جشنواره‌های سینمایی در ایران؛ زیاد یا به‌اندازه؟

به گزارش خبرنگار حوزه سینمای گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، در بین رویدادهایی که در طول یک سال در ساحت فرهنگ و هنر کشورمان رخ می‌دهد، جشنواره‌های سینمایی هم ازلحاظ تعداد و هم از حیث کیفیت، جایگاه ویژه‌ای دارند.این جشنواره‌ها به دلیل جذابیت ذاتی دنیای سینما و تلویزیون، با موج رسانه‌ای و پوشش خبری فراوانی همراه می‌شوند؛محلی برای تبادل نجارب حرفه ای عوامل سینما هستند و از سوی دیگر بهانه‌ای برای برقرای ارتباط میان سه ضلع  یک مثلث مهم در صنعت سینما یعنی اهالی سینما، مخاطبان و منتقدان محسوب می‌شوند.

رقابت هنری و داوری برای انتخاب بهترین‌ها، ویژگی اصلی جشنواره‌های سینمایی است. البته برخی ناظران آنچه به‌عنوان جشنواره‌های غیررقابتی شناخته می‌شود را نیز در دایره جشنواره‌ها قرار می‌دهند. اما آنچه مدنظر این نوشتار قرار دارد، به جشنواره‌های سینمایی رقابتی محدود می‌شود.

برگزاری جشنواره‌های سینمایی در موضوعات مختلف توسط برگزارکنندگان متنوع یکی از نکاتی است که در بررسی فضای سینمایی سال‌های اخیر به چشم می‌آید. پرسش اینجاست که آیا این تعداد جشنواره سینمایی در کشور، از یک روال منطقی برخوردار است یا این‌که پدیده جشنواره زدگی (تعداد زیاد جشنواره با مخاطبان اندک) را به دنبال آورده است. پدیده‌ای که در آن صرف برگزاری یک رویداد هنری توسط یک‌نهاد عموماً دولتی بدون توجه به کیفیت و پیامدهای برگزاری این رویداد، اهمیت می‌یابد. از سوی دیگر باید به این پرسش پاسخ داد که مهم‌ترین کارکرد جشنواره‌های سینمایی (با تأکید بر جشنواره‌های داخلی) چیست؟

چند جشنواره سینمایی داریم؟

پیش از هرگونه قضاوت در این زمینه باید آمار جشنواره‌های سینمایی و گونه‌های مختلف آن را بررسی کرد. طبق اعلام دفتر جشنواره‌ها و همکاری‌های بین‌الملل سازمان سینمایی و امور سمعی بصری، در سال 1398 سی‌وهفت رویداد سینمایی در کشور برگزارشده و یا خواهد شد. از این تعداد، بیست‌وهفت رویداد در قالب جشنواره رقابتی تعریف‌شده است. 10 رویداد باقی‌مانده بیشتر به جشن‌های سینمای نظیر جشن سینمایی تلویزیونی دنیای تصویر (حافظ)، آکادمی سینما سینما و جشن خانه سینما، یا هفته‌ای فلیم مانند هفته فیلم فرانسه، هفته فیلم ژاپن و هفته فیلم‌های اروپایی و برنامه‌هایی همچون شب کارگردانان سینما اختصاص دارد.

از بیست‌وهفت جشنواره سینمایی، 15 جشنواره صرفاً به فیلم کوتاه (داستانی، مستند و پویانمایی) اختصاص دارد. جشنواره‌های فیلم کوتاه 55 درصد از تعداد کل جشنواره‌ها را تشکیل می‌دهد. هفت جشنواره نیز به فیلم‌های کوتاه و بلند اختصاصاً دارد و قالب رقابت سه فیلم نیز، تنها فیلم بلند است.

رقابت هنری و داوری برای انتخاب بهترین‌ها، ویژگی اصلی جشنواره‌های سینمایی است

در بین این رویدادها، شاهد جشنواره‌های با قدمت بالا هستیم. «جشنواره فیلم رشد» قدیمی‌ترین جشنوارهٔ فیلم در ایران است که از سال 1342 راه‌اندازی شده و امسال چهل و نهمین دوره آن در از 24 آبان تا 1 آذرماه برگزار خواهد شد. جشنواره فیلم فجر با 37 دوره، جشنواره فیلم کوتاه تهران با 35 دوره و جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوان اصفهان با 32 دوره برگزاری، قدیمی‌ترین جشنواره‌های سینمایی در کشور هستند.

در کنار این جشنواره‌ها، جشنواره فیلم مقاومت با 15 دوره و جشنواره سینما حقیقت با 12 دوره برگزاری نیز قرار دارند، اما سایر جشنواره‌ها همچون وارش، کودک آنلاین، مردمی فیلم عمار، خورشید، ساباط یزد، تدبیر وزندگی، فیلم ورزشی، فیلم شهر، شالیزار و... اغلب عمری کمتر از 10 دوره برگزاری را دارند.

بااینکه در بین این رویدادها، به نام‌های آشناتری همچون جشنواره فیلم شهر یا جشنواره مردم فیلم عمار برمی‌خوریم اما سایر جشنواره‌ها برای غالب مخاطبان عادی و حتی نیمه‌حرفه‌ای سینما نام‌آشنا نیستند. البته این ناآشنا بودن را نمی‌توان صرفاً به بی‌کیفیت بودن تعبیر کرد؛ برای بررسی دقیق محتوا و پیامدهای هر جشنواره سینمایی باید به شکل مستقل و مفصل هر یک از این جشنواره‌ها را بررسی کرد، اما آنچه مدنظر است تعدد جشنواره‌هایی است که هرسال هم بر تعداد آن‌ها اضافه می‌شود.

راهنمای ثبت جشنواره سینمایی به زبان ساده

اما روند درخواست  برگزاری جشنواره‌های سینمایی چگونه است؟ مدیرکل امور جشنواره‌ها و همکاری‌های بین‌الملل سازمان امور سینمایی و سمعی بصری به‌عنوان متولی اصلی صدور مجوز جشنواره‌های سینمایی در پاسخ به خبرنگار خبرگزاری آنا می‌گوید: برابر شیوه‌نامه‌ای که طی دو ماه گذشته و در شورای جشنواره‌های سازمان اصلاح و به‌روز شده است (شیوه‌نامه صدور مجوز و نظارت بر جشنواره‌ها و رویدادهای سینمایی)، مجوز صرفاً برای اشخاص حقوقی صادر می‌شود که باید تقاضای خود را در قالب معرفی شرکتی سینمایی یا مؤسسه‌ای فرهنگی هنری که از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجوز فعالیت اخذ کرده و مجوز مربوطه دارای اعتبار است، به‌عنوان مجری یا کارگزار ارسال نماید.

سید روح‌الله حسینی در ادامه می‌گوید: برگزاری جشنواره‌های فرهنگی هنری باید حتماً در اساسنامه آن‌ها پیش‌بینی‌شده باشد. سپس، متقاضی باید با مراجعه به سایت سازمان امور سینمایی و سمعی بصری و درگاه میز خدمات الکترونیک، در بخش دفتر جشنواره‌ها و همکاری‌های بین‌الملل (یا نشانی cinemafestivals.ir)، اقدام به ثبت‌نام و درج اطلاعات مربوط و بارگذاری مدارک لازم کند.

اهمیت ارزیابی جشنواره‌ها پس از برگزاری

یکی از نکات مهم در برگزاری هر رویداد فرنگی هنری میزان کامیابی و ناکامی آن رویداد در رسیدن به اهداف از پیش تعیین‌شده است؛ روندی که معمولاً هم توسط خود برگزارکنندگان و هم نهادهای ناظر خارجی انجام می‌پذیرد. سازمان سینمایی و امور سمعی بصری هم برای این موضوع تمهیداتی اندیشیده است.

حسینی با اشاره به این‌که ارزیابی جشنواره‌ها تاکنون توسط کارشناس- ناظر اعزامی از سوی دفتر جشنواره‌ها و همکاری‌های بین‌الملل سازمان صورت می‌گرفت و صرفاً در برخی تذکرات و صدور مجوزهای بعدی مؤثر بود عنوان کرد: بعد از ابلاغی که به‌زودی از سوی رییس سازمان و صورت خواهد گرفت، این ارزیابی در یک کمیته کارشناسی و بر اساس شیوه‌نامه سطح‌بندی جشنواره‌ها و رویدادهای سینمایی انجام می‌شود.ساختاری که برای اولین بار و طی دو ماه گذشته تهیه و تدوین گردیده است. این ساختار جدید در پیشگیری از ظهور جشنواره‌های بی‌خاصیت یا غیرمولد و ساماندهی این رویدادها مؤثر بوده و در سطح‌بندی جشنواره‌ها و حمایت‌های سازمان نیز مؤثر خواهد بود.

در سال 1398  از بین 37 رویداد سینمایی پیش بینی شده در کشور،27  رویداد در قالب جشنواره رقابتی تعریف‌شده است

اما بخش مهمی از این نظارت که مدیرکل امور جشنواره‌ها و همکاری‌های بین‌الملل سازمان سینمایی به آن اشاره‌کرده است به منابع مالی جشنواره‌ها بازمی‌گردد. حسینی دراین‌باره نیز می‌گوید: در سامانه مورداشاره و در قسمت درج اطلاعات در هنگام ثبت‌نام جشنواره برای هر دوره برگزاری، علاوه بر لزوم بارگذاری تفاهم‌نامه مالی (که برای تمامی جشنواره‌ها حتی در دور اول انجام می‌گیرد)، گزارش مالی دوره قبل جشنواره نیز بایستی در قسمت مربوط بارگذاری شود. همچنین به دلیل اهمیت این موضوع، از متقاضی درخواست می‌شود تا میزان بودجه تعریف‌شده (یا پیش‌بینی‌شده)، نوع، میزان جوایز را نیز اعلام کند.

سعید الهی کارشناس فرهنگ و رسانه و منتقد سینما نیز دراین‌باره معتقد است: ضرورت برگزاری یک جشنواره را تعداد آثار پیرامون یک موضوع مشخص و میزان اقبال و اشتیاق مخاطبان جشنواره تعیین می‌کند. این دو معیار هم بر مبنای مطالعات پژوهشی و تحقیقات میدانی مشخص می‌شود؛ لذا چنانچه بستر این موارد وجود نداشته باشد آن جشنواره به یک «شوآف» سازمانی تبدیل می‌شود که تنها از سرمایه بیت‌المال هزینه بی‌فایده‌ای کرده است.

مسئله جشنواره‌های سینمایی در ایران «تعداد» نیست!

اما آیا می‌توان داشتن جشنواره‌های پرتعداد سینمایی را امری مثبت یا منفی دانست؟ کیوان کثیریان منتقد سینمایی و دبیر «آکادمی سینما سینما» معتقد است که تعداد جشنواره‌های سینمایی در ایران نه‌تنها زیاد نیست بلکه با توجه به تولیدات سینمایی و جمعیت کشور کم نیز هست.

به نظر وی مهم‌تر از تعداد جشنواره‌ها، ماهیت آن‌ها است که مشکل‌ساز می‌شود: مشکل اساسی این است که اغلب جشنواره‌های سینمایی ما دولتی هستند. اکنون نهادهای حاکمیتی متولی نزدیک به سی جشنواره سینمایی هستند. اما جشنواره‌های بخش خصوصی از انگشتان یکدست تجاوز نمی‌کند. دولت باید تلاش خود را در تقویت زیرساخت‌های سینمایی متمرکز کند. البته تداوم برگزاری دو یا سه جشنواره کلیدی و قدیمی خوب است اما این‌که هر نهاد یا وزارتخانه‌ای با تکیه‌بر بودجه‌ای که دارد به دنبال برگزاری جشنواره سینمایی باشد مطلوب نیست. دراین‌بین نهادهای خصوصی که به دنبال کار فرهنگی هنری هستند ضربه می‌خورند.

وی عنوان کرد: افزایش تعداد جشنواره‌های سینمایی هیچ اشکالی ندارد اما این روند باید هر چه بیشتر غیردولتی شده و به سمت نهادهای خصوصی و شخصیت‌های حقیقی برود. دولت هم باید از این موضوع استقبال کند.

سعید الهی دراین‌باره معتقد است: اصل تعدد جشنواره‌های هنری به لحاظ حضور چهره‌های موردعلاقه مردم، امری مفید است. ترویج نشاط عمومی و مشارکت هنرمندان به‌عنوان سرمایه‌های اجتماعی کشور یکی از پیامدهای این وضعیت است، اما متأسفانه سوء مدیریت و فقدان نظارت بر این رویدادها برگزاری بسیاری از جشنواره‌ها را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است.

وی با اشاره به نقش حاکمیتی و نظارتی سازمان سینمایی و شوراهای مربوطه دراین‌باره اظهار داشت: بررسی کارشناسی و صدور مجوز اولیه، نخستین گام دولت است؛ لیکن کنترل کیفی جشنواره‌ها اعم از حرکت در مسیر تعیین‌شده و میزان تحقق اهداف آن در کنار چگونگی تأمین مالی و نحوه هزینه کردها، انتظاری است که اذهان عمومی از مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارند.

مدیرکل امور جشنواره‌ها و همکاری‌های بین‌الملل سازمان سینمایی: جشنواره زده نیستیم!

مدیرکل امور جشنواره‌ها و همکاری‌های بین‌الملل سازمان سینمایی هم مجموع جشنواره‌های فیلم کشور را در مقایسه بااهمیت این حوزه در بعد داخلی و بین‌المللی برای رقم چندان بزرگی نمی‌داند و می‌گوید: باوجود کاستی‌هایی که متوجه برگزاری‌ها و کیفیت حال حاضر جشنواره‌هاست، شاید اصطلاح جشنواره‌زدگی، چندان مناسب نباشد.

او هم بر وجه نشاط آفرینی این رویداد فرهنگی تأکید دارد: به اعتقاد من، رویدادهای فرهنگی و به‌ویژه سینمایی می‌توانند بسیار مؤثر، امیدآفرین و نشاط‌بخش باشند و فارغ از کارکردهای حرفه‌ای و تخصصی، محملی باشند برای گفتگو و شناخت و کشف آدم‌ها و ظرفیت‌ها. فقط کافی است دراین‌باره مراقبت و همت بیشتری صرف شود. باید آیین‌نامه‌ها، قواعد و استانداردها تهیه و تدوین و به کار گرفته شوند. در این صورت تعدد رویدادها نه‌تنها معضل نیست بلکه یک‌جور توان و اقتدار فرهنگی است.

امیر اسفندیاری معاون سابق بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی نیز این نکته که تعداد جشنواره‌های سینمایی کشور زیاد است را رد کرده و می‌گوید: جشنواره‌های سینمایی اگر به شکلی درست و روشمند برگزار شود زمینه‌ساز تعامل فرهنگی خواهد بود. اگر جشنواره بین‌المللی باشد، این تعامل فرهنگی با هنرمندان کشورهای دیگر است و اگر داخلی باشد با افراد و شخصیت‌های هنری خواهد بود. جشنواره، حلقه واسطه مردم و سینماگران است و دانش سینمایی سینماگران را بالا می‌برد و درنتیجه آن یکسری اتفاقات خوب در تولیدات سینمایی  می افتد.

اسفندیاری آمار رویدادهای سینمایی کشور را بالا ندانسته و می‌افزاید: باید میان جشنواره و سایر رویدادهای دیگر سینمایی تفاوت قائل شد. جشنواره با هفته فیلم متفاوت است. شما می‌توانید تعداد زیادی هفته فیلم برگزار بکنید، اما جشنواره ضوابط و شرایط خاص خودش را دارد و رقابت در آن تعیین‌کننده است. در جشنواره‌ها فراخوان داده می‌شود، فیلم‌ها داوری می‌شوند و....

این کارشناس سینما افزود: نکته دیگری که نباید فراموش کرد این است که بخش عمده جشنواره‌های ما با محوریت فیلم‌های کوتاه برگزار می‌شود که عموماً در آن‌ها آثار فیلم‌سازان جوانی که در ابتدای راه هستند یا فرصت اکران عمومی آثارشان را ندارند، به نمایش درمی‌آید. با توجه به تعداد زیاد این فیلم‌سازان جوان لازم است محلی برای ارائه این فیلم‌ها وجود داشته باشد.

منصور ضابطیان مجری و برنامه‌ساز تلویزیون و کارشناس سینما که در چندین دوره، سابقه اجرای نشست‌های خبری جشنواره فیلم فجر را نیز دارد در گفتگو با خبرنگار آنا توقع خود از جشنواره‌های سینمایی و به‌ویژه جشنواره فیلم فجر می‌گوید: برای من جشنواره شخصاً یک‌جور عیددیدنی در سال‌تحویل سینماست که در آنجا هنرمندان و دوستانی که یک سال ندیده‌ام را می‌بینم. از سوی دیگر در یک مقطع زمانی محدود، در جریان کلیت سینمای ایران قرار می‌گیرم. وقتی این فیلم‌ها را به‌تدریج و در طول سال ببینید، نمی‌توانید به این کلیت برسید.

 نسبت کامیابی در جشنواره‌های سینمایی و میزان دستمزد عوامل سینما

یکی از مواردی که گاهی درباره اهالی سینما مطرح می‌شود، امکان طراحی یک نظام دستمزد با توجه به میزان موفقیت فرد در جشنواره‌های گوناگون سینمایی است. به‌این‌ترتیب جشنواره‌ها نیز اعتباری مضاعف خواهند یافت.

کیوان کثیریان با اشاره به این‌که این موضوع، امکان اجرایی شدن ندارد عنوان کرد: میزان دستمزدها در سینما یک امر توافقی است و نمی‌توان با دستورالعمل و بخشنامه آن را تنظیم کرد. بله، این‌که فرد در چند جشنواره معتبر جایزه بگیرد در اعتبار و آینده کاری او تأثیر خواهد گذاشت و می‌تواند قدرت چانه‌زنی او را در هنگام پیشنهاد کار از سوی تهیه‌کننده بالا ببرد، اما این قضیه تابع فرمول نیست که بگوییم جایزه فلان جشنواره این مقدار ضریب دارد و جایزه آن جشنواره دیگر، این اندازه ضریب می‌خورد. نهادهای نظارتی فقط باید یک مکانیسم منطقی در نظارت بر دستمزدها تعیین کنند.

سعید الهی اما ورای این موضوع، مهم‌ترین کارکرد جشنواره‌های سینمایی را نشاط‌بخشی در جامعه دانسته و می‌افزاید: متولیان برگزاری جشنواره‌های سینمایی باید با تعیین راهبردها و شناسایی اهداف کارشناسی، با مدیریت صحیح در مسیر تعالی و ارتقای ذائقه عمومی مردم گام بردارند

وی در ادامه می‌گوید: متأسفانه باوجود همه این موارد، نتیجه و خروجی برخی از جشنواره‌ها، در حوزه اجرا منجر به معرفی و تشویق برخی محصولات ناهمگون با ارزش‌ها و هنجارهای حاکم بر کشور می‌شود. این موضوع نظارت دوچندان دستگاه‌های نظارتی را می‌طلبد.

 2 را‌ه حل سازمان سینمایی برای افزایش کیفیت جشنواره‌ها

مدیرکل امور جشنواره‌ها و همکاری‌های بین‌الملل سازمان سینمایی درباره این موضوع که یکی از انتقادات منتقدان، تعدد جشنواره‌های سینمایی کشور و کیفیت پایین شیوه برگزاری آن است گفت: همان‌گونه که اشاره کردم با ابلاغ و انتشار دو شیوه‌نامه جدید، تلاش بر این است که این اشکالات تا حد ممکن مرتفع گردد. ضمن اینکه، رویکرد دفتر جشنواره‌ها در سال‌های اخیر همین بوده و هست.

وی ادامه می‌دهد: به‌عبارت‌دیگر اولاً طی چند سال اخیر از شکل‌گیری جشنواره‌های جدید سینمایی در تهران (به‌عنوان مرکز کشور) با عدم صدور مجوز، ممانعت به‌عمل‌آمده است تا به‌اصطلاح تمرکززدایی صورت گیرد و رویدادهای فرهنگی و سینمایی به سایر نقاط و مناطق گسترش یابند، ثانیاً، رویکرد سازمان به‌ویژه در دوران اخیر این است که جشنواره‌های جدید، موضوعی باشند و این موضوعات در اولویت‌های فرهنگی اجتماعی و یا اقتصادی کشور جایی داشته باشند و البته همپوشانی محتوایی هم با یکدیگر نداشته باشند.

گردآمدن فیلم‌سازان و هنرمندان و ارائه تولیدات در یک فضای رقابتی  همچنان مهم‌ترین کارکرد جشنواره‌های سینمایی است

حسینی با تأکید بر برگزاری جشنواره‌های سینمایی در گستره‌ای وسیع‌تر و با ضریب نفوذ بالاتر که درنتیجه آن مخاطبان و افکار عمومی از محتوا و دستاوردهای جشنواره مطلع شوند می‌گوید: تحقق این امر، ابتدا متوجه برگزارکننده است که باید به این موضوع یعنی میزان اقبال و مشارکت عمومی توجه داشته باشد. البته در شیوه‌نامه‌ای که اشاره کردم برای این موضوع هم ما هم موارد تشویقی و هم تذکراتی را تدارک دیده‌ایم.

جشنواره هایی که باید باشند اما به شرطی که...

آن‌‌طور که از نظرات تعدادی از کارشناسان و البته مدیرکل امور جشنواره‌ها و همکاری‌های بین‌الملل سازمان امور سینمایی و سمعی بصری (به‌عنوان متولی صدور مجوز جشنواره‌های سینمای) برمی‌آید، برخلاف نگاه عمومی، برگزاری 27 جشنواره سینمایی را نمی‌توان مصداق جشنواره زدگی دانست. بااین‌وجود، همه آن‌ها بر ضرورت کیفی سازی این رویدادهای سینمایی تأکید داشتند.

از سوی دیگر با مرور این اظهارنظرها به نظر می‌رسد گردآمدن فیلم‌سازان و هنرمندان و ارائه تولیدات در یک فضای رقابتی  همچنان مهم‌ترین کارکرد جشنواره‌های سینمایی است. آن‌گونه که منتقدان سینمایی در این گزارش اشاره داشتند، در پرتو چنین رویدادهای است که علاوه بر تبادل‌نظر و انتقال تجربیات نوعی نشاط جمعی نیز شامل حال فیلم‌سازان و مخاطبان سینما خواهد شد.حتی اگر موضع را کارکردی حداقلی جشنواره‌های سینمایی بدانیم نیز نمی‌توان از پیامدهای مثبت آن غفلت کرد. بااین‌حال نظارت بیشتر بر هزینه‌ها و پرهیز از صدور مجوز برای جشنواره‌هایی با موضوعات غیرکاربردی، می‌تواند تأثیرگذاری این رویدادهای فرهنگی را افزایش دهد.

انتهای پیام/4104/