از تشکیل کمیته انقلاب تا تأسیس نیروی پهپادی/ ساختار نیروی نظامی و امنیتی ایران بعد از انقلاب اسلامی چگونه است؟

گروه سیاسی خبرگزاری آنا، این‌که کارشناسان و مفسران می‌گویند انقلاب هم‌چون زلزله‌ای در ساختار سیاسی و امنیتی یک کشور محسوب می‌شود، صحت دارد. انقلاب اسلامی 22 بهمن 1357، همانند سایر انقلاب‌های جهان با هدف تغییر به پیروزی رسید و این تغییرات بیشتر در ساختار دفاعی و امنیتی ملموس و محسوس بود. 

به بهانه فرارسیدن هفته دفاع مقدس خبرگزاری آنا با هدف بررسی تغییرات اتفاق‌افتاده در ساختار دفاعی کشورمان پس از پیروزی انقلاب اسلامی گزارشی را تهیه کرده که در ادامه مشروح این گزارش آمده است. 

انقلاب اسلامی ساختار دفاعی کشور را دگرگون ساخت

نهادهای نظامی و دفاعی ایران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی کاملاً تحت نفوذ قدرت‌های بیگانه قرار داشتند و ژنرال‌ها و تیمسارهای آن زمان، ارتش و ارگان‌های امنیتی مانند ژاندارمری و شهربانی نسخه‌ای را پیگیری می‌کردند که غربی‌ها تجویز کرده بودند؛ خواه مطابق با خواست حاکمان و متناسب با موقعیت جغرافیایی کشورمان باشد یا نباشد. 

اما با پیروزی انقلاب اسلامی، این معادله به کل تغییر کرد و در نخستین گام و به‌فوریت، ساختار ارتش و نهادهای امنیتی تغییر یافت و بطن آن از وابستگان و مستشارانی که به غرب و بیگانگان وابسته بودند تصفیه شد و ساختار و نهادهای جدید با شکل و هدفی نو پدید آمدند.

گام اول؛ تشکیل کمیته انقلاب اسلامی

اولین ساختاری که بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفت، کمیته انقلاب اسلامی در 23 بهمن 1357 به دستور امام خمینی(ره) بود.  

در واقع پایگاه‌های اولیه تأسیس کمیته‌ها در مساجد محلات بود و در هر کمیته یک روحانی نقش سرپرستی داشت. هم‌چنین آیت‌الله محمدرضا مهدوی‌کنی اولین سرپرست کمیته‌ها از سال 57 تا 61 و سپس حجت‌الاسلام والمسلمین علی فلاحیان(61 تا 64)، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد سالک(64 تا 66)، سراج‌الدین موسوی(66 تا 68) و مختار کلانتری (68 تا 70) رؤسای بعدی این کمیته بودند. 

وظایف و مأموریت‌های کمیته انقلاب اسلامی چنین ذکر شده بود: 

-مبارزه با عوامل و حرکت‌هایی که مخل امنیت کشور باشند، با هماهنگی وزارت اطلاعات.
-همکاری با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (به تشخیص شورای امنیت) در جهت مبارزه با عوامل و جریان‌هایی که درصدد خرابکاری، براندازی نظام جمهوری اسلامی یا اقدام علیه انقلاب اسلامی ایران هستند.
-گزارش اخبار و اطلاعات امنیتی واصله به وزارت اطلاعات و اجرای مأموریت‌های امنیتی محوله از طرف وزارت اطلاعات.

                                                
-مبارزه قانونی با عوامل تهیه و توزیع و مصرف مواد مخدر و تهیه و توزیع کالاهای غیرمجاز و جریان‌های منکراتی که در قانون مجازات اسلامی مندرج است.
-همکاری با ژاندارمری در جهت حفاظت و کنترل مرزهای کشور. 
-اقدام همانند دیگر نیروها در جهت جمع‌آوری اسلحه و مهمات و تجهیزات و وسایل ارتباطی نظامی و انتظامی غیرمجاز.
-نظارت بر اماکن عمومی در جهت اجرای مأموریت‌های محوله. 
-همکاری در امور امدادی با ارگان‌های ذی‌ربط به هنگام بروز بلایا و حوادث غیرمترقبه.
-همکاری با ارتش و سپاه در مواقع لزوم، موارد لزوم و کیفیت همکاری را شورای عالی دفاع تعیین می‌کند.
-تربیت و تعلیم عقیدتی، سیاسی، نظامی، انتظامی پاسداران کمیته انقلاب اسلامی، در جهت کسب توان لازم به‌منظور انجام مأموریت‌های ‌محوله. 

گام دوم؛ تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

تنها چند ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ماه سال 57 بود که حضرت امام خمینی (ره) در دوم اردیبهشت سال 58 رسماً فرمان تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را صادر کردند و و شورای انقلاب با تأسیس شورای فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، گام اساسی را در جهت سازماندهی این نهاد برداشت. 

در آن زمان اما شاید هیچ کس فکر نمی‌کرد این سازمان نوپا که برای حفاظت از انقلاب ملت ایران به وجود آمده است، در مدت زمان کوتاهی تنها چند سال پس از تأسیس آن بتواند در مقابل انواع تهدیدات پیچیده داخلی و خارجی، علیه نظام اسلامی ایستادگی و با آن‌ها مقابله کند.

اصل 150 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دربارهٔ سپاه پاسداران می‌گوید: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در نخستین روزهای پیروزی این انقلاب تشکیل شد، برای ادامه نقش خود در نگهبانی از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن پابرجا می‌ماند. حدود وظایف و قلمرو مسئولیت این سپاه در رابطه با وظایف و قلمرو مسئولیت نیروهای مسلح دیگر با تأکید بر همکاری و هماهنگی برادرانه میان ایشان به‌وسیله قانون تعیین می‌شود». 

هم‌چنین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فواصل زمانی 1361 تا 1368 در نقش یک وزارتخانه ظاهر شده تا دارای صدای قدرتمندی در هیئت دولت باشد و بتواند به بهترین شکل نقش پاسداری خود از انقلاب اسلامی را ایفا کند و نیز محسن رفیق‌دوست و دریابان علی شمخانی تصدی این وزارتخانه را برعهده داشتند. 

اما در مجموع تاریخچه سپاه پاسداران از بدو تأسیس تا به امروز فرماندهی 9 فرمانده را تجربه کرده که اسامی آنها به شرح ذیل است.

علی دانش‌منفرد(9 اسفند 57 تا 18 فروردین 58)، جواد منصوری( دوم اردیبهشت 58 تا دوم اسفند 58)، عباس دوزدوزانی(پنجم اسفند 58 تا دوم خرداد 59)، عباس آقازمانی(دوم خرداد 59 تا 27 خرداد 59- مجموعاً با 26 روز کوتاه‌ترین عمر فرماندهی است)، مرتضی رضایی(22 تیر 59 تا 20 شهریور 60)، محسن رضایی(20 شهریور 60 تا 19 شهریور 76)، سرلشکر سید یحیی صفوی(19 شهریور 76 تا 10 شهریور 86)، سرلشکر محمدعلی جعفری(10 شهریور 86 تا یکم اردیبهشت 98) و سرلشکر حسین سلامی(یکم اردیبهشت 98 و هم‌چنان ادامه دارد).

گام سوم؛ افزایش مشارکت مردمی در دفاع از انقلاب با تشکیل بسیج مستضعفین

سازمان بسیج مستضعفین یکی از سازمان‌های زیرمجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و یکی از مهم‌ترین بازوهای قدرت جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود که مأموریت جذب، آموزش، سازماندهی و به‌کارگیری نیروهای داوطلب مردمی را در راستای تحقق اهداف انقلاب اسلامی و حفظ دستاوردهای آن را بر عهده دارد.  

سازمان بسیج مستضعفین که در گذشته با نام نیروی مقاومت بسیج شناخته می‌شد در ۵ آذر ۱۳۵۸ به فرمان امام خمینی(ره) تشکیل شد و پس از تصویب مجلس شورای اسلامی در دی ۱۳۵۹ به‌طور قانونی رسمیت پیدا کرد و به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تعلق گرفت. 

بسیج ابتدا با عنوان واحد بسیج مستضعفین فعالیت می‌کرد که حجت‌الاسلام احمد سالک و حجت‌الاسلام محمدعلی رحمانی از رؤسای واحد بسیج تا 12 دی 1368 بودند. 

در 12 دی 1368 واحد بسیج مستضعفین به نیروی مقاومت بسیج تغییر نام داد و علیرضا افشار، سردار سیدمحمد حجازی، سردار محمدعلی جعفری و حجت‌الاسلام حسین طائب فرماندهی این نیرو را تا 12 مهر 88 بر عهده داشتند. 

اما از 12 مهر 1388 به بعد به دستور رهبر معظم انقلاب اسلامی نام نیروی مقاومت بسیج به سازمان بسیج مستضعفین تغییر یافت و سردار محمدرضا نقدی و سردار غلامحسین غیب‌پرور از رؤسای پیشین این سازمان تلقی می‌شوند که اخیراً با حکم فرمانده معظم کل قوا از 11 تیر 98 سردار غلامرضا سلیمانی ریاست این سازمان را برعهده گرفت. 

گام چهارم؛ تشکیل نیروی انتظامی

ایده تشکیل نیروی انتظامی یکی از ابداعات مهم امنیتی در تاریخ معاصر کشورمان تلقی می‌شود که ساختار سنتی تأمین شهرها، راه‌ها و مرزها را با دگردیسی مواجه ساخت و نوع جدیدی از راه تأمین برقراری نظم و آرامش داخلی محسوب می‌شود. 

نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران یا به‌طور مخفف «ناجا» در سال ۱۳۷۰ از ترکیب شدن شهربانی جمهوری اسلامی ایران و ژاندارمری جمهوری اسلامی ایران و نیز کمیته انقلاب اسلامی به وجود آمد و در حال حاضر به‌طور رسمی نیروی اصلی مسئول حفظ امنیت داخلی ایران است. 

امیر سرتیپ محمد سهرابی (۱۳۷۰–۱۳۷۱)، سردار سرتیپ پاسدار رضا سیف‌اللهی (۱۳۷۱–۱۳۷۵)، سردار سرتیپ پاسدار هدایت لطفیان (۱۳۷۵–۱۳۷۹)، سردار سرتیپ پاسدار خلبان محمدباقر قالیباف (۱۳۷۹–۱۳۸۴)، سردار سرتیپ پاسدار خلبان علی عبداللهی علی‌آبادی (سرپرست- ۱۳۸۴)، سردار سرتیپ پاسدار اسماعیل احمدی‌مقدم (۱۳۸۴–۱۳۹۳) و  سردار سرتیپ پاسدار حسین اشتری (۱۳۹۳–اکنون) از فرماندهان نیروی انتظامی محسوب می‌شوند. 

هم‌چنین نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران دارای هجده رسته‌ با عناوین «مرزبانی»، «اطلاعات»، «عملیات ویژه»، «انتظامی»، «ترافیک (راهنمایی و رانندگی)»، «هوایی»، «آماد و پشتیبانی»، «جرم‌شناسی (آگاهی)»، «رایانه»، «حقوق»، «معارف»، «اداری»، «هنر»، «دارایی»، «مخابرات و الکترونیک (فتا)»، «فنی و مهندسی»، «دریایی» و «بهداری» است. 

گام پنجم؛ تشکیل سازمان پدافند غیرعامل

تشکیل سازمان پدافند غیرعامل با در نظر گرفتن نوع جدیدی از تهدیدات از نسل تهدیدات نرم و غیرنظامی، اقدامی بی‌بدیل در جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود.

سازمان پدافند غیرعامل کشور در سال 1382 بر اساس فرمان مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) تشکیل شد، در سال 1390 به‌دلیل لزوم ترویج فرهنگ پدافند غیرعامل در آحاد مردم و جامعه و همچنین فعال‌سازی هر چه بیشتر توانایی‌ها موجود در کشور و به میمنت سالروز صدور فرمان تشکیل کمیته(سازمان پدافند غیرعامل) هشتم آبان ماه هرسال به‌عنوان روز پدافند غیرعامل تعیین و این روز پس از تأیید مقام معظم رهبری در مورخ یکم آبان 1390 در تقویم کشوری درج و به کلیه وزارتخانه‌ها، دستگاه‌ها و سازمان‌های کشوری و لشکری ابلاغ شد.

برابر ماده (1) اساسنامه سازمان پدافند غیرعامل کشور مورد تأیید مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) و مصوب ستاد کل نیروهای مسلح، سازمان پدافند غیرعامل کشور، یک سازمان (نهاد) حاکمیتی (لشکری و کشوری) است و دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و اداری هم‌تراز با وزراء به لحاظ ساختاری (به مثابه یک نیرو) بوده و در تابعیت ستاد کل نیروهای مسلح و در چهارچوب و در جهت تحقق تدابیر و منویات و سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری، قوانین نیروهای مسلح و سایر قوانین و مقررات مربوط کشور اداره می‌شود.

رئیس سازمان به‌عنوان بالاترین مقام اجرایی نماینده قانونی سازمان بنا به پیشنهاد رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و با توشیح و با حکم مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا منصوب می‌شود که اکنون سردار غلامرضا جلالی ریاست این نهاد را بر عهده دارد.

پدافند غیرعامل موضوعی کلان و فراگیر و مرتبط با عرصه‌های متنوع مالی، اقتصادی، تولیدی، صنعتی، ارتباطات و فناوری، اطلاعات، رسانه‌ها، انرژی، امنیت غذایی، زیست، حمل‌ونقل، دفاعی و... است. هم‌چنین وظایف عملیاتی سازمان پدافند غیرعامل کشور شامل موارد زیر است:

1- سازمان‌دهی، طرح‌ریزی، هدایت و راهبری، عملیات پدافندی، مقابله با تهدیدات نوین دشمن.

2- هدایت و راهبری مقابله با تهدیدات نوین(سایبری، زیستی، پرتوی، شیمیایی، اقتصادی) با تشکیل و سازماندهی قرارگاه‌های پدافند غیرعامل در موضوعات مرتبط با تهدید.

3- هدایت و راهبری و مدیریت و کنترل سامانه‌های مرتبط با پدافند غیرعامل کشور در برابر تهدیدات نوین.

4- ارتقاء آمادگی دستگاه‌های اجرایی برای تداوم چرخه تولید و خدمات در مقابله با انواع تهدیدات.

5- به‌کارگیری ظرفیت‌ها و منابع کشور در حوزه‌های مختلف برای انجام تمهیدات لازم پدافند غیرعامل.

6-فرهنگ‌سازی و آماده‌سازی دستگاه‌های اجرایی و استان‌های کشور برای کمک و اداره و هدایت مردم در شرایط بحران.

مسئولیت پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی به عهده رئیس دستگاه اجرایی و در استان‌ها به عهده استانداران است.

حوزه فعالیت سازمان پدافند غیرعامل کشور، شامل دستگاه‌های اجرایی، بخش خصوصی نهادهای عمومی غیردولتی و مردم‌نهاد، سازمان‌های کشوری و لشکری است و نیز در چهارچوب دیپلماسی دفاعی کشور، خدمات پدافند غیرعامل با تصویب کمیته دائمی قابل تسری به سایر کشورها خواهد بود.

گام آخر؛ تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء و تشکل نیروی چهارم در ارتش

تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) و نیروی پدافند هوایی در تشکیلات سازمانی ارتش جمهوری اسلامی ایران، تا به امروز آخرین اقدام و تلاش در راستای چابک‌سازی و کارآمدسازی نیروهای نظامی در دفع تهدیدات است.

در هفتم  خرداد ماه 1398 بود که فرمانده معظم کل قوا طی احکامی جداگانه امیر سرلشکر «سید عبدالرحیم موسوی» را با حفظ سمت به‌عنوان فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) و امیر سرتیپ علیرضا صباحی‌فرد را به‌عنوان فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش منصوب کرد. 

در بخشی از حکم فرمانده جدید قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء (ص) آمده است: «نظر به تفکیک امور پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص)، جنابعالی را با حفظ سمت فرماندهی کل آجا به فرماندهی این قرارگاه منصوب می‌کنم. بهره‌برداری از تمام قابلیت‌ها و ظرفیت‌های نیروهای مسلح و کشور در این امر خطیر و دفاع نفوذناپذیر از آسمان کشور و تقویت شبکه یک‌پارچه، کامل، قوی و به‌روز فرماندهی و کنترل پدافند هوایی، مورد انتظار است.» 

پس از گذشت حدود 11 سال از تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) و مستقل شدن سیستم دفاع هوایی کشور از نیروی هوایی ارتش، امروز با انتخاب فرمانده کل ارتش به‌عنوان فرمانده این قرارگاه از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی، با تحول ساختاری دیگری در حوزه پدافند هوایی آن هم در سطح کلان مواجه هستیم، که در این رابطه می‌توان گفت با سپردن فرماندهی قرارگاه پدافند هوایی به فرمانده کل ارتش، ضمن تأکید بر اهمیت جایگاه پدافند هوایی به‌‌عنوان اولویت اول نیروهای مسلح، بر هم‌افزایی، هماهنگی و ارتقای توان پدافندی کشور به‌ویژه نیروی پدافند هوایی ارتش و بخش  پدافندی نیروی هوافضای سپاه پاسداران تأکید شده است.

امروز قرارگاه پدافند هوایی با توجه به پیشرفت تکنولوژی در حوزه جنگ الکترونیک، باید به دنبال ایجاد بسترهای امن ارتباطی، ایجاد لایه‌های دفاعی متنوع در ارتفاعات مختلف و بردهای متناسب، ایجاد شبکه فرماندهی و کنترل، ایجاد شبکه یک‌پارچه پدافندی منسجم متشکل از سامانه‌های موشکی، راداری، شنودی، ارتش و سپاه و ایجاد تنوع موشکی برای مقابله با انواع ریزپرنده‌ها و سامانه‌های پهپادی و مقابله با جنگنده‌های متخاصم باشد؛ که این مهم با خوداتکایی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی میسر است. 

هم‌چنین هم‌زمان با تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) و یک‌پارچه‌سازی سیستم پدافندی کشورمان، نیروی چهارم با عنوان نیروی پدافند هوایی ارتش در درون ساختاری ارگانی ارتش به فرماندهی امیر صباحی‌فرد شکل گرفت و این نیرو به‌همراه پدافند هوایی سپاه موظف هستند به‌طور هم‌افزا و هماهنگ تحت فرماندهی قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا(ص) از حریم آسمان کشورمان دفاع کنند.

انتهای پیام/4079/پ