ویژگی‌های مهم بودجه امسال دانشگاه آزاد اسلامی
به گزارش گروه رسانه‌های دیگر خبرگزاری آنا، براساس تعریف‌های مرسوم، در برنامهریزی بودجهای در دانشگاه‌ها، بودجه براساس شاخص‌های متعددی همچون اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها، فضای آموزشی و پژوهشی، تعداد دانشجویان و کادرهای ستادی تعیین میشود؛ به این معنا که تخصیص هزینهها طبق یک معیار «حجمی» انجام میشود و تفکیکی بین هزینه‌های دانشجویان رشته‌های مختلف که مبتنی‌بر یک پایش سرزمینی صورت گرفته باشد، نیست. از سوی دیگر یکی از قابلیت‌های بودجه‌ریزی، جهت‌دهی، رفتارسازی و سیاستگذاری است و به همین منظور فرآیند تعیین و توزیع بودجه عمومی باید هم‌جهت با مقدار تحقق اهداف مطلوب دانشگاه‌ها باشد. البته این تعریف در بودجه‌ریزی دانشگاه‌های کشورهای توسعه‌یافته متفاوت است و مبنای نظام برنامهریزی بودجه براساس «عملکرد» تعریف میشود که این یک تفاوت عمده بین بودجه‌های موسسات آموزشی در ایران و کشورهای توسعه‌یافته است. همین تفاوت‌ها باعث شده برخی دانشگاه‌های کشور سیاست‌های جدیدی را برای برنامه‌نویسی بودجه خود تعریف کنند که دانشگاه آزاد اسلامی مدعی اجرایی‌سازی این نوع مدل است. طی روزهای اخیر سلسله جلساتی در سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی برگزار شد که بودجه، دستور اصلی جلسات و اجرایی‌سازی سیاستگذاری‌های دانشگاه در سال جدید با توجه به برنامه بودجه از اهداف این نشست‌ها بوده است. شاید این سوال پیش آید که این جلسات چرا در اواسط سال برگزار میشود و هدف از آن چیست.
بهمن‌ماه سال گذشته بود که خبر تغییر سال مالی دانشگاه آزاد اسلامی توسط ریاست این دانشگاه رسانه‌ای شد. در این جلسه دکتر طهرانچی با اعلام تغییر سال مالی دانشگاه گفته بود: «سال مالی دانشگاه آزاد اسلامی با سال تحصیلی مطابق خواهد شد و براساس مصوبه هیات امنا، اول شهریور به‌عنوان سال مالی دانشگاه آزاد اسلامی انتخاب شده است. پنج ماه نخست امسال (سال 97) متصل با حساب‌های سال ۹۶ و استثنائا ۱۷ ماه حسابرسی میشود و از سال آینده این رویه به‌صورت ثابت انجام خواهد شد.» همین موضوع دلیلی شد که موضوع بودجه سال تحصیلی 99-98 دانشگاه آزاد اسلامی از ابتدای مردادماه مورد بررسی قرار گیرد و این جلسات نزدیک به دو هفته ادامه داشت و طی این مدت خروجی این جلسات با نتایج قابل‌توجهی همراه بود، که در ادامه به 11 ویژگی این بودجه اشاره شده است:
هماهنگ بودن بودجه با اسناد بالادستی
هماهنگ بودن بودجه با اسناد بالادستی یکی از پایه‌های بودجه‌ریزی امسال دانشگاه آزاد اسلامی است، به‌طوری مسئولان دانشگاه طی روزهای اخیر تاکیداتی را مبنی‌بر پایه قرار دادن نظام بودجه‌ریزی در راستای تحقق اهداف و چشم‌اندازهای گام دوم انقلاب داشته‌اند. به‌طور مشخص این هماهنگی با اسناد بالادستی در هشت حوزه قابل تقسیم است:
۱– آیین‌نامه جامع مدیریت دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری، ۲- متن کامل قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1396 تا 1400)، ۳- الگوی پیشنهادی تدوین برنامه راهبردی دانشگاه‌ها، مراکز آموزشی و پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری، ۴- متن سند نهایی چشم‌انداز ۲۰ساله جمهوری اسلامی ایران، چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴، ۵- سند دانشگاه اسلامی، ۶- سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری، ۷- منشور فرهنگی انقلاب اسلامی علم و فناوری، و ۸- نقشه علمی کشور؛ این هشت عامل می‌تواند پایه‌ای برای تعریف و بازمهندسی جایگاه دانشگاه آزاد اسلامی در آموزش عالی کشور باشد و قطعا این بازمهندسی مبتنی‌بر تعریف ماموریت در هر واحد براساس دانشگاه پژوهشی، آموزشی یا کارآفرین است.
تطبیق سال مالی با سال تحصیلی جدید
تغییر سال مالی یکی از ایده‌های قابل‌توجه اخیر در دانشگاه آزاد اسلامی است. به‌طور عمومی برنامهریزی بودجهای در کشور با توجه به برنامه بودجهای دولت در پایان هر سال تنظیم میشود، اما دانشگاه‌های شهریه‌پرداز به دلیل بازه درآمدها که بر پایه شهریه در نیمسال تحصیلی است، نمی‌توانند به یک برنامه دقیق و «واقعی» برسند و مشکلات زیادی در بین سال مالی خود ایجاد می‌کنند. رئیس دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران معتقد است: «تغییر سال مالی دانشگاه آزاد اسلامی از سال شمسی به سال تحصیلی، درآمدها را منطقی‌‌‌‌‌تر می‌کند و باعث ایجاد یک انسجام و انضباط مالی خواهد شد.»
مرتضی موسیخانی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان قزوین نیز می‌گوید: «وقتی درآمد ما از ماه مهر تا مرداد است بدون تردید، بهترین راه، تغییر سال بودجهای بوده و تغییر سال مالی دانشگاه آزاد اسلامی از شمسی به تحصیلی رویدادی مهم در جهت ایجاد انسجام و انضباط مالی در دانشگاه آزاد اسلامی شده است که در پیشبرد اهداف دانشگاه نقش بسزایی دارد.»
سیف فضل‌اللهی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم نیز درباره این مساله به «فرهیختگان» گفته است: «در طول سنوات گذشته همیشه با این مشکل مواجه بودیم که چگونه نیمه دوم سال یعنی از بهمن تا شهریورماه را تامین اعتبار کنیم و این کار نیز هرساله با بحران و سختی در تامین منابع همراه می‌شد. در اصل همیشه 20درصد از منابعی را که در اختیارمان قرار می‌گرفت، برای سال قبل و 80 درصد را برای سال آینده اختصاص می‌دادیم و این روال همیشگی بود. تصمیم جدید دانشگاه آزاد اسلامی به واحدها این اجازه را می‌دهد تا از همان ابتدای نیمسال اول تحصیلی بدانند که باید چطور منابع خود را مدیریت کنند و این بسیار ارزشمند است. از سوی دیگر، در گذشته آنچه در کاغذ به‌عنوان برنامه و بودجه دانشگاه مشخص می‌شد، تحقق پیدا نمی‌کرد و این موضوع باعث می‌شد واحدها در انجام بسیاری از فعالیت‌هایشان با مشکل مواجه شوند.»
حمایت از فعالیت‌های فناورانه و دانش‌بنیان
مسئولان این دانشگاه از «دانشگاه حل مساله» می‌گویند و با شناسایی و ایجاد ظرفیت‌های «دیده‌نشده» محیطی و پژوهشی موجود به یک نظام ایده مدیریت دانشگاه رسیده‌اند؛ در بودجه‌نویسی سال جدید این مساله در حوزه حمایت از فعالیت‌های فناورانه و دانش‌بنیان که درنهایت به حل یک مشکل جامعه و توجه به نیازهای کشور و توسعه محصولات استراتژیک ختم خواهد شد، دیده شده و براساس متن بودجه این حوزه در سه بخش «پژوهشگاه و شبکه پژوهش»، «فناوری و نوآوری» و «فناوری اطلاعات» سیاستگذاری شده است که پیش‌بینی اعتبارات این سه حوزه به تفکیک 70درصد برای حوزه «پژوهشگاه و شبکه پژوهش»، 20درصد برای حوزه «فناوری و نوآوری» و 10درصد برای «فناوری اطلاعات» است. از نکات قابل‌توجه در بودجه امسال دانشگاه، الزام واحدها و حتی اساتید برای ارتباط برقرار کردن با طرح‌های برون‌دانشگاهی است، به‌طوری که 10درصد از اعضای هیات‌علمی با مرتبه استادیار به بالای واحدهای استان موظف هستند به‌طور میانگین هرکدام 500 میلیون ریال طرح از بخش صنعت و جامعه بگیرند. همچنین مراکز تحقیقاتی هر استان نیز باید به‌طور متوسط 1000 میلیون ریال درآمد داشته باشند.
همه این مسائل در اصل باعث شده یکی از اهداف بودجه نگاهی واقعی به درآمدهای غیرشهریه‌ای باشد. کاظمی، رئیس حوزه ریاست دانشگاه می‌گوید: «نگاه دانشگاه آزاد اسلامی به مساله درآمدهای غیرشهریه‌ای نگاه صرفا اقتصادی و درآمدی نیست، بلکه یک نگاه علمی به این حوزه برای حل مسائل کشور دارد.»
جهانشیر امینی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان کرمانشاه نیز به «فرهیختگان» گفته است: «براساس بودجه 99-98 دانشگاه آزاد اسلامی، 10درصد درآمد استان باید درآمد غیرشهریه‌ای باشد؛ بر این اساس باید این درآمد را از محل فعالیت‌های فناورانه و دانش‌بنیان، پژوهش‌های برون‌سازمانی، برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت و... کسب کنیم و با کمک کارگروه‌های تخصصی تلاش کنیم این 10درصد را محقق کرده و هرسال نسبت به سال گذشته افزایش دهیم تا پایداری بودجه را افزایش داده و وابستگی آن را به شهریه کاهش دهیم.»
فرج‌الله براتی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان خوزستان نیز گفته است: «در برنامهریزی بودجه امسال، درآمدزایی در بخش آزمایشگاه‌‌ها هم با توجه به هزینهای که شده باید 10درصد باشد و برای افرادی هم که در بازاریابی ارائه محصولات پژوهشی فعالیت دارند، سهم 20درصدی در نظر گرفته شده است.»
ساماندهی هوشمندانه حساب‌های درآمدی
یکی دیگر از ویژگی‌های بودجه امسال، ساماندهی برداشت حساب‌های درآمدی است؛ موضوعی که اهمیت زیادی برای روسای واحدها خواهد داشت. رئیس دانشگاه آزاد اسلامی درباره این مساله گفته است: «حساب‌های درآمدی در چرخش مالی دانشگاه به حساب هزینهای بازمی‌گردد، بنابراین واحدهای دانشگاهی باید در برنامه عملیاتی بودجه سالانه، تفسیر درستی از عملکرد هزینهای خود داشته باشند، چراکه در غیر این صورت، حساب درآمدها به واحد بازنمی‌گردد.»
این بخش نیز یکی از شاخص‌های قابل‌توجه بودجه امسال است؛ به این معنی که هیچ واحدی بدون داشتن کد ردیف بودجه برای هزینه‌کرد در ماموریت‌های تعریف‌شده، اجازه برداشت را نخواهد داشت و ناظر این مساله نیز خزانه‌دار تعریف شده است. این ویژگی اگر به‌درستی در سال جدید به مرحله اجرا برسد، قطعا می‌تواند الگوی مناسبی برای نظام بودجه‌ریزی در دانشگاه‌های دولتی و به‌طور کلی نظام آموزش عالی کشور باشد. این مساله آنجایی قابل‌توجه است که روسای دانشگاه‌های بزرگ کشور همواره از هزینه‌کرد ردیف بودجه یک حوزه در حوزه دیگر می‌گویند که این موضوع در بودجه سال98 دانشگاه‌های دولتی حواشی زیادی را در آستانه ترم جدید حول خود ایجاد کرده است.
منطبق بودن هزینهها با درآمدها
یکی از ویژگی‌های اصلی نظام بودجه‌ریزی سال جدید دانشگاه آزاد اسلامی، منطبق بودن هزینهها با درآمدهای واحدها است. دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در تفسیر این موضوع گفته است: «واحدهای دانشگاهی باید در برنامه عملیاتی بودجه سالانه، تفسیر درستی از عملکرد هزینهای خود داشته باشند. برنامه بودجه استانها باید به‌گونه‌ای لحاظ شود که درآمد و هزینه با هم منطبق باشد؛ بودجهای که استانها ارائه می‌دهند، باید واقعی بوده و هزینهها و درآمدها به صورت واقعی ملاحظه شده باشد و بودجه برنامه‌ای باشد که فعالیت‌های واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در یک سال آینده را به صورت شفاف مشخص کند.» این مساله یکی از جدی‌ترین راهکارهای مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی برای بالا بردن بهره‌وری واحدها است؛ موضوعی که باعث میشود واحدها به سمت برنامهریزی دقیق و عملیاتی‌تر در جهت جبران هزینهها بروند و هزینهها براساس عملکرد و بهره‌وری هر واحد به «تفکیک» تفسیر میشود.
انضباط و شفافیت مالی
قطعا در نظام برنامهریزی هر بودجهای انضباط و شفافیت مالی از اهمیت بالایی برخوردار است و نبود این دو مولفه قطعا می‌تواند آسیاب‌های زیادی را به هر مجموعه‌ای وارد کند. دکتر طهرانچی، عضو هیات امنای دانشگاه آزاد اسلامی اخیرا در تایید این موضوع گفته است: «بودجه امسال نسبت به سال گذشته به صورت دقیق‌تر بررسی میشود و برای هر فعلی که قرار است در دانشگاه آزاد اسلامی اتفاق بیفتد، یک ردیف درآمدی و هزینهای مشخص شده که واحدهای دانشگاهی موظفند براساس آن عمل کنند.» مجید مشکینی، معاون توسعه مدیریت و منابع این دانشگاه نیز توضیحات قابل‌توجهی در این خصوص دارد. او پیش‌تر به «فرهیختگان» گفته بود: «در گذشته بودجه‌نویسی در دانشگاه به‌صورت صوری بوده و در عمل محلی از اعراب نداشته است؛ این یعنی نه میزان و نحوه درآمد مشخص است و نه درآمد وصولی برمبنای صحیحی به هزینه گرفته میشود. حسابرسی‌ها از ابتدا تا الان شفاف نبوده و نیست، چون همه آنها داخلی بوده‌اند و برای اولین‌بار در سال 95، حسابرسی توسط حسابرس بیرونی و مستقل صورت گرفته و تعداد پنج‌هزار و 78 بند حسابرسی اعلام شده، این در حالی است که حتی یک بند هم برای یک سازمان زیاد است!»
روسای واحدها نیز در این خصوص اظهارات قابل‌توجهی دارند. فرج‌الله براتی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان خوزستان می‌گوید: «تعیین بودجه دانشگاه آزاد اسلامی منجر به یک انضباط مالی خواهد شد. روند تقسیمبندی هزینهها با انسجام بیشتر و به‌طور دقیق‌تری انجام میشود. بدون تردید، برنامهریزی در زمینه بودجه در کلیه واحدهای دانشگاهی نیازمند چنین تحولی بود.» سیدجواد ساداتی‌نژاد، عضو کمیسیون آموزش مجلس نیز به «فرهیختگان» گفته است: «امروزه مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی در بحث مالی نظم‌بخشی را دنبال می‌کنند و با توجه به اینکه تمام واحدهای دانشگاه درنهایت مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی را شکل می‌دهند، این نگاه در مسائل مالی به عدالت نزدیک‌تر بوده و کمک زیادی خواهد کرد.»
هزینه‌کرد شهریه‌های دانشجویی در همان حوزه
یکی از نقاط قابل‌توجه در این بودجه، هزینه شهریه‌های دانشجویی در همان حوزه است؛ به‌طور مثال، براساس مصوبه صورت‌گرفته قرار است شهریه پایان‌نامه و رساله‌های دکتری در حوزه پژوهشی و شهریه متغیر دروس معارف در حوزه فرهنگی هزینه شود. البته این مساله به الزام در متن دستورالعمل بودجه نیز دیده شده است. در بند سیاست‌های حوزه پژوهشی و فناوری آمده است: «اعتبارات لازم برای ایجاد و توسعه مراکز تولید علم، ازقبیل واحدهای پژوهشی، قطب‌های علمی – پژوهشی، آزمایشگاه‌های تحقیقاتی مرکزی، مرجع و همکار استاندارد، شبکه تعمیر و نگهداری، بازاریابی و مراکز خدمات آزمایشگاهی معادل 14 درصد بودجه پژوهشی درنظر گرفته شود، اعتبارات لازم برای امور مربوط به حق‌التحقیق به‌صورت مجزا با میزان پایان‌نامه‌های ارشد و رساله‌های دکتری در هر واحد پیش‌بینی شود.»
نگاه به اعتبارات مردمی در قالب انجمن‌های خیریه
استفاده از اعتبارات خیرین یکی دیگر از ویژگی‌های بودجه امسال دانشگاه است. این موضوع آنجایی اهمیت خود را بارز می‌کند که برخی از دانشگاه‌های بزرگ دنیا به پشتوانه موقوفات و هدایای خیرین اداره می‌شوند. به‌طور نمونه «استنفورد» 26 درصد منابع خود را از این طریق کسب می‌کند. در داخل ایران نیز دانشگاه‌های بزرگ کشور با شناسایی و ایجاد بنیادهای خیریه نگاه ویژه‌ای به این امر داشته‌اند.
سوق دادن سپرده‌گذاری‌ها به سمت صندوق پژوهش و فناوری
یکی از اقدامات قابل‌توجه اخیر دانشگاه آزاد اسلامی تاسیس صندوق پژوهش و فناوری است. این صندوق به‌منظور تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات، کاربردی کردن دانش و دستاوردهای پژوهشی و تکمیل زنجیره ایده، محصول و بازار از شرکت‌های دانش‌بنیان پشتیبانی و حمایت کرده و خدمات مالی و اعتباری از جمله کمک، تسهیلات و مشارکت برای آنها تامین می‌کند. به‌طور کلی هدف نهایی صندوق نوآوری و شکوفایی به‌عنوان یک نهاد توسعه‌ای کمک به رونق اقتصادی کشور از طریق حوزه‌های دانش‌بنیان و فناوری‌های برتر است. این صندوق زیرمجموعه معاونت فناوری و نوآوری دانشگاه تعریف میشود و طبق برنامهریزی 23 میلیارد تومان دانشگاه آزاد اسلامی، هفت میلیارد تومان معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و سه برابر مبلغ اولیه نیز توسط صندوق نوآوری و شکوفایی تامین اعتبار خواهد شد که حدود 90 میلیارد تومان است.
به‌طور کلی این صندوق با 120 میلیارد اعتبار شروع به کار خواهد کرد و برای همین بزرگ‌ترین صندوق فناوری و نوآوری دانشگاه‌های کشور است. حالا در بودجه‌نویسی سال جدید حساب ویژه‌ای بر این صندوق شده و پیش‌بینی میشود این صندوق درآمد هفت‌درصدی دانشگاه از درآمدهای غیرشهریه‌ای را افزایش دهد.
متمرکز بودن بودجه
متمرکز بودن بودجه یکی دیگر از ویژگی‌های برنامهریزی بودجه امسال دانشگاه است. مجید مشکینی، معاون توسعه مدیریت و منابع دانشگاه آزاد اسلامی به «فرهیختگان» درباره ضعف نبود یک سیستم متمرکز و یکپارچه مالی گفته بود: «این مساله در دانشگاهی با حدود یک میلیون و 600 هزار دانشجو، 520 واحد دانشگاهی، 25 هزار عضو هیات‌علمی تمام‌وقت و 35 هزار کارمند باعث بی‌نظمی شدید مالی شده است. ما در این دوره اعتقاد کامل به مدیریت یکپارچه دانشگاه داریم. مدیریت یکپارچه با مدیریت متمرکز کاملا متفاوت است. در مدیریت یکپارچه همه افراد و واحدها وظایف خودشان را انجام می‌دهند، ولی انجام این فرآیندها در یک بستر واحد صورت می‌پذیرد که علاوه‌بر برخط بودن، قابلیت پایش و کنترل سریع و صحیح را هم دارد.»
عبدالله خالصی‌دوست، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان نیز در گفت‌وگویی می‌گوید: «در گذشته از آنجاکه بودجه تجمیع نبوده، بسیاری از واحدها به خاطر کاهش شهریه حتی قادر به پرداخت حقوق و دستمزدها نبودند و سازمان مرکزی نیز هیچ‌گونه اطلاعی از وضعیت مالی واحدها نداشته و همین مساله باعث میشود امکان برخی سوءاستفاده‌ها وجود داشته باشد.»
البته این موضوع یک ویژگی دیگر نیز می‌تواند برای دانشگاه داشته باشد و آن هم چانه‌زنی و دست بالای دانشگاه برای رایزنی با بانک‌های عامل برای اخذ تسهیلات بیشتر برای دانشجویان و خانواده این دانشگاه است. بدون شک هرچقدر سهم سپرده‌گذاری یک موسسه یا هر ارگانی در یک بانک بیشتر باشد، مانور سرمایه‌گذاری در بخش‌های اصلی و استراتژیک دانشگاه از جمله حوزه فناوری، کشاورزی و صنعتی بیشتر میشود.
منطبق بودن بودجه با توجه به شرایط آمایش استانی و منطقه‌ای
قطعا یکی از مشکلات فعلی آموزش عالی کشور هدفمند نبودن رشته‌ها و به‌تبع آن کاربردی نبودن پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری است؛ مساله‌ای که دانشگاه آزاد اسلامی با پایش شرایط اقتصادی، اقلیمی و اجتماعی هر استان و منطقه به طراحی یک مجموعه نظام موضوعات تحت عنوان «پایش» به دنبال کاربردی‌سازی آموزش و پژوهش‌های هر واحد در هر استان است، مساله‌ای که قطعا تطبیق آن با بودجه هر واحد می‌تواند ارتباط مستقیم داشته باشد. کاظمی، رئیس حوزه ریاست دانشگاه در این‌باره می‌گوید: «دانشگاه آزاد اسلامی با رویکرد حل مسائل ملی فعالیت می‌کند و هر واحد دانشگاهی منطبق بر اقتضائات و مسائل آن منطقه باید برای حل مسائل و مشکلات برنامهریزی کند.»
مرتضی موسیخانی، رئیس واحد قزوین نیز با تاکید بر این موضوع گفته است: «تقسیمبندی بودجه در واحدهای مختلف دانشگاهی به تناسب نیازهای موجود متفاوت است. در واحدهایی که ظرفیت کار پژوهشی وجود دارد، بودجه بیشتری برای توسعه این امر اختصاص خواهد یافت.»
منبع:فرهیختگان
انتهای پیام/4112/
انتهای پیام/