پیشرفت فانتزی علم با انتشار مقالات سطح پایین

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، شمار مقالات ایرانی از هزار مقاله در سال 1997 به بیش از 50 ‌هزار مقاله در سال 2018 رسیده که سهم 2.6 درصدی از تولید علم سالانه جهانی را برای ایران نشان می‌‏دهد. بررسی‌های جمعیتی ایران نشان می‌دهد شمار دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دو دهه گذشته 10 برابر شده است که رشد تولیدات علمی را نیز موجب می‌شود اما در مقابل تعداد اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های ایران متناسب با رشد تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی افزایش نیافته که همین مورد به کیفیت آموزش و تحقیق در ایران ضربه زده است.

دانشگاه‌ها به سبب سرمایه‌‏گذاری بزرگ در حوزه آموزش عالی، به‌جای هدایت این ظرفیت عظیم بر انتشار مقالات متمرکزشده و برداشت اشتباه و فانتزی از پیشرفت علم موجب شده دستاوردهای علمی سهم بسیار کمی در بهبود رفاه مردم ایران داشته باشند و حباب انتشار مقاله با سطح علمی پایین به نام مدرنیته و توسعه شکل بگیرد.

ایرانی‏‌ها طی دو دهه گذشته به بیست و یکمین کشور جهان در تولید علم تبدیل‌ شده‌اند و میزان انتشار سالانه مقالات در ایران رشد 50 برابری داشته درحالی‌که روند جهانی حاکی از افزایش سه برابری انتشار مقالات به‌صورت سالیانه است. تأکید بر انتشار مقاله، استخدام اعضای هیئت‌علمی با این معیار، تأکید سیاست‌گذاران کلان بر این موضوع و عدم نگاه انتقادی در این موضوع، شرایطی را فراهم کرده تا اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان تبدیل به ماشین چاپ مقاله شوند و اعضا و فعالان دانشگاهی ایران در چرخه‌ای باطل تحقیقات خود را از نظر مواد و محتویات تحقیقاتی غیرقابل‌اعتماد کنند؛ اما فارغ از کیفیت مقالات تولیدی، نگاه و برداشت از واژه‌ علم در این سیاست نشان‌دهنده‌ عدم شناخت بیشتر سیاست‏‌گذاران این حیطه درباره‏ این موضوع است.

علم (Science) در معنای اصطلاحی روشی است نظام‏‌مند درباره نگرش انسان به طبیعت که با روش‏‌های معین به‌دست می‏‌آید و هدف آن برقراری رابطه میان پدیده‏‌ها است. در یک نگاه کلی این مفهوم به دو قسمت تقسیم می‏‌شود. علم محض (Pure Science) و علم کاربردی (Applied Science). در علم کاربردی، از دانش علمی موجود برای ایجاد و توسعه استفاده می‏‌شود. در این بخش، اختراعات و فناوری‌‏های نوین شکل‌گرفته که درنهایت می‌‏توانند باعث بهبود رفاه در جامعه شده و منجر به تولید محصول شود. نکته‏ مغفول در این تعاریف، عدم توجه به علم محض است. علاوه بر این‌که داده‏‌های مورد نیاز برای انجام تحقیق و کاربردی‌سازی از دل این بخش بیرون می‌‏آیند، در این بخش ارضا حس کنجکاوی انسان در ارتباط با پدیده‏‌ها را موجب می‌‏شود. با استفاده از این مفهوم، می‌‏توان علاقه‏‌مندی و توجه عمومی را به علم جلب کرد؛ اما این ارتباط با جامعه چگونه باید شکل بگیرد؟

تصور خود را از فردی به نام دانشمند (Scientist) تغییر دهید. دانشمند دیگر فردی با لباس آزمایشگاهی و مشغول به کار در آزمایشگاه نیست. یک دانشمند می‏‌تواند در حوزه‌‏هایی مثل توسعه‌‏دهنده به معنای فردی که در توسعه محصول یا روش یا ایده‏ای که درنهایت منجر به تغییر در حیطه مشخصی شود و به‌عنوان دانشمند توسعه‌‏دهنده شناخته شود. در یکی از تعاریف انواع دانشمند، مفهومی به نام مروج علم (Communicator Scientist) وجود دارد. یک مروج علم می‏‌تواند در تلویزیون، رادیو، روزنامه و یا از سایر روش‏‌های ارتباطی با جامعه ارتباط برقرار کند و فهم عمومی از علم، انتقال ایده‏‌ها و یافته‏‌های علمی و یا تصحیح گزاره‌‏های علمی رواج یافته به‌صورت نادرست در جامعه را انجام دهد.

در کشور عزیزمان ایران، با گسترش دسترسی عامه مردم به رسانه‏‌های ارتباطی، لزوم وجود این نوع دانشمند بیش‌ازپیش احساس می‏‌شود. مخاطبین به‌صورت دائمی در معرض اخبار غیرعلمی و شبه‌علمی قرارگرفته و جامعه دانشگاهی نیز در مواردی نمی‌‏تواند تفکیکی میان این اخبار انتشاریافته و واقعیات علمی داشته باشد.

برگزاری مسابقه UT-TED تلاشی از جانب برخی دانشجویان علاقه‏‌مند به این حوزه برای جلب‌توجه دانشگاهیان و عامه مردم به ترویج علم و دانش و ارتقای سطح کیفی علاقه‏‌مندان برای پررنگ‌تر شدن تلاش آنان برای فعالیت در این حیطه است.

* دبیر چهارمین دوره مسابقه UT-TED و دبیر گرامی‌داشت روز جهانی علم ۲۰۱۹ دانشگاه تهران

انتهای پیام/4115/