زبان فارسی در اسارت تلفظ‌های اشتباه و بدعت‌های ناصواب رسانه
گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ زبان و خط پارسی در گذر تاریخ با فراز و نشیب‌ها و دگرگونی‌های بسیاری همراه بوده است؛ گویش‌ها و لهجه و واژگان فراوانی را به خود دیده كه شاید امروز دیگر نتوان نشانی از آنها یافت؛ اما آنچه این روزها بسیار به چشم می‌خورد، اشتباه‌های گفتاری در زبان عامیانه و گاه خاص است. اشتباهاتی كه برخی از سر ناآگاهی از درست اداكردن كلمات، برخی دیگر ناشی از برداشت‌های اشتباه از واژه‌هاست و دسته دیگر هم برگرفته از واژگان وارد شده در ادبیات و فرهنگ ماست.
آشكار است در خانواده‌ای كه كسی به درست اداكردن كلمات اهمیتی نمی‌دهد؛ فرزندان هم اندک‌اندک و حتی پس از ورود به جامعه به همان شیوه نادرست سخن می‌گویند و اگر به این مسئله در مدرسه هم توجهی نشود (كه غالباً نمی‌شود) كودك با تلفظ اشتباه، خو می‌گیرد و تا كهنسالی هم آن گویش را با خود خواهد داشت و چه بسا آن را به نسل‌های آینده هم انتقال می‌دهد؛ البته باید یادآوری كرد كه جابه‌جایی برخی از حروف در سنین كهنسالی و یا در زبان كودكانه منظور نیست و دامنه توجه به اشتباهاتی است كه در سنین نوجوانی و جوانی و میانسالی صورت می‌گیرد و ناشی از اشتباه در زبان گفتار است نه آنچه كه مربوط به فیزیولوژی بدن است.
واژه‌های دخیل نیز كه به مدد فناوری، وارد زبان ما شده عاملی دیگر برای توسعه واژه‌هایی است که با اصالت فارسی در تعارض آشکار هستند؛ البته این امر قابل انكار نیست كه وقتی فناوری خاصی وارد كشوری می‌شود، زبان و فرهنگ آن كشور را نیز دستخوش تغییرات می‌‌کند. یكی از نمونه‌های چشمگیر، ورود واژگان اینترنتی وابسته به فضای مجازی است؛ البته گاهی این خدشه وارد كردن‌ها از زبان هم پا فراتر می‌نهد و به خط هم آسیب می‌رساند مانند ارسال پیامك به زبان انگلیسی كه در قالب فینگلیش معرفی می‌شود.
بسیاری از واژه‌های وارد شده به زبان ما از سر ناآگاهی بسیاری از افراد است، خیلی‌ها را دیده‌ایم كه واژه‌های Hi و Ok را استفاده می‌كنند و آن را نشانه فرهنگ و موجب تفاخر می‌دانند؛ البته آشنایی و فراگیری هر زبانی یك امتیاز است؛ اما هیچ دلیلی برای به‌كاربردن آن در زبان مادری وجود ندارد. هر زبانی برای خود ارزشمند است؛ اما به‌كاربردن آن در زبان دیگر، كار چندان جالبی به نظر نمی‌رسد؛ زیرا ما خود واژه‌های زیبایی چون درود و بدرود را داریم كه به مراتب زیباتر از Hi و Bye است و از نظر فرهنگی نیز ریشه‌ای غنی‌تر و پربارتر از فرهنگ انگلیسی دارد.
خوشبختانه در كشور ما فرهنگستان زبان و ادب فارسی مدت‌هاست به تولید واژه پرداخته و لغات جایگزینی را برای این گروه برگزیده است؛ واژه‌های بسیاری از زبانهای بیگانه وارد زبان ما شده‌اند و زبان پارسی را دچار نازیبایی كرده‌اند، حال آنكه ما در متون كهن خود واژه‌های زیبایی داریم كه برای جایگزینی می‌توانیم از آنها استفاده كنیم. این واژگان شاید در نگاه نخست به‌دلیل دورماندن از فرهنگ‌مان، شگفت بنمایند؛ اما پس از مدتی به زیبایی و شیوایی آنها پی خواهیم برد.
البته باید تلاش جمعی و تخصصی بر آن باشد كه از كلماتی مهجور كه روزی آرایه‌بند متون فارسی بوده و امروز بنا به دلایل متعدد، متروك مانده‌اند نیز استفاده کنیم، به‌عنوان مثال در روزگارانی بنا به متن تاریخ بیهقی كلمات بسیاری در معنای تیزی، خنجر و پیكان به كار می‌رفته كه امروز از آن جمله، «ناچخ» متروك مانده و جز در قاموس لغات در جایی نمی‌توان آن را یافت در حالی كه پیشنهاد می‌شود چنین نام زیبایی بر یكی از ده‌ها اختراع و ابتكار نظامی در ساخت تسلیحات، نهاده شود كه هم نامی با مسمّی است و هم در حفظ كلام، گامی به سوی اهداف تلقی می‌شود و بی‌گمان صاحب‌نظران در پارسی كه با دامنه وسیع واژگان آشنا هستند؛ می‌توانند در احیای اصولی لغات یاری کند.
نكته مهم اینكه این وظیفه خطیر را باید رسانه‌های شنیداری، دیداری و نوشتاری بر دوش بكشند. پسندیده است درست سخن گفتن و درست نوشتن را از رسانه‌ها آغاز كنیم و مجریان صدا و سیما، نویسندگان و برنامه‌ریزان كتاب‌های درسی و مسائل آموزشی در این راستا می‌توانند سرمشقی برای دیگران باشند.
جا دارد از طناز سال‌های نه‌چندان دور یعنی کیومرث صابری فومنی یا همان گل‌آقای ایران یاد کنیم که باور خوبی را نصیب رسانه‌های نوشتاری کرد تا اینکه رسانه‌ها در قالب روزنامه و مجله باید از چنان قدرتی در نوشتار برخوردار باشند که به‌عنوان مرجع واژگان و املای صحیح، معرفی شوند. اگرچه در سال‌های اخیر این اتفاق به‌خوبی دنبال می‌شود؛ ولی کفایت نمی‌کند و نشریات الزاما باید با حضور کارشناسان زبان از صحت مطلب به اعتبار سلامت واژه‌ها، مطمئن شوند.
فارسی هر روز به شکل عجیب و غریب در محاصره واژه‌هایی است که رسانه ملی به خورد ملت می‌دهد و شاهدیم که پس از پخش یک مجموعه تلویزیونی، تعداد بی‌شماری از واژه‌های من‌درآوردی، تحویل مردم می‌شود که معمولاً به اساس زبان فارسی ضربه می‌زند.
رسانه‌های مکتوب، حق ندارند غلط املایی را رواج دهند؛ بنابراین نویسندگان اگر از صحت واژه مطمئن نیستند، حتماً از نوشتن آن منصرف شوند و پس از اطمینان از صحت املایی و محتوایی از آن استفاده کنند.
رسانه‌های دیداری و شنیداری هم باید کمی از سوی زبان معیار به فخامت زبان فارسی نزدیک شوند و از معیار جمعیتی زبان به اعتبار بیشترین استفاده از ابزار زبانی به سوی اصالت فارسی، نقل مکان کنند، به عبارتی تهرانی صحبت‌کردن و یا قجری‌گفتن را باید به سوی فارسی صحبت‌کردن هدایت کرد و یا حداقل برنامه‌هایی با اصالت فارسی تهیه شود تا در صورت مواجهه با استادی اصیل در فارسی، تصور نکنیم که او به خطا سخن می‌گوید؛ بنابراین همگی مسئولیم تا زیبایی و طراوت فارسی را حفظ کنیم و به آن ببالیم.
دغدغه‌های امروز اهالی ادب نسبت به ترویج غلط‌های املایی و یا تولید واژه‌های بدون اساس و نامناسب با حضور افراد کم‌اطلاع از نجابت فارسی در فضای مجازی بیشتر می‌شود و ای کاش جمعی از فارسی‌دوستان در قالب فضای به ظاهر مجازی به ترویج صحیح‌نویسی و درست صحبت کردن هم بپردازند و از شدت و حدت یورش به زبان مادری بکاهند.
این نوشتار در پی رؤیت دامنه وسیعی از اشکلات املایی و نگارشی در فضای مجازی، قلمی شد که ضرورتاً باید با پیشگیری از خطاهای نگارشی از دامنه تاخت و تازها به زیان فارسی کاست؛ زیرا فارسی در 29 کشور جهان صحبت می‌شود و بعد از زبان اسپانیایی و قبل از آلمانی در ردیف ششم زبانهای دنیا رده‌بندی شده و به تأیید کارشناسان در حوزه ادبیات، یکی از شیرین‌ترین زبانهای دنیاست و تمام ویژگی‌های یک زبان کلاسیک اصیل را داراست.
زبان فارسی در تنوع ضرب‌المثل بین سه کشور اول جهان قرار می‌گیرد و از نظر تنوع واژه یکی از بزرگ‌ترین زبانهای دنیاست، به شکلی که در این زبان می‌توان تا 220 میلیون واژه را ساخت و جالب اینکه این زبان در فضای مجازی در رتبه نهم جهانی رده‌بندی می‌شود که خود گویای میزان تأثیر این زبان بین مخاطبان آن است.
پنج شاعر بزرگ و مطرح ایرانی در شمار 10 شاعر بزرگ جهان جای دارند و نام فردوسی، سعدی، حافظ، مولانا و خیام در جای جای جهان به نیکی هویداست.
البته بسیاری رنج برده‌اند تا اصالت این زبان به تدبیر بزرگانی مانند حکیم ابوالقاسم فردوسی حفظ شود و نکته جالب توجه آن است که این زبان از تنگناهای تاریخی چون حمله اعراب و اسکندر و بسیاری از حکومت‌های غیرپارسی به سلامت عبور کرده و بسیار خوشبختیم که گویش امروز ما فارسی دری به اعتبار پیشینه غنی آن است.
*مدیر روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان
انتهای پیام/4062/4103/
انتهای پیام/