظر من مهم‌ترین مشکل در ژورنالیسم علم فقدان اتاق فکر کارآمد است. اتاق‌فکر به‌معنای سیاست‌گذار نه این‌که افراد بنشینند و مرتب بخشنامه و آئین‌نامه تصویب کنند، مهم‌ترین کارکرد این اتاق فکر توان‌افزایی و مهارت‌افزایی است.
پیاده‌سازی اصولی اتاق فکر در رسانه‌ها می‌تواند در جریان‌سازی عمقی روزنامه‌نگاری علم در جامعه کمک شایانی کند.
فرهادیان: مهم‌ترین مانع رشد روزنامه‌نگاری نقص در دانشکده‌های ارتباطات و روزنامه‌نگاری است چون از حوزه آموزش عمومی فراتر نرفته و عرصه‌های جدید را در روزنامه‌نگاری علم مورد توجه قرار نمی‌دهد.
مهم‌ترین کارکرد دانشگاه معاصرسازی، کاربردی کردن و بومی‌سازی علم است این موضوعی است که دانشگاه‌های ما در حوزههای مختلف از جمله روزنامه‌نگاری از آن غفلت کرده‌اند و این موضوع باعث می‌شود رسانه‌ها برای تربیت چنین ژورنالیست‌های متخصصی هزینه‌های زیادی را پرداخت کنند.
آنا: دانشگاه آزاد اسلامی چگونه می‌تواند از ظرفیت‌های رسانه‌ای خود برای ترویج علم استفاده کند؟
صفاوردی: پیش از آن‌که به این سؤال پاسخ دهم لازم می‌دانم این موضوع را مطرح کنم که اگر شما بخواهید به بررسی نقش رسانه‌تان در ترویج علم کمک کنید باید به این سؤال پاسخ دهید که آیا تاکنون آمار گرفته‌اید که تاکنون تا چه اندازه جذب مخاطب‌تان در حوزههای مختلف موفق بوده‌اید؟ جذب مخاطب شما در چه حوزه‌هایی بیشتر بوده است؟ قطعاً چنین کاری را نکرده‌اید. شما برای این‌که بتوانید در این حوزه موفق باشید بایستی ابتدا نسبت به توانایی‌هایتان آگاهی داشته باشید و پس از آن با آگاهی از ظرفیت‌ها در راستای ایجاد یک مطالبه و تلاش برای پاسخگویی به آن جریان‌سازی کنید، موضوعی که کمتر در رسانه‌های ما مورد توجه قرار می‌گیرد.
فرهادیان: من به‌عنوان یک روزنامه‌نگار معتقدم تا زمانی‌که مردم ما درگیر روزمرگی بوده و به‌دنبال سیر کردن شکمشان هستند توفیق چندانی در این راه نخواهیم داشت البته پرداختن به موضوعاتی هم‌چون کم‌آبی، پسماند و... سوژه‌هایی که به‌طور مستقیم در وضعیت فعلی جامعه ما دخیل است و قابلیت ارائه راه‌حل را نیز دارد می‌تواند در جذب مخاطبان عام ما مؤثر باشد.
انتهای پیام/4105/
انتهای پیام/